Page 45 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Ґс саха тірµі±эр...

Ойуунускайтан са±ыллыбыт 45

«Бичик» кыґата

ñûëòàí «Лåíèíåц» êèíèãýíè òà´ààðàð óîí-
íà òàð±àòàð êîîïåðàòèâ òýðèëëýí, èêêè ñûë
è´èãýð 12 êèíèãý òàõñûáûòà. Эìèý èòè ñûëãà
Мîñêâà±à ÑÑРÑ íîðóîòòàðûí êèèí èçäàòåëü-
ñòâîòûí è´èíýí ñàõà ñåêцèÿòà òýðèëëýí µñ
ñûë óñòàòûãàð 61 êèíèãý áý÷ýýòòýììèòý. Îí-
òîí 1926 ñûëëààõõà õîìóíüóóñ áààðòûéà îáêó-
îìóí áюðîòóí êóëóí òóòàð 2 óîííà Ñàõà ÀÑÑР
áûðàáûûòàëûñòûáàòûí îò ûéûí 30 êµíµíýý±è
óóðààõòàðûíàí Ñàõà ñèðèíýý±è ñóäààðûñòû-
áàííàé êèíèãý êû´àòà îëîõòîììóòà. Тýðèéý-
ý÷÷èëýðèíýí Ï.À.Îéóóíóñêàé, Ñ.Г.Ïîòàïîâ,
À.À.Иâàíîâ-Кµíäý áóîëáóòòàðà. Àììà À÷÷û-
ãûéà, Эëëýé, Кµííµê Óóðàñòûûðàï êóðäóê
î÷÷îòîî±ó ýäýð ñóðóéàð äüîí µëýëý´ýí áàð-
áûòòàðà. Иòè êóðäóê 1922 ñûëòàí 1931 ñûëãà
äèýðè Нîâãîðîäîâ àëïàáûûòûíàí áàðûòà 375,
îë è´èãýð 74 µ³ðýõ êèíèãýòý, ïîñîáèåòà, óóñ-
óðàí 85 êèíèãý òàõñûáûòà. Ñóðóíàëûûñ, òûë-
áààñ÷ûò Н.Ñ.Àíäðîñîâ «Ïå÷àòü è èçäàòåëüñêîå
Дîéäó ò³ð³³áµò òûëûíàí êèíèãý òà´ààðûíàí äåëî â Яêóòèè» äèýí ûñòàòûéàòûãàð («Зà èí-
àà±àð, òó´àíàð íàцèîíàëüíàé ³ð³ñïµµáµëµêýëýðèí äóñòðèàëèçàцèю Ñîâåòñêîãî Вîñòîêà» ñóðóíààë 1
îðòîòóãàð áàñòû² µëýëýý±èíýí Ñàõà №-ðý, 1933 ñ.) Кàçàõ ³ð³ñïµµáµëµêýòèãýð òàõñû-
Јð³ñïµµáµëµêýòèí Ñ.À.Нîâãîðîäîâ ààòûíàí áûò êèíèãý 30 % µ³ðýõ êèíèãýòý, îòòîí áè´èýõý
«Бè÷èê» íàцèîíàëüíàé êèíèãý êû´àòà êýëè²²è 20 ýðý áûðû´ûàíûí ûëàð äèýí õîìíîîáóò. Бèèð
ñûëëàðãà òà´ààðûûëààõ µëýòèíýí äîéäó µðäµíýí ³ðòµòòýí ûëàí ê³ðä³õõ³, î÷÷îëîðòîí àòûí áûðà-
áèëèíèèíè ûëëà. Îëîõõî òóîõ µ÷µãýé µ³äµéýðý, àòòûû õàëû² àõñààííààõ íîðóîòòàðäàà±àð áè´èýõý
µëý±ý ñèòè´èè êýëýðý áàðûòà óòóìà, ò³ðä³-ñèëè´ý áûäàí µãµñ êèíèãý, îë è´èãýð, óóñ-óðàí àéûìíüû
ñóîõ êûàëëûáàò áóîëàà÷÷û. Ñàõà ñóðóãà-áè÷èãý, áý÷ýýòòýíýð ýáèò. Кµí áµãµíµãýð äèýðè îë µãýñ
áý÷ýýòý, óóñ-óðàí ëèòåðàòóðàòà îëîõñóéàí òóðóêòà- õàëáà²íààáàêêà òóòó´óëëàí êýëëý. Бèëèãèí Ñàõà
àõòûê ñàéäûûòà ñóäààðûñòûáàííàñ µ³ñêýý´èíèí ñèðèãýð, áûðû´ûàíûíàí ûëëàõõà, òóñïà ñóäààðû-
êûòàðû áû´à÷÷û ñèòèìíýýõ. ñòûáà áóîëáóò êàçàõ, êûðãûç, óçáåê, òóðêìåí îìóê
1922 ñûëëààõõà Ï.À.Îéóóíóñêàé áýðýññýäý- äîéäóëàðûí, áýë, Мîíãîëèÿíû, Тàòààð, Бàш-
ýòýëëýýõ Ñàõà ÀÑÑР Ñîâíàðêîìóí îñêóîëà±à êèð, ×óâàш ³ð³ñïµµáµëµêýëýðèí êóî´àðàð ýëáýõ
µ³ðýòèèíè óîííà áûëààñ òýðèëòýëýðèí àëûí ò³ð³³áµò òûëûíàí êèíèãý áý÷ýýòòýíýð.
