Page 66 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Ґс саха тірµі±эр...
66
П.А.Ойуунускай айар µлэтигэр
сыґыаннаах санаа икки тірдµгэґэ

(төрөөбүтэ 120 сылыгар)

фония. Ааттаах-суоллаах Айыы уонна Абааһы
бухатыырдара үс дойдуну үөгүлэтэр үлүгэрдээх
охсуһууларын дуораана – кини тоҕус ырыатын
былаһын тухары быстыбакка ньириһийэр...
Саха, сэмэй муҥутаан, Ойуунускай иннинэ,
олоҥхо курдук улуу-күндү баайдаахпын дии
санаабатаҕа чуолкай», - диэбитэ «Ньургун Бо-
отуру» тылбаастаабыт Владимир Державин.
«Ойуунускай иннинэ» норуот (саха норуота)
олоҥхону айбатаҕа, улуутун өйдөөбөтөҕө бу-
оллар, тыһыынчанан сыллар тухары өйүгэр-
сүрэҕэр хатаан-сөҥөрөн илдьэ кэлиэ суоҕа
эбитэ буолуо эрээри, отут олоҥхоттон талан
(сүүмэрдээн – диир Өссөнтөй Мординов. –
В.П.) биир хомуур олоҥхо варианын оҥорон,
сурукка аспыт ааптар Ойуунускай кэннэ - ким
да суох.
1917 с. Ойуунускай Томскай куоракка, учу-
утал институтугар маҥнайгы кууруска үөрэнэ
сылдьан, доҕотторугар ыыппыт 18 суруга
(кэс тыла) ис хоһооно дириҥинэн, суолтаты-
нан А.Е.Кулаковскай «Суругун» кэнниттэн
Саха сиригэр саҥа общественнай өй-санаа
үөскээһинин көрдөрөр биир бастакы төһүү
историческай матырыйаал быһыытынан
суолтата сүдү. Ойуунускай ыччат (ол иһигэр
«Дьулуруйар Ньургун Боотур» М.К.Аммосов) өйө-санаата сайдыытыгар ли-
олоІхо туґунан дер быһыытынан оруола улахан. Ойуунускай
Аммосовка суруга Чөркөөххө тэриллибит
Өрөспүүбүлүкэ государственноһын музейы-
Баары (олоҕу, олох кэрэтин) бэлиэнэн си- гар экспонат быһыытынан көстүүлээх, ула-
рэйдээн (киэргэтэн, киэбирдэн) суруйуу хан миэстэни ылыахтаах. Итини барытын
былыр-былыргыттан баара. Былыргы грек- холобурдаан эридьиэстии барбакка, олоҥхоҕо
тэр киһиэхэ идеаллара мифтэргэ дьүһүллэн, сыһыаннаах биир түгэни санатыахпын
билиҥҥэ диэри сүрэҕи үөрдэллэр, санаа- баҕарабын. «Наше индивидуальное прошлое,
ны күүрдэллэр. Туйаарыма Куо бары кэрэ- богатое поэзией, (...) хранится в народных сказ-
тэ бэйэтигэр сөрү-сөп түбэһэрин ааһан, этэр ках, с каждым годом, с каждым днем теряю-
эттэҕинэ, «таҥас бүтэй этэ сандааран, эт щих свою первобытную прелесть из уст совре-
бүтэй уҥуоҕа дьэргэйэн, уҥуох бүтэй сили- менных бездарностей» диэн этиитэ билиҥҥи
итэ дьалкыйан» көстөрө омуннааҕын иһин, олоҥхоһукка эрэ буолбатах, тылынан айар
дьиҥэ даа оннук – ситэри бэрт, минньигэс үлэһиккэ барытыгар тус сыһыаннаах. Саха
буолуохтааҕар, ис-искиттэн итэҕэйэр курдук- былыргы тыла ордук иччилээх. Ойуун (куль-
кун. Ол көстүү – олоҥхо ис күүһүн хайа да товай поэзия), олоҥхо хомуһуна суох дьиҥ
ааттаах филолог (историк, бөлүһүөк), ойууһут саха поэзията – һуох. Билигин да, кэлин да.
тылынан, кыраасканан быһааран, дьүһүйэн, Син биир ол кэриэтэ былыргы саха киэргэлэ –
этэ, көрдөрө илик. киэргэл эрэ буолбатах, дириҥ итэҕэл бэлиэтэ.
Уоннааҕыттан олоҥхолоон аһаабыт Ой- Ону саха бары эт сүрэҕинэн өйдүөхтээх!
уунускай «Дьулуруйар Ньургун Боотур» Олоҥхону уус-уран айымньы быһыытынан
олоҥхото этэр идеята дириҥинэн, уус-уран ис хоһоонун саха олоҕор, майгытыгар ыбы-
ойуулааһына тупсаҕайынан хаһан да өҥө- лы тардан, бөлүһүөктээн ырытыы – кыалла
дьүһүнэ өлбөөдүйбэт, бүтүн аан дойду, киһи- илик. Саха баҕата – Икки Атах, аан дойду
аймах киэн туттуута, муҥур кэрэтэ (шедевр) баҕата: хайдахтаах да халыҥ, хараҥа мэһэйи
дэннэ. Дэниэн дэннэ! Ойуунускай олоҥхото өрө сиэлийэн, өрүү силигилиир үтүө баҕа -
- «аан дойду аҕыс муннугар аарыгырар сим- эйэлээх, сиэрдээх, уостубат уйгу-быйаҥ олох.
Олоҥхо былыргы уус-уран күүһүн бэйэтин
айар кыаҕынан эргитэ тардан тилиннэрбит
киһибит сахаҕа П.А.Ойуунускай эрэ буолар.
Тааттаҕа, Халамнаайы күөл үрдүгэр, «Дьу-
луруйар Ньургун Боотур» олоҥхоҕо ким даа
иннинэ үйэлээх таас өйдөбүнньүк туруорул-
лубута – өйү-санааны өрүү даа өрүкүтэ, кы-
наттыы туруо!..
«Кыґыл Ойуун» туґунан

П.А.Ойуунускай суруйааччы быһыытынан
аҕыс сыл ньээкэлээн чочуйбут, санаатын то-
лору эппит сүрүн айымньыта. Суруйааччы
сүрүн айымньытыгар бары айар дьоҕура, та-
лаана түмүллэр. Ойуунускай баламат өйдөөх,
баһырхай талааннаах суруйааччы: эттэҕинэ,
этиитэ этэ дьиэһийэн барар, саҥардаҕына,
саҥата сата буолан барар... Барыта кыаллан
өйдөммөт. «Улуу ойуун улаҕатын булларбат»...