Page 105 - วิทยาศาสตร์ ม.ปลาย
P. 105
97
ภาพแสดงการแบ่งแผน่ เปลือกโลก
คลนื แผ่นดนิ ไหวคอื อะไร
ขณะทีแผน่ เปลอื กโลกยึดติดกนั อยู่ แรงดนั ของของเหลวภายใตแ้ ผ่นเปลือกโลกจะทาํ ให้รอยต่อ
เกิดแรงเคน้ (Stress) เปรียบเทียบไดก้ บั การดดั ไม้ซึงไมจ้ ะดดั งอและสะสมแรงเคน้ ไปเรือย ๆ จนแรงเคน้ เกิน
จุดแตกหกั ไมก้ จ็ ะหกั ออกจากกนั ในทาํ นองเดียวกนั เมือเปลือกโลกสะสมแรงเคน้ ถงึ จุดแตกหกั เปลือกโลก
จะเคลือนทีสมั พทั ธ์ ระหว่างกนั พร้อมทงั ปลดปล่อยพลงั งานออกมา ทาํ ให้เกิดการเปลียนแปลงรูปร่างของ
เปลือกโลกและเกิดแรงสนั สะเทือนเป็นคลนื แผน่ ดินไหว ซึงคนเราสามารถรู้สึกได้ และสร้างความเสียหาย
แก่สิงก่อสร้างทวั ไป การส่งผ่านพลงั งานทีเปลือกโลกปลดปล่อยจากจุดหนึงไปยงั จุดหนึง เกิดจากการ
เคลอื นตวั ของอนุภาคของดิน การเคลอื นตวั ของอนุภาคของดินดงั ทีกล่าวมานีจะมลี กั ษณะ คลา้ ยคลนื
จึงเรียกว่า คลนื แผน่ ดินไหว คลืนแผน่ ดินไหวมี ประเภท คือ
ประเภทแรก เป็นคลนื ทีเกิดจากการอดั ตวั ทีเรียกวา่ คลืนอดั ตวั (Compressional Wave) หรือ คลืน
ปฐมภูมิ (Primary Wave : P - Wave) หากเรามองทีอนุภาคของดิน ณ จุดใดจุดหนึง เมือแผน่ เปลือกโลก
เคลอื นทีเกิดแรงอดั ขึน ทาํ ใหอ้ นุภาคของดินถกู อดั เขา้ หากนั อยา่ งรวดเร็ว การอดั ตวั อยา่ งรวดเร็ว ของอนุภาค
ดินก่อใหเ้ กิดแรงปฏิกิริยาภายใน ต่อตา้ นการหดตวั แรงปฏิกิริยานีจะทาํ ใหด้ ินขยายตวั ออกอยา่ งรวดเร็ว ผา่ น
จุดทีเป็นสภาวะเดิม การขยายตวั ของอนุภาคดินนีก็จะทาํ ใหเ้ กิดแรงอดั ในอนุภาคถดั ไป ทาํ ให้เกิดปฏิกิริยา
ต่อเนืองเป็นลกู โซ่ และแผร่ ัศมีออกโดยรอบ คลืนนีจะเคลือนทีดว้ ยความเร็ว . - กิโลเมตร/วินาที
ประเภทที เป็นคลนื ทีเกิดจากการเปลยี นรูปร่างของอนุภาคแบบเฉือน เรียกว่า คลืนเฉือน (Shear
Wave หรือ คลืนทุติยภูมิ (Secondary Wave : S - Wave) เช่นเดียวกบั แรงอดั เมือแผ่นเปลือกโลกเคลือนที
นอกจากแรงอดั แลว้ ยงั เกิดแรงทีทาํ ให้อนุภาคของดิน เปลียนรูปร่าง การเปลียนรูปร่างของอนุภาคดิน
ก่อใหเ้ กิดแรงปฏิกิริยาภายในต่อตา้ นการเปลียนรูปร่าง ซึงทาํ ใหเ้ กิดการเคลอื นทีเป็นคลนื แผร่ ัศมี
ออกโดยรอบ คลนื นีจะเคลอื นที ดว้ ยความเร็วประมาณร้อยละ - ของคลนื อดั ตวั
โดยธรรมชาติคลืนอดั ตวั จะทาํ ใหเ้ กิดการสนั สะเทือนในทิศทางเดียวกนั กบั ทีคลืน เคลือนทีไป
ส่วนคลืนเฉือนจะทาํ ให้พืนดินสันสะเทือนในทิศทางตงั ฉากกบั ทิศทางการเคลือนทีของคลืน ถึงแมว้ ่า
ความเร็วของคลืนแผน่ ดินไหวจะต่างกนั มากถึง เท่า แต่อตั ราส่วนระหวา่ งความเร็วของคลืนอดั ตวั