ñµ´µ³õ òýðèëòýëýðèãýð äüûàëàíû-êóîëóíó ñàõà Ï.À.Îéóóíóñêàé ñûðäûãû, µ³ðý±è-áèëèèíè
òûëûíàí ûûòàðãà äüà´àëà òàõñûáûòà. «Ñàõàòû- òàð±àòûûãà µ³ðýõ êèíèãýòèí îðóîëóí ³éä³³í
òûû», «êîðåíèçàцèÿ» ïîëèòèêàòûí ê³±µëýý÷÷èíýí êµµñêý µëýëýýáèòý. Дüý îííî ýòý µ³ðýõ êèíèãýëýðý
óîííà áû´à÷÷û îëîõõî êèëëýðýý÷÷èíýí ñýáèý- ñàõàëûû òûëûíàí àéûëëûûëàðà, íóó÷÷àëûûòòàí
ñêýé êýìíýý±è ñàõà ëèòåðàòóðàòûí ò³ðµòòýýáèò òûëáààñòàíàí òàõñàí, àéûëãûëààõ ñóîëó òýëýéèè-
äýãèòòýð ÷à±ûëõàé òàëààííààõ ñóðóéàà÷÷û, òûë ëýðý. Ïëàòîí Àëåêñååâè÷ «К³²µë ûðûàòà», «Óðóéà
µ³ðý±ýð áàñòàêû äèïëîìíààõ ó÷óîíàé, ôîëüêëî- óëààòòûí», «Àëãûñ», «Дî±îðáîð ѵ³êµ÷÷ý±ý»,
ðó ÷èí÷èéýý÷÷è, óîïñàñòûáàííàé-ïîëèòè÷åñêàé «Кðûì», «Мóîðà», «Мèìîçà», «М³êêµ³ð», «Тèìèð
äåÿòåëü, ó´óëó÷÷óëààõ ñàëàéàà÷÷û Ïëàòîí Îéóó- ê³ë³», î.ä.à. àéûìíüûëàðà µ³ðýõ êèíèãýëýðèãýð
íóñêàé áóîëáóòà. Тûë òóòóóòóí (ÿçûêîâîå ñòðîè- êèèðáèòòýðý, êèíè áýéýòý «Ó÷ïåäãèçêà» ñàõà ñàëà-
òåëüñòâî) îëîõõî êèëëýðýð Ñàõà ñóðóãóí-áè÷èãèí àòûí ñàëàéñûáûòà, µ³ðýíýð êèíèãýëýð òûëáààñòà-
ñýáèýòý (1924-1926), Ñàõà ñóðóãóí-áè÷èãèí êýìè- íàëëàðûí òýðèéñèáèòý. Лèòåðàòóðíàé-òûëáààñòû-
òèýòý (1926-1928), ñà²à òµµð àëïàáûûòûí Ñàõà ûð õàìûû´ûéàíû µëýëýïïèòý. Ààí äîéäó óîííà
ñèðèíýý±è êýìèòèýòý (1929-1937), «Ñàõà êýñêèëý» íóó÷÷à êëàññèê ñóðóéàà÷÷ûëàðûí àéûìíüûëà-
ìà²íàéãû íàó÷íàé-÷èí÷èéýð óîïñàñòûáà, Тûë ðûí ñàõàëûû ñà²àðïûòà. Кèíèãý êû´àòûãàð àéàð
óîííà êóëòóóðà èíñòèòóòà êèíè ñàëàëòàòûíàí òý- òûë à±àòà áóîëáóò Јêñ³êµëýýõ, Àëàìïà, Нüóêóëàé
ðèëëýí µëýëýýáèòòýðý. Àëïàáûûòû, ñóðóãó-áè÷èãè Нåóñòðîåâ, ýäýð òàëààííàð Àììà À÷÷ûãûéà, Ñó-
òóïñàðûû, îëîõòîî´óí, òèýðìèí óîííà òàáà ñóðóé- îðóí Îìîëëîîí, Эëëýé, Кµíäý, Àáà±ûûíûñêàé,
óó áîïïóðóîñòàðûí ûðûòàí î²îðóó, òûëäüûòòàðû, Кµííµê Óóðàñòûûðàï, Бýñ Дüàðàà´ûí, î.ä.à. àé-
µ³ðýõ êèíèãýëýðèí áýëýìíýý´èí óîííà íóó÷÷à, ûìíüûëàðà òóñïà êèíèãýíýí òàõñûûëàðûãàð µòµ³
ààí äîéäó êëàññèêàòûòòàí ñàõàëûû òûëáàà´û ñàáûäûàëû î²îðáóòà.
