Page 67 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

67
«Кыһыл Ойуун» - саха өйүн (өтө көрөр быһаарарга этэбин: ис хоґоонунан уонна уус-
үгэһин) үрдүк таһымынан – киһи-аймах аа- уран таІыллыытынан (суруллубут стилинэн ди-
спыт, билиҥҥи (баар) олоҕун уонна кэлэр эххэ дуу?) тус туспа. Ис хоһоонунан – үс үйэ
кэскилин ааптар өрө анньан, үөтэн биэрбит солбуйсуутун көрдөрөр философскай дыраама
бастыҥ айымньыта. Айымньы сүрүн сана- – диэн; суруллубут стилинэн – олоҥхо-тойук
атын бэйэтэ этэн биэрбитэ: «Кыһыл Ойуу- диэн. Ис хоһоонунан бу – чопчу коммунизм
ну» суруйарбар бу икки кэпсээнинэн («Улуу үйэтэ кэлэрин ыралыыр айымньы буолбатах,
Кудаҥса», «Кутуйах Кудумсу») аныгы үйэ идэ- киһи бэйэтин бэйэтэ билэн, бэйэ-бэйэтин
тин таһаарбытым. Кыһыл Ойуун икки үйэ сиэһэр үйэтиттэн аккаастаныа, оччоҕо киһи
кирбиитигэр үөскээбит киһи. Онон ааһар үйэ өлөр-өлүүнү кыайар, өлбөтүн булар үйэтэ кэ-
түмүк тылын этэн, саҥа кэлэр үйэ олоҕун су- лиэ диэн түмүк санааҕа тириэрдэр айымньы.
олун, сокуонун урутунан билэн, икки үйэттэн Тиллии идеята Ойуунускай атын да айым-
аккаастанар. (...). Кини саҥа үйэ үөскүүрүгэр ньыларыгар этиллибитэ. Холобур, «Туруҥ,
эргэ үйэни тиэрэ тэпсэр, үөскүүр үйэҕэ айа туруҥ, туойуҥ!» диэн сүрдээх киэҥ, дириҥ ис
тардар - «идэтин олохтоору». Кини «идэ- хоһоонноох, суолтатынан поэма-хоһоонугар
тэ» бүтүн аан дойду үрдүнэн олохсуйарын суруйар:
дьиҥ-чахчы бэйэтэ итэҕэйэр-эрэнэр», - диэн Бу - буурҕа-холорук тохтоотоҕуна,
(«Кыһыл Ойуун» суруллубутун кэпсээнэ. 1922). Бу – охсуһуулаах улуу мөккүөр уурайдаҕына,
Ити этииттэн сирдэтэн, түмүк оҥордоххо, ай- Хомууна олоҕо хотон-кыайан таҕыстаҕына, -
ымньы сүрүн санаата тахсан кэлэр: «Икки Сир Ийэ Хотун сирэйиттэн
атахтаах тилиннэ» - диэн. Ол аата: «Өлөрү Сидьиҥирбит сигилитэ