Page 13 - тиббиёт ва замон

Муҳаммад Ҳай- фий ёзади: “Устод Шайх (яъни табиб)
дар Мирзонинг Муфриднинг ҳолатини кўриб, бир неча
“Тарихи Рашидий” асарида Алишер Наво- катта извош чумоли (чумолининг бир
ий билан Биноийнинг ўрталарида торти- тури) топиб келишларини буюрадики,
шув юзага келганида, Мир Алишер ҳазрат- тезда етказадилар. Устод Муфриднинг
лари ҳазил қилиб: “Биноий жинни бўлиб эзилган ичакларини кесиб, икки томо-
қолибди, уни “Дорушшифога” ётқизиб, нидан яқинлаштиради ва извош чумо-
калтаклаш ва нўхат шўрва бериш керак”, лининг оғзини ичакнинг уланган жойига
деганлар . Эътибор берсак, ўша даврда тутди. Чумоли нишли лаблари билан ик-
1
руҳий касаллар учун алоҳида “Дорушши- кала ичакнинг чокидан тишлади. Устод
фо” аталмиш шифохона бўлиб, руҳий ҳо- шу заҳоти чумолининг бўйнини кесиб,
лати ақлига бўйсунмаган беморларни кал- танасини ташқарига ташлади. Шун-
таклашган, силласи қуригач, бироз вақт дай қилиб, у барча узилган ича-
ўтказиб, нўхат шўрва беришган. Шу ва бо- кларни тикиб чиқди. Муфрид
шқа табобат усуллари билан даволашган. қирқ кун деганда соғайиб
Биноий бу ҳазилни чин билиб, Ироққа - оёққа турди” .
3
Султон Яъқуб ҳузурига кетиб қолган. Содиқ Сайҳуннинг “На-
Бундан ташқари, Абу Бакр Ар-Розий, манган Афросиёби: бу
Аш-шайх ар-раис табиб Абу Али ал-Ҳу- қадимий пойтахт Ахси-
сайин ибн Абдуллоҳ ибн Сино ва Зайнид- кентдир” асарида шундай
дин Абул Фазойил Исмоил ибн Ҳусайн парча бор: “ ... Баҳор бош-
ал-Журжоний ал-Хоразмий шогирдлари ланиб қолган, аммо ҳаво
ҳам ўз даврларида катта муваффақият- совуқ эди, - дея хотирлай-
ларга эришганлар. Уларнинг давомчи- ди Араббой ака Иброҳимов. – Бир фикрлар устуворлигини билдик. Бунинг
ларидан бири - Заҳириддин Муҳаммад куни Яҳё Ғуломов (академик, Ахсикент икки сабаби бор. Аввало, шарқнинг ис-
Бобурнинг табиби Юсуфий ибн Муҳам- қазилмалар экспедицияси раҳбари) шо- сиқ иқлимидаги одамлар тезроқ терлай-
мад ибн Юсуфдир. У XVI асрнинг ўнинчи гирдлари билан келиб қолди. “Юринг, ди, чанг ҳам тезроқ кўтарилади, салга ба-
йилларидаёқ машҳур табиб сифатида ном Ахсикентни яна бир кўрайлик”, деди. дан кирланади. Ниҳоят, ювиниш эҳтиёжи
қозонган. Жуда кўп касалликларга тўғри Нима бўлдики, тупроқ орасида кучаяди. Ибн Сино бобомиз ҳам бежиз
ташхис қўя билган ва даволашда юксак бир нарса ялтираб кетди. Эгилиб ҳаммом ва саломатлик тўғрисида тиббий
илмий ютуқларга эришган. Шу аср боши- олдим. Бош суяги экан, ҳалиги бош- маслаҳатлар бермаган. Бу ҳаётий зарурат
да Европадан Ҳиротга захм касаллиги (си- нинг устки қопқоғидаги айлана чок- эканлигидан келиб чиқиб, алоҳида илмий
филс) тарқалади. Бедаво бўлиб кўринган лар бир неча еридан чегаланган. тавсиялар яратган. Ахсикент эса ўз даври-
ушбу касалликдан кўплар оламдан ўтади. Худди синган чинни идишни қадоқ- да нисбатан тиббий маданият ривожлан-
Бу касалликни тадқиқ этиб, унга қарши чи қандай бутласа, шундай бирик- ган шаҳарлар сирасига кирган.