ñà±àëàà´ûí áàðûòà êèíè ñµðµííýý´èíèíýí áàð- 1930-1933 ñûëëàðãà êèíèãý êû´àòûí áû´à÷÷û
áûòà. ñàëàéáûòà. Îë êýì²ý êèíèãýíè àéàð êµµ´µíýí ñó-
1922 ñ. ãðàжäàíñêàé ñýðèè êóòààòà êûòûàñòà òó- ðóéàà÷÷ûëàð, õà´ûàò µëý´èòòýðý áóîëàëëàð ýáèò.
ðàð êýìèãýð «Бàñòàಲû ñóðóê-áè÷èê» áóêóáààð Ñóðóéàà÷÷ûëàðòàí ñîðîõòîðî òûëáààñ÷ûò, àòûò-
óîííà ìà²íàéãû «Ыðûà-õî´îîí» äèýí óóñ-óðàí òàðà ðåäàêòîð óîííà µ³ðýõ êèíèãýòèí ààïòàðäàðûí
àéûìíüû õîìóóðóííüóãà áý÷ýýòòýììèòòýðý. Бó áû´ûûòûíàí µëýëý´ýí áàðáûòòàðà. Îë êýìòýí
1921 ñ. ò³ðµòòýììèò «Мàí÷ààðû» (êýëèí «Кûûì») ûëà êèíèãý êû´àòûãàð ñàõà áèëëýð ñóðóéàà÷÷û-
õà´ûàòû ñµðµí òà´ààðàà÷÷û À.И.Ñîôðîíîâ ëàðà áàðû êýðèýòý µëýëýýí ààñïûòòàðà. Îë êóð-
ê³±µëýý´èíèíýí õîìóéàí î²î´óëëóáóò êèíèãý±ý äóê, 20-ñ ñûëëàðãà À.Г.Кóäðèí-Àáà±ûûíûñêàé,
Јêñ³êµëýýõ, Àëàìïà, Кµíäý àéûìíüûëàðûí ñýðãý Ñ.Р.Кóëà÷èêîâ-Эëëýé, 30-ñ ñûëëàðãà Ñ.À.Ñàââèí-
Ï.Îéóóíóñêàé «Ґëý´èò ûðûàòà», «Ñèí áèèð áó- Кµí Дüèðèáèíý, Н.Е.Мîðäèíîâ-Àììà À÷÷û-
îëáààò?!», «Óðóéà óëààòòûí», «Бûëàà´û — Ñýáè- ãûéà, À.À.Бýðèÿê, И.Д.Вèíîêóðîâ-×à±ûë±àí,
ýêêý», î.ä.à. õî´îîííîðî êèèðáèòòýðý. Ґï-õàð÷û, В.Г.×èðÿåâ, В.М.Нîâèêîâ-Кµííµê Óóðàñòûûðàï,
àñ-µ³ë êûðûûì÷ûê êû´àë±àëààõ êýìèãýð êèíèãý Н.М.Зàáîëîцêàé-×ûñõààí, М.И.Кóçüìèí-Мàêàð
àòûûòûòòàí êèèðáèò 100 òû´ûûí÷à ñîëêóîáàéû Хàðà, Г.Ñ.Тàðñêàé, Ï.Я.Тóëàñûíîâ, Д.Ñ.Фåäîðîâ-
Ïîâîëжüå õîðãóéáóò íý´èëèýííüýòèãýð ûûòûû- Дìèòðèé Тààñ µëýëýýáèòòýðý.
ëàðà ñàõà áàñòàêû ñóðóéàà÷÷ûëàðûí ³òòµëýðèòòýí À±à äîéäóíó ê³ìµñêµµð ñýðèè êýííèò-
óðàòûëààõ ãóìàííàé áû´ûû ýòý. òýí èçäàòåëüñòâî±à ñóðóéàà÷÷ûëàð Л.À.Ïîïîâ,
Ñàõà ñèðèí ñàëàëòàòûí Îéóóíóñêàéäààõ Г.Г.Вåшíèêîâ-Бààë Хàáûðûûñ, И.И.Эðòюêîâ,
³é³áµëëýðèíýí Ñåìåí Нîâãîðîäîâ àëïàáûûòûí 50-ñ ñûëëàðãà Ñ.Ï.Дàíèëîâ, À.Ñ.Ñûðîìÿòíèêîâà,
шðèáý Ïåòðîãðàäêà êóòóëëàí êýëáèòèòòýí ûëà, Н.À.Гàáûшåâ, И.М.Гîãîëåâ, 60-70-ñ ñûëëàð-
1923 ñûë ñýòèííüèòèòòýí «Кûûì» õà´ûàò, 1924 ãà Ñ.И.Тèìîôååâ, Р.Д.Еðìîëàåâ-Бà±àòààéûñêàé,