Page 39 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Ґс саха тірµі±эр...
39
П.А.Ойуунускай тиґэх дьаґала

Ï.À.Îéóóíóñêàé Тûë óîííà êóëüòóðà èíñòèòó- íàñòàðûí ýðäýòòýí ûëàëëàðûí òó´óíàí Эíåëü-
òóãàð äèðåêòîðûíàí µëýëèè ñûðûòòà±ûíà, ÑÑРÑ âèñ-Кóçíåð äèýí î÷÷îòîî±ó µï õàìû´ààðûí êûò-
Вåðõîâíàé Ñîâåòûãàð äåïóòàòûíàí òàëáûòòàðà. òà êýïñýòýí, äüà´àë ûëëàðáûòà.
1937 ñûë àõñûííüû 27 êµíµãýð äîêóìóîííàðûí Иòè êóðäóê òýðèëëèáèòý Ñ.И.Бîëî óîííà
ûëàí, ñàðñûíûãàð Вåðõîâíàé Ñîâåò áàñòàêû À.À.Ñàââèí ýêñïåäèцèÿëàðà Ï.À.Îéóóíóñêàé
ñåññèÿòûãàð àòûí äåïóòàòòàðû êûòòà Мîñêâà±à äüà´àëûíàí. Иêêèýí ñµðäýýõ µëý´èò, óëàõàí
ê³ò³ð áóîëáóòà. Дîêóìóîíóí ûëàí êýëýí áàðàí, äüî±óðäààõ ýòíîãðàô-ôîëüêëîðèñòàð ýòèëýð, îð-
êèíè ñóîõ êýìèãýð èíñòèòóò òóãó µëýëèýõòýý±èí äóê Ñý´ýí Бîëî. Иòè÷÷ý ³ð µëýëýýí áýðò µãµñ
òó´óíàí êýïñèýõ áóîëáóòà. Мèí ³ð êµµòýí îëîð- ñµµíý ñûàíàëààõ ìàòûðûéààëû õîìóéáóò ýòèëýð.
áóòóì. Кèý´ý õîéóò êýëáèòý. ѵðäýýõòèê äîë- Ñà²àðäûûòà ТЛИИ êèíèëýðãý àíààí «ТЛИИ
ãóéáóò, äüµ´µíý êóáóëóéáóò ýòý. Мèí ûàðûéäà±à ôîëüêëîðíàé ýêñïåäèцèÿëàðûí 50 ñûëà» äèýí
äóó äèýí êóòòàììûòûì. Îíóîõà êè´èì: «Мàê- íàó÷íàé-ïðàêòè÷åñêàé êîíôåðåíцèÿíû ûûï-
ñèìû õààéáûòòàð µ´µ», - äèýí ñèáèãèíýéáèòý. ïûò ñóðàõòàà±à («Кûûì» - 11.03.1992 ñ.- 49№-ðý).
Ґëý òó´óíàí µãµñ êýïñýòèè òàõñûáàòà±à. Кî- Иòè äüîí õîìóéáóò ìàòûðûéààëëàðà ò³´³òµí
ìàíäèðîâêàòûí êýìèãýð áýéýòèí îííóãàð ìè- µ÷µãýéëèê ó÷óîòòààí, êèý² ìààññà±à áèëëýðèýõ
èãèí õààëëàðàð òó´óíàí 54 №-äýýõ áèðèêýý´è óîííà õîìóéàí áý÷ýýòòýòý äà ñàòûàõ áààðà. Îë
òà´ààðáûòà. Дîëãóéáóòà áýðò áóîëàí, ìèí ààïïûí òó´óíàí èòè êîíôåðåíцèÿ±à äà±àíû, áóêà, ýòèë-
Гåîðãèé Àâêñåíòüåâè÷ äèýí ñóðóéàí áàðàí, òóòà ëèáèòý áóîëóî.