дори-дармонлар ишлаб чиққанлардан би- тирилган. Материал олтиндан, ял- Қадимда ҳаммом фақат ювиниш жо-
ринчиси Юсуфий эди . Унинг даво дори- тираб турибди. Бу бизнинг ҳозирги йигина эмасди. Жумладан, Римдаги
2
сини кейинчалик Европага олиб кетиб, у медицина тилида бош миянинг тре- ҳаммомда спектакллар намойиш қилин-
ердаги захм билан оғриган беморларни панация қилиниши, даво муолажаси ган, бадиий кўргазмалар уюштирилган,
муваффақият билан даволаганлар. ўтгач, тилла қадоқ билан бош мияни нотиқлар нутқ сўзлаган, савдогарлар
Ўша даврларда жарроҳлик амали- 4 савдолашган. Ахсикент ҳаммомлари
ёти ҳам бир мунча йўлга қўйилган эди. беркитиш демакдир . ҳам шундан кечаю кундуз покиза ва
Фикримиз исботи учун Восифийнинг Қадимда табиблар беморларни на- иссиқ турган, у ерлардан ҳамшаҳарлар-
“Бадоеъ-ул-вақоеъ” асаридан қуйида- фақат даволаш билан шуғулланганлар, нинг, меҳмонларнинг қадамлари узил-
ги парчани келтирамиз. Бунда мумтоз балки касал бўлмасликларининг олди- магани, саломатликни сақлаш маскани-
табобатимиздаги мўъжиза ўз аксини ни олиш ва касалликни шиддатланиб га айлангани шубҳасиз. Ҳам эркаклар,
топган. Жарроҳликдаги бу амалиётни, кетишидан муҳофаза қилиш ҳам улар- ҳам аёллар ҳаммомининг мавжудлиги
эҳтимол, жаҳон табобатининг ютуғи нинг вазифасига кирган. Шахсий гигие- эса икки тоифанинг теппа-тенг қадр-
дейиш мумкин. нага риоя қилиш кўплаб касалликлар- ланганини яққол кўрсатади.
Ҳусайн Бойқаро ҳукмронлиги даври- нинг олдини олувчи профилактикадир. Агар биз Абу Али ибн Синонинг “Тиб
да Муфрид исмли паҳлавонни Мирҳа- Бундай профилактика қилиш жойи ўз қонунлари”да: “Мисли, темирли ва шўр
лил номли ғаними атрофидагилари би- вақтида ҳаммомлар бўлган. Академик сувлар бўғин оғриқларига, бўшашишга,
лан бир боғда тутиб, роса калтаклашади. Яҳё Ғуломовнинг Ахсикентдаги архео- нафас қисишга ва буйрак касалликларига
Бу ҳам етмаганидек, баданининг 18 жо- логик қазилмаларидан топилган ҳам- фойда қилади, синган жойларнинг битиши-
йига пичоқ ва ханжар уриб, ўлар ҳолат- момларнинг тарихини Содиқ Сайҳун ўз ни тезлаштиради ва турли яраларга фойда
да ташлаб кетишади. Бу аҳволдан хабар асарида кенг ёритади. қилади”, деган тавсиялар ёзганини назар-
топган давр султони Ҳусайн Бойқаро Беихтиёр ҳаммом ҳақида маълумотлар да тутсак, Ахсикентдаги ҳаммомлар фақат
энг машҳур жарроҳ билан жабрланган билан қизиққанимизда, унинг биринчи тозалик масканигина эмас, айни маҳалда
Муфридни ўз ҳузурига олиб келишни пайдо бўлган жойи қаер экани ҳалигача мўъжаз шифохона вазифасини ҳам ўтаган,
ва қандай бўлмасин, паҳлавонни соғай- аниқланмаганини, лекин ҳаммомлар энг деган фикрга келамиз. Худди ҳозирги са-
тириш йўлини топишни буюради. Воси- аввал шарқда пайдо бўлган деган асосли наторийлардаги ванналар каби кўҳна кент

1. Муҳаммад Ҳайдар Мирзо. Тарихи Рашидий. Тошкент, Шарқ. 2010. Б-218. ҳаммомлар ванналари ҳам шифобахш ги-
2. Маҳмуд Ҳасаний. Бобурнинг хос табиби Юсуфий табобати. Тошкент, Фан. 1992. Б-5. ёҳлар солинган сувларга тўлдирилган бўл-
3. Қудратуллаев Ҳ. Бобур армони. Тошкент, Шарқ. 2005. Б-108. са ажаб эмас . Кўриб турибмизки, аввалги
5
4. “Тиббиёт ва замон” журнали, Наманган, № 12, 2012 йил. Б-6. табобат ҳозирги тиббиётнинг асосидир.
5. “Тиббиёт ва замон” журнали, Наманган, № 12, 2012. Б-6.
13