Page 58 - Evren Dergi 2

Yolları Nelerd�r?
Uzayda Neden Tarım Yapılır?
B�r koronav�rüsün türünün neden olduğu
''Yer çek�m�n�n çok az olduğu b�r ortamda
Cov�d-19 hastalığını önleyecek aşılar
nasıl tarım yapılab�l�r?''
henüz gel�şt�r�lme aşamasında olduğu �ç�n
Bu soru uzun yıllardır SpaceX, V�rg�n Orb�t
hastalığı engellemen�n en etk�l� yolu bu
ve Ulusal Havacılık ve Uzay Da�res�
v�rüse maruz kalmaktan kaçınmaktır. V�rüs
(NASA) g�b� uzay kurumlarının öneml� pro-
esas olarak �nsandan �nsana yayıldığı �ç�n
jeler�ne yön verm�şt�r. Çünkü b�r araştırma
çok bas�t, ancak öneml� önlemler alınması
�ç�n uzaya gönder�len astronotların b�r
hastalığı engelleme yolunda büyük adımlar
öğünlük yemekler� b�le 7500 doların üstün-
atacaktır.
�ç�n, pH değer� koronav�rüste bulunmuyor. Kal�forn�ya Ün�vers�tes�,
de b�r f�yata mal olmaktadır. Uzay görevler�-
COVID-19 ‘u engellemek �ç�n alınacak en
Berkeley Halk Sağlığı Okulu’nda bulaşıcı hastalıklar ve aşı b�l�m�
ne kaç astronot gönder�ld�ğ�n� ve bu astro-
öneml� önlemlerden �lk� eller� sık sık sabun
uzmanı olan Sarah Stanley de AP’ye v�rüsler�n pH dereces� olma-
notların ne kadar süre uzayda bırakıldığını
ve suyla yıkamaktır. Özell�kle halka açık b�r
dığını bel�rtm�ş. Stanley, pH değer�n�n v�rüs �le alakası olmayan su
hesaba dah�l ed�nce ortaya çok büyük b�r
yerdeyken burnunuzu s�ld�kten, öksürdük-
bazlı b�r çözelt�de ortaya çıkan b�r ölçü olduğunun altını ç�zm�ş.
mal� yük çıkıyordu ve bu durum projeler�n
ten veya hapşırdıktan sonra eller� en az 20
Alkal� gıdalar ve koronav�rüs arasındak� �l�şk� de temels�z ve bu
sürdürüleb�l�rl�ğ�n� büyük ölçüde etk�l�yordu.
san�ye boyunca sabun ve suyla yıkamak
yönde h�çb�r kanıt yok. Zaten y�yecek ve �çeceklerle vücudumuzun
Bu yüzden uzay da�reler� tarafından
gerekl�d�r. Su ve sabunun bulunamadığı za-
�ç pH değer�n� de değ�şt�remey�z. Yan� yanılgı, ‘alkal� beslenme’ �le
"uzayda tarım" (space farm�ng) projeler�
manlarda eller alkol bazlı el ant�sept�ğ� �le
vücudun as�d�k sev�yes�n�n düşürüleceğ� yanlış b�lg�s�nden kay-
öne sürüldü.
tem�zlenmel�d�r.
naklanıyor. Son yıllarda sık sık çoğu rahatsızlığı yüksek as�d�te
oranına bağlayan �çer�klere rastlasak da, alkal� beslenmen�n vücu-
Uzayda Tarım Projeler� Nasıl Yürütülü-
dun pH değer�n� düzenled�ğ�ne da�r kanıt yok. İnsan vücudu pH de-
Koronav�rüsün b�r pH değer� yok
yor?
H�drojen potans�yel�, pH b�r çözelt�n�n as�tl�k
ğer�n� kend� düzenl�yor. Vücudun farklı bölgeler�, böbrek, akc�ğer
Yet�şt�r�lecek b�tk�lere ve uzay koşullarına
veya alkal� (baz) dereces�n� tanımlayan b�r
ve m�de, kandak� 7,35 �la 7,45 pH değer�n� korumak �ç�n uyum
bağlı olarak Uluslararası Uzay İstasyonun-
ölçü b�r�m�. PH’ın ölçü skalası b�r �la 14
�ç�nde çalışıyor. Dahası �nsan vücudunda v�rüsü yok edecek sev�-
da (ISS) uzaya gönder�len mek�klerde top-
olarak değ�ş�yor. PH değer� de b�r şey�n ne
yede güçlü b�r as�t ya da alkal� ortamı da bulunmuyor.
raksız tarım uygulamaları yürütülmekted�r.