ê³íí³ðáµòý. Мèí áèèðäý ñý´ýðãý´ý îëîðîí «Еãî- Бèëëýðèí êóðäóê, Ï.À.Îéóóíóñêàé Вåðõîâíàé
ðîâè÷ áóîëáàòàõïûí, ìåòðèêàáûíàí Гåîðãèåâè÷ Ñîâåòûí ñåññèÿòûãàð áèèðãý áàðáûò äåïóòàòòà-
äèýììèí ýáýýò» äèýáèòòýýõ ýòèì, îíó ³éä³³í õà- ðûí êûòòà ýðãèëëèáýòý±ý. Мèí êèíè òó´óíàí
àëáûòà ýáèòý áóîëóî. Ñ.М.Àðжàêîâòàí, À.Г.Гàáûшåâòàí òî±î ý´èãèíè
Ґëýì òó´óíàí áèèðè ýðý ýïïèòý: òµðãýííèê êûòòà êýëáýòý, õàííà áàðäà äèýí ñóáó-ñóáó ûé-
Ñ.И.Бîëîíó óîííà À.À.Ñàââèíû ñàõà ôîëüêëîðóí ûòàáûí. Дüîíóì ò³ðµò áèëáýïïèò äèèëëýð.
õîìóéàðãà àíààí, Бµëµµ óîêóðóãàð ýêñïåäèцèÿ Î÷÷îòîî±óãà äüîíó õààéàëëàðà µêñýýí èñïèòý áó-
áû´ûûòûíàí ûûòààð äèýí. îëàí áàðàí, êèíèíè ýìèý õààéäàõòàðà äèýí ñàíàà
Ï.À.Îéóóíóñêàé èòè ûéûûòûí òîëîðîììóí, ³éáµòµãýð ò³ðµò êèèðáýò ýòý. Îíóîõà ýáèè àíû
îë êèý´ý ìèí Ñ.И.Бîëîíó óîííà À.À.Ñàââèíû äåïóòàòñêàé õàìíà´ûí ûé ààéû êýðãýòòýðèãýð
óðóêêó Бµëµµ óîêóðóãóí áèýñ îðîéóîíóãàð íîðó- áèýðý òóðáóòòàðà. Îë è´èí áè´èãè õàííûê ýðý
îò óóñ óðàí àéûìíüûëàðûí õîìóéòàðà 6 ûéãà êî- êèñòýëý² µëý±ý ûëëàõòàðà äóó äèýí ýìèý ñàíààí
ìàíäèðîâêàëûûð òó´óíàí 55№-äýýõ áèðèêýý´è ûëàðáûò. Îíòóêàáûò áèëè õààéáûòòàðûí áàñòàêû
ñóðóéáóòóì. êýì²ý êèñòèèð àäüûíàòòàðà ýáèò ýòý.
Ï.À.Îéóóóíñêàé íîðóîò óóñ óðàí àéûìíüûòûí, Ïëàòîí Àëåêñååâè÷ õààéûëëûáûòà áèëëýðèí
èñòîðèÿ òó´óíàí êýïñýýííýðè ñµðäýýõ µðäµêòµê êûòòà áè´èãèíè, êèíè èíñòèòóòóí µëý´èòòýðèí,
ñûàíàëûûð ýòý. Ñàõà îìóê ñààìàé êèý²íèê áàðûáûòûí µµðáµòòýðý. Îíîí Ñ.И.Бîëî óîííà
òàð±àììûò áèèð ñóîë óëóó îëî²õîòóí – «Дüó- À.À.Ñàââèí ýêñïåäèцèÿëàðûãàð õîìóéáóò ìàòû-
ëóðóéàð Нüóðãóí Бîîòóðó» - óîíóíàí âàðèàííà- ðûéààëëàðûí èíñòèòóò ñà²à ñàëàëòàòà òóïïóò
ðûòòàí õîëáîîí òà´ààðáûòà áèëèãèí íóó÷÷àëûû, ýòý.
