Page 54 - Evren Dergi 2
P. 54
Oganesson; s�mges� Og, atom numarası 118 olan yapay b�r elementt�r. Per�-
yod�k tablonun p bloğunda yer alır ve 7. per�yodun son element�d�r. Soy gazlar
olarak adlandırılan 18. grupta yer alsa da, bu gruptak� tek yapay elementt�r ve
d�ğer soy gazların aks�ne reakt�f olduğu tahm�n ed�lmekted�r. Keşfed�len ele-
mentler �ç�nde en büyük atom numarasına ve atom kütles�ne sah�p olanıdır.
Radyoakt�f b�r element olan oganesson, son derece kararsızdır. Öncek� tah-
m�nler�n aks�ne gaz değ�l, görel� etk�lerden ötürü normal koşullar altında b�r
katı veya yarı �letken (yarı metal) ya da b�r zayıf metal olduğu öngörülmekte-
d�r. Element�n, varlığı tey�t ed�lm�ş b�r �zotopu ya da sentezlenm�ş b�r b�leş�ğ�
bulunmamaktadır.
İlk olarak 2002'de, Dubna, Rusya'da bulunan Ortak Nükleer Araştırma Enst�-
tüsünde sentezlenen elemente ununokt�yum geç�c� adı ver�ld�. Aralık 2015'te,
Uluslararası Temel ve Uygulamalı K�mya B�rl�ğ� ve Uluslararası Temel ve Uy-
gulamalı F�z�k B�rl�ğ� ortak çalışma grubu tarafından tanınan dört yen� element
arasında yer aldı.
Uzayda Tarım
Coronav�rus (Koronav�rüs) Korunma
Yolları Nelerd�r? Uzayda Neden Tarım Yapılır?
B�r koronav�rüsün türünün neden olduğu ''Yer çek�m�n�n çok az olduğu b�r ortamda
Cov�d-19 hastalığını önleyecek aşılar nasıl tarım yapılab�l�r?''
henüz gel�şt�r�lme aşamasında olduğu �ç�n Bu soru uzun yıllardır SpaceX, V�rg�n Orb�t
hastalığı engellemen�n en etk�l� yolu bu ve Ulusal Havacılık ve Uzay Da�res�
v�rüse maruz kalmaktan kaçınmaktır. V�rüs (NASA) g�b� uzay kurumlarının öneml� pro-
esas olarak �nsandan �nsana yayıldığı �ç�n jeler�ne yön verm�şt�r. Çünkü b�r araştırma
çok bas�t, ancak öneml� önlemler alınması �ç�n uzaya gönder�len astronotların b�r
hastalığı engelleme yolunda büyük adımlar öğünlük yemekler� b�le 7500 doların üstün-
atacaktır. �ç�n, pH değer� koronav�rüste bulunmuyor. Kal�forn�ya Ün�vers�tes�, de b�r f�yata mal olmaktadır. Uzay görevler�-
COVID-19 ‘u engellemek �ç�n alınacak en Berkeley Halk Sağlığı Okulu’nda bulaşıcı hastalıklar ve aşı b�l�m� ne kaç astronot gönder�ld�ğ�n� ve bu astro-
öneml� önlemlerden �lk� eller� sık sık sabun uzmanı olan Sarah Stanley de AP’ye v�rüsler�n pH dereces� olma- notların ne kadar süre uzayda bırakıldığını
ve suyla yıkamaktır. Özell�kle halka açık b�r dığını bel�rtm�ş. Stanley, pH değer�n�n v�rüs �le alakası olmayan su hesaba dah�l ed�nce ortaya çok büyük b�r
yerdeyken burnunuzu s�ld�kten, öksürdük- bazlı b�r çözelt�de ortaya çıkan b�r ölçü olduğunun altını ç�zm�ş. mal� yük çıkıyordu ve bu durum projeler�n
ten veya hapşırdıktan sonra eller� en az 20 Alkal� gıdalar ve koronav�rüs arasındak� �l�şk� de temels�z ve bu sürdürüleb�l�rl�ğ�n� büyük ölçüde etk�l�yordu.
san�ye boyunca sabun ve suyla yıkamak yönde h�çb�r kanıt yok. Zaten y�yecek ve �çeceklerle vücudumuzun Bu yüzden uzay da�reler� tarafından
gerekl�d�r. Su ve sabunun bulunamadığı za- �ç pH değer�n� de değ�şt�remey�z. Yan� yanılgı, ‘alkal� beslenme’ �le "uzayda tarım" (space farm�ng) projeler�
manlarda eller alkol bazlı el ant�sept�ğ� �le vücudun as�d�k sev�yes�n�n düşürüleceğ� yanlış b�lg�s�nden kay- öne sürüldü.
tem�zlenmel�d�r. naklanıyor. Son yıllarda sık sık çoğu rahatsızlığı yüksek as�d�te
oranına bağlayan �çer�klere rastlasak da, alkal� beslenmen�n vücu- Uzayda Tarım Projeler� Nasıl Yürütülü-
Koronav�rüsün b�r pH değer� yok dun pH değer�n� düzenled�ğ�ne da�r kanıt yok. İnsan vücudu pH de- yor?