kadar as�d�k ne kadar alkal� olduğunu söylü-
Sağlıklı beslenme bağışıklık s�stem�n� güçlend�rmeye yardımcı
Topraksız tarım uygulamalarında b�tk�ler�n
yor. Açılımı power of hydrojen olan pH, 7,0
olsa da, özell�kle alkal� gıdalarla beslenmen�n koronav�rüsü yen-
�ht�yacı olan bes�nler sıvılaştırılmış gübreler
�se nötr, altında �se as�d�k; 7,0’ın üzer�nde
mede etk�l� olduğuna da�r kanıt yok. Enfekte olduğumuzda tükett�-
�le sağlanmaktadır. Bu uygulamalarda b�tk�
�se alkal� olarak tanımlanıyor. Çözelt�lere
ğ�m�z gıdalar ve bunların pH değer� ne olursa olsun v�rüs hücreler-
kökler� su kültürler�nde yet�şt�r�leb�ld�ğ� g�b�
artı yükleyen h�drojen �yonları veren mad-
de çoğalmaya devam edecek.
sadece ışık yardımı �le havada da durduru-
deler as�d�k, h�droks�l �yonu verenler de
Dünya Sağlık Örgütü’nden Dr. Cory Cou�llard da AFP’ye alkal� bes-
lab�lmekted�r.
alkal� olarak değerlend�r�l�yor. Yan� y�yecek
lenmen�n Cov�d-19’a karşı koruyucu olduğuna da�r ver� olmadığını
ve �çecekler� alkal� ya da as�d�k yapan, bu-
�fade etm�ş; güçlü bağışıklık s�stem� �ç�n sağlıklı ve dengel� beslen-
Uzayda, su kültürler�nde b�tk�ler�n kökü ye-
lundurdukları m�neraller.
men�n önem�ne değ�nm�ş. V�roloj� profesörü Oyewale Tomor� de,
t�şt�r�lemeyeceğ�nden ışık yardımı �le kökler
Ancak koronav�rüsler�n kend�ler�ne a�t b�r
v�rüsten korunmak �ç�n f�z�ksel mesafe ve h�jyen kurallarına d�kkat
havada tutulmaktadır. B�tk�ler�n kökler�n�n
pH değer� yok. PH su bazlı çözelt�lerde
ed�lmes� gerekt�ğ�n� bel�rtm�ş.
ne tarafa uzayacağı uzay mek�ğ�n�n hareket
ortaya çıkıyor. V�rüsler su bazlı olmadıkları
doğrultusuna ve ışık kaynağının yönüne
bağlıdır. B�tk�ler�n �ht�yacı olan bes�nler �se
astronotların �drarları �le karşılanmaktadır.
Ay'da Tarım Yapılab�l�r m�? Coronav�rus (Koronav�rüs) Korunma Gökyüzündek� değ�ş�mler (1 saat - 1 hafta Uzayda Tarım
Toprağa bağlı tarım uygulamalarında topra- önces�)
ğın bes�n ögeler� açısından zeng�n olması 17 Ağustos deprem� önces�nde, �nsanların
çok öneml�d�r. Bunun �ç�n toprakta ayrıştırı- Böcek ve hayvan davranışları (1 saat-3 yıldızların çok fazla parlak ve sank� “elle tutula-
cı ve dönüştürücü bakter�ler olması gerek- gün önces�) b�lecekm�ş kadar yakın” olduğunu söyled�ğ� gö-
mekted�r. Ancak Ay'da oks�jen olmadığın- Eğer b�r evc�l hayvanınızın varsa onun dav- rüldü. Bu durumun sebeb� açıklanamasa da, Den�z ve göl değ�ş�mler� (1 saat - 2 hafta önces�)
dan bu bakter�ler yaşayamaz. Ayrıca b�tk� ranışlarında b�r huzursuzluk h�ssett�ğ�n�zde deprem önces� atmosferde değ�ş�kl�kler meyda- Den�zlerdek� hareketl�l�k depremden 2 hafta önces�ne
kökler�yle s�mb�yot�k b�r �l�şk� kurarak b�tk�- bunu c�dd�ye alın. Deprem önces�nde balık- na geleb�l�yor. kadar s�nyal vereb�l�r. Den�z suları yüksel�p, sularda
n�n kök s�stem�n�n gel�şmes�n� ve �ht�yacı lar, suyun ısınması neden�yle kıyıya yüzme- Deprem ışıkları: Güneş�n yen� doğup batışı büyük b�r ısınma yaşanab�l�r. Bunun sonucunda �se
olan fosfat, n�trojen ve su g�b� m�kro bes�n ye çalışır. Ked�ler �se, sebeps�z yere hırçın- g�b� ışık hüzmeler� görülür. toplu balık ölümler� gerçekleşeb�l�r. Bazı den�zler çarşaf
ögeler�ne ulaşmasını sağlayan mantarlar laşmaya başlayab�l�rler. Genell�kle kapalı Alev topları: Yanan b�r k�br�t alev� g�b� alev g�b� olurken, bazı den�zlerde �se dalgalanma meydana
da bulunmaz. Bu t�p s�mb�yot�k �l�şk� kurab�- ortamlara kaçarak saklanırlar. Köpekler �se topu görülür. geleb�l�r.