ôðàíцóçòóó òûëáààñòàíàí êèý²íèê òàð±àííà, Ñàõà îìóê ÷óëóó óîëà, ðåâîëюцèîíåðà, óëóó
ä³êñ³ µãµñ òûëëàðãà òûëáààñòàíûà òóðäà±à. ïîýòà õààëëàðàí áàðáûò òè´ýõ äüà´àëà èòè ýòý.
Àëåêñåé Бîÿðîâ áèèð óëàõàí îëî²õî´óò
Д.Гîâîðîâ î±îííüîðòîí ñóðóéàí ûëáûò Àâêñåíòèé МÎРДИНÎВ,
«Бµäµðµéáýò Мµëäüµ á³±³» äèýí îëî²õîòóí Мóóñ óñòàð 26 ê.1992 ñ.
Ñ.Р.Эëëýé ðåäàêцèÿòûíàí áý÷ýýòòýòýí (Бû´ààðûû: À.Е.Мîðäèíîâ, áó àõòûû-
òà´ààðáûïïûò. Иòè áè´èãè èñòîðèÿáûòûãàð ûñòàòûéàòà «Бè÷èê» èçä-âî 2006 ñûëëààõõà
ààí áàñòààí òîëîðóòóê áý÷ýýòòýíýí òàõñûáûò òà´ààðáûò «Иíè-áèè Мîðäèíîâòàð»
îëî²õîáóò ýòý. êèíèãýòèòòýí ûëûëûííà).
Î÷÷îòîî±ó êýì²ý íîðóîò µéýëýðãý àéáûò, ìó-
ñïóò äóõîâíàé êóëüòóðàòûí, ôîëüêëîðóí ñîðîõ-
òîð ñàòààí ³éä³³á³òò³ðµòòýí àðààñ êàðüåðèñòàð, Кірдііґµннэр, булуулар
äåìàãîãòàð áýðòýðèí áèëëýðý ñàòààí, èòè áàðû-
òà ýðãýðáèò, õààëáûò êóëüòóðà äèýí àéäààðàë- À.Е.Мîðäèíîâ ôîëüêëîðèñòàðû Ñ.И.Бîëîíó,
ëàðà. Îíòîí òýïòýðýí ñàõà îëî²õîòî, îñòóîðóé- À.À.Ñàââèíû ýïïèòèí êóðäóê Бµëµµ á³ë³õ
àòà, ôîëüêëîð áàðû äà±àíû àòûí àéûìíüûëàðà îðîéóîííàðûãàð êîìàíäèðîâêàëûûð òó´óíàí
ñµòýð êóòòàëëàðà µ³ñêýýí áàðáûòà. Îíó Ïëàòîí áèðèêýý´è 55-ñ№-íýí èòè êµí êèý´ýòèãýð
Àëåêñååâè÷ îìóê êóëüòóðàòûãàð óëàõàí îõñóóíàí òà´ààðáûòà, îííî êèíè 6 ûéãà êîìàíäèðîâêà±à
àà±àðà. Îë è´èí îëî²õî´óò î±îííüîòòîð, ñýýð- ûûòàáûí äèýáèò ýáèò. Î÷÷îëîðãî íààð àòûíàí
êýýí ñý´ýííýýõòýð áààð ýðäýõòýðèíý êèíèëýð àéàí. Ñóîë-èèñ äà ûàðàõàíà. Îë òýáèèòý ýáèòý
îëî²õîëîðóí, ûðûàëàðûí-õî´îîííîðóí, áûëûð- áóîëóî Ñ.И.Бîëî, À.À.Ñàââèí ñûëòàí îðäóê êý-
ãû ñý´ýííýðèí õîìóéàí, õàðûñòààí, êýíý±ýñêè ìèíýí ûðààõ àéàíòàí ýðãèëëýí êýëáèòòýðý äèýí
ê³ëµ³íýëýðãý õààëëàðàð ñµµíý ñîðóãó òóðóîðáó- ÷èí÷èéýý÷÷èëýð ýòýëëýð. Àðàà´à, Дüîêóóñêàéãà
òà. Óðóêêó Бµëµµ óîêóðóãóí îðîéóîííàðà íîðóîò îëîðîí áèýðáèòòýðý áóîëëàð, õààéûëëûà ýáèòòý-

óóñ-óðàí àéûìíüûòà áýðò áûëûðãûòòàí ñàéäû- ðý áóîëóî. Îíó ñýðýéýð óóñòóê áóîëáàòàõ.
áûò, áààé ôîëüêëîðäààõ îðîéóîííàðûíàí áóî- Ï.À.Îéóóóíóñêàé ðåäàêцèÿëàà´ûíûíàí òûë
ëàëëàðà. Îë ñµµíý áààé õîìóëëà èëèãý, ì³ëò³³í, óîííà êóëüòóðà èíñòèòóòóí áàñòàêû íàó÷íàé
ñµòýí áàðàð êóòòàëëàðà ñóî´ààí èñïèòý. Îíó µëýëýðãý êèíèãýëýðý Мîñêâà±à áý÷ýýòòýíýí òàõ-
êèì-õàéà èííèíý Ïëàòîí Àëåêñååâè÷ ³éä³³í, ñûáûòòàðà, îëîð îðòîëîðóãàð Ñý´ýí Бîëî «Ñàõà
òµðãýí äüà´àëû ûëàðãà òýðèììèòý. Îë ñîðóãó òî- íóó÷÷à êýëèýí èííèíýý±è îëî±î» äèýí µëýòý êè-
ëîðîðãî èêêè ñààìàé òàëààííààõ ôîëüêëîðèñòà- íèãýíýí òàõñûáûòà, îíó òóòà ñ³ð³³í òóðàí óìàï-
ðû – Ñý´ýí Бîëîíó óîííà Àíäðåé Ñàââèíû – áó ïûòòàðà. Ñý´ýí Бîëî èòè êýì²ý ûðààõ Бµëµµ
µëý±ý òàðäàðãà áû´ààðûììûòà. Кèíèëýð èêêèýí óëóóñòàðûãàð êîìàíäèðîâêà±à áóîëàí áèýðáèòý.
èíñòèòóò µëýòèãýð àêòûûáûíàéäûê êûòòàëëàðà. Кµí-äüûë ñèòè êóðäóê òû²àà´ûííàà±à.
Î÷÷îòîî±ó êýìíýðãý áèëè²²è êóðäóê àâèàцè- À.Е.Мîðäèíîâ «Îéóóíóñêàé òè´ýõ äüà´àëà»
ÿíàí ñûëäüûû ñàéäà èëèãý, îë è´èí Бµëµµ îðîé- äèýí ààòûíàí ñóðóéáóò ÷àõ÷ûòûí Àêóëèíà Нè-
óîííàðûí êóðäóê ûðààõ îðîéóîííàðû êýðèé- êîëàåâíà Бîðèñîâà-Îéóíñêàÿ «Бè´èãè à±àáûò»
ýí, ³ð µëýëèèð ñî÷÷î ñóäóðãóòà ñóîõ ýòý. Бµëµµ äèýí àõòûûòûãàð áó êóðäóê áèãýðãýïïèòý: «Бè-
îðîéóîííàðûí ñûë à²ààðûí òóõàðû êýðèéýí èðäý à±àáûò µëýòèòòýí êýëýí áàðàí, óòóéàð
àéàííûûëëàðûãàð Дüîêóóñêàéòàí àò, ñûàð±à õî´óòòàí òàõñûáàòà. Мèí òóãó áèëèýõïèíèé,
ý²èí àòûûëà´àí àéàííûàõòààõ ýòèëýð. Îë è´èí êè´èì ñûëàéäà±à, à÷÷ûêòààòà±à äèè-äèè, êóîëó-
Ï.À.Îéóóíóñêàé êèíèëýð ñûë à²ààðäàà±û õàì- áóíàí àñ áýëýìíèè, îñòóîë òàðäà ñûðûò.