H�drojen potans�yel�, pH b�r çözelt�n�n as�tl�k ğer�n� kend� düzenl�yor. Vücudun farklı bölgeler�, böbrek, akc�ğer Yet�şt�r�lecek b�tk�lere ve uzay koşullarına
veya alkal� (baz) dereces�n� tanımlayan b�r ve m�de, kandak� 7,35 �la 7,45 pH değer�n� korumak �ç�n uyum bağlı olarak Uluslararası Uzay İstasyonun-
ölçü b�r�m�. PH’ın ölçü skalası b�r �la 14 �ç�nde çalışıyor. Dahası �nsan vücudunda v�rüsü yok edecek sev�- da (ISS) uzaya gönder�len mek�klerde top-
olarak değ�ş�yor. PH değer� de b�r şey�n ne yede güçlü b�r as�t ya da alkal� ortamı da bulunmuyor. raksız tarım uygulamaları yürütülmekted�r.
kadar as�d�k ne kadar alkal� olduğunu söylü- Sağlıklı beslenme bağışıklık s�stem�n� güçlend�rmeye yardımcı Topraksız tarım uygulamalarında b�tk�ler�n
yor. Açılımı power of hydrojen olan pH, 7,0 olsa da, özell�kle alkal� gıdalarla beslenmen�n koronav�rüsü yen- �ht�yacı olan bes�nler sıvılaştırılmış gübreler
�se nötr, altında �se as�d�k; 7,0’ın üzer�nde mede etk�l� olduğuna da�r kanıt yok. Enfekte olduğumuzda tükett�- �le sağlanmaktadır. Bu uygulamalarda b�tk�
�se alkal� olarak tanımlanıyor. Çözelt�lere ğ�m�z gıdalar ve bunların pH değer� ne olursa olsun v�rüs hücreler- kökler� su kültürler�nde yet�şt�r�leb�ld�ğ� g�b�
artı yükleyen h�drojen �yonları veren mad- de çoğalmaya devam edecek. sadece ışık yardımı �le havada da durduru-
deler as�d�k, h�droks�l �yonu verenler de Dünya Sağlık Örgütü’nden Dr. Cory Cou�llard da AFP’ye alkal� bes- lab�lmekted�r.
alkal� olarak değerlend�r�l�yor. Yan� y�yecek lenmen�n Cov�d-19’a karşı koruyucu olduğuna da�r ver� olmadığını
ve �çecekler� alkal� ya da as�d�k yapan, bu- �fade etm�ş; güçlü bağışıklık s�stem� �ç�n sağlıklı ve dengel� beslen- Uzayda, su kültürler�nde b�tk�ler�n kökü ye-
lundurdukları m�neraller. men�n önem�ne değ�nm�ş. V�roloj� profesörü Oyewale Tomor� de, t�şt�r�lemeyeceğ�nden ışık yardımı �le kökler
Ancak koronav�rüsler�n kend�ler�ne a�t b�r v�rüsten korunmak �ç�n f�z�ksel mesafe ve h�jyen kurallarına d�kkat havada tutulmaktadır. B�tk�ler�n kökler�n�n
pH değer� yok. PH su bazlı çözelt�lerde ed�lmes� gerekt�ğ�n� bel�rtm�ş. ne tarafa uzayacağı uzay mek�ğ�n�n hareket
ortaya çıkıyor. V�rüsler su bazlı olmadıkları doğrultusuna ve ışık kaynağının yönüne
bağlıdır. B�tk�ler�n �ht�yacı olan bes�nler �se
astronotların �drarları �le karşılanmaktadır.
Ay'da Tarım Yapılab�l�r m�?
Toprağa bağlı tarım uygulamalarında topra-
ğın bes�n ögeler� açısından zeng�n olması
çok öneml�d�r. Bunun �ç�n toprakta ayrıştırı-
cı ve dönüştürücü bakter�ler olması gerek-
mekted�r. Ancak Ay'da oks�jen olmadığın-
dan bu bakter�ler yaşayamaz. Ayrıca b�tk�
kökler�yle s�mb�yot�k b�r �l�şk� kurarak b�tk�-
n�n kök s�stem�n�n gel�şmes�n� ve �ht�yacı
olan fosfat, n�trojen ve su g�b� m�kro bes�n
ögeler�ne ulaşmasını sağlayan mantarlar
da bulunmaz. Bu t�p s�mb�yot�k �l�şk� kurab�-
len mantarlara m�kor�za �sm� ver�l�r. Kel�me,
''mantar-kök'' anlamına gel�r ve b�tk�ler�n
yaklaşık %95'�nde bulunur.
M�kor�za t�p� b�r mantarın, b�tk�n�n kökü �le
s�mb�yot�k b�r �l�şk� kurması, b�tk�n�n kökün-
den dışarı str�golakton (str�golactone)
olarak b�l�nen b�r f�tohormonun eksudasyo-
nuna, yan� gözeneklerden atılmasına bağlı-
dır. Str�golakton, uzun yıllardır paraz�t (asa-
lak) b�tk�ler �ç�n ç�mlenmey� uyarıcı b�r
hormon olarak b�l�n�yordu ancak son b�rkaç
yıldır bu tanım değ�şt� ve b�tk�n�n beslenme-
s� �ç�n çok yararlı b�r hormon olduğu anlaşıl-
dı.