len mantarlara m�kor�za �sm� ver�l�r. Kel�me, korkularını uluyarak ya da havlayarak açığa Deprem bulutları: Açık havada, kırılacak böl-
''mantar-kök'' anlamına gel�r ve b�tk�ler�n çıkarır ve b�r alana toplanarak gruplaşmaya gen�n üzer� bulutlanır. Su basması: B�r �k� hafta önceden kıyıları den�z basar.
yaklaşık %95'�nde bulunur. çalışırlar. Yıldırımlar: Olağan dışı mor, yeş�l, kırmızı, Su çek�lmes�: 1 �le 5 saat önces�nden den�z kıyıdan
M�kor�za t�p� b�r mantarın, b�tk�n�n kökü �le mav�, pembe renkl� oluşumlar görülür. çek�l�r.
s�mb�yot�k b�r �l�şk� kurması, b�tk�n�n kökün- At, eşek, �nek: Tasmalarını koparırlar. Ahır Gökkuşağı: Açık havada kısa gökkuşağı Dalgalar: 1 �le 5 saat önces�ne kadar çarşaf g�b� düz
den dışarı str�golakton (str�golactone) kapılarından dışarı çıkmak �sterler. Tepelere oluşur. Bunda yeş�l, s�yah, mav� renk egemen- olan den�zde, gem� geçm�ş g�b� dalgalar oluşur.
olarak b�l�nen b�r f�tohormonun eksudasyo- doğru koşarlar. d�r. Düz den�z: Den�z çarşaf g�b� düzgün olur.
nuna, yan� gözeneklerden atılmasına bağlı- Tavşan ve fare: Yapıların üst katlarına ka- Hava sıcaklığı: Havada aşırı sıcak ve sıkıntı Hava kabarcığı: Den�z ya da gölde bolca hava kabar-
dır. Str�golakton, uzun yıllardır paraz�t (asa- çışırlar. D�reklere tırmanırlar. Yere �nmek meydana gel�r. cığı görülür.
lak) b�tk�ler �ç�n ç�mlenmey� uyarıcı b�r �stemezler. Ay, yıldızlar: Parlak b�r gökyüzü �ç�nde yıldızlar Isınma: Den�z tabanındak� ısınmadan dolayı suyun
hormon olarak b�l�n�yordu ancak son b�rkaç Domuzlar: Hızla yukarıya doğru koşarlar. elde tutulacak kadar yakın görünür. ısısı da normal�n üzer�ne çıkar.
yıldır bu tanım değ�şt� ve b�tk�n�n beslenme- Toprağı del�ces�ne eşelerler. Uğultu: Yerden anlam ver�lemeyen b�r uğultu Su ver�m�: 1 �le 4 l�trel�k ver�m artışı olur.
s� �ç�n çok yararlı b�r hormon olduğu anlaşıl- Ked�ler: Kutu ya da çöp b�donu �ç�ne atlarlar. duyulur.
dı. Top g�b� sıkışıp, ş�ddetle t�trerler. • B�tk� ve ağaç değ�ş�mler� (1 - 3 ay önces�) • Basınç artışı: Su basıncında 1-1.5 barlık artış olur.
Köpekler: Korku dolu havlarlar. • Meyve ağaçları: Erken ç�çek açar ve erken • Su sıcaklığı: Olağan sıcaklığın 1-2 derece üzer�nde
Balıklar: Göl ya da den�z tabanının ısınma- meyve ver�r. ısınır.
sı sonucu yüzeye yakın yüzerler. • Ot ve ağaç dalı: Yüzeyler� kızarır, yanar. • Yen� kaynak: 1 �le 2 hafta önces�nden yen� kaynak
Yılan balıkları ortadan kaybolur. • Küstüm ç�çeğ� (m�moza): Gündüz, deprem oluşur ya da var olan kaynak kuruyab�l�r.
Ölü balık: Balıklar nedens�z b�r şek�lde önces� pörsür. • Su gazları: Karbond�oks�t, metan ve radon gazı �çe-
ölürler. r�ğ� artar.
Ördek, kaz, kuğu: Göle g�rmek �stemezler. • Su tadı: Su acılaşır ya da tatlılaşır.
Göldek�ler öleb�l�r. • Suda koku: Çürük yumurta ve kükürt kokusu gel�r.
İpek Böcekler�: Arka arkaya d�z�l�rler. • Su k�myası: İletkenl�k, radon, c�va, helyum, karbon-
Yengeç: Plajda yengeçler dolaşır. d�oks�t artışı gözlen�r.
Martılar: Çembersel olarak uçarlar. • Kabarcıklar: Su �ç�nde hava kabarcıkları oluşur.
Büyükbaş hayvanlar: 3-4 gün önce elekt- • Dere suları: Kes�l�r, kurur ya da çoğalır.
romanyet�k ışınlardan etk�lenmeye başlar-
lar.
Karıncalar: Yuvalarından dışarıya çıkarlar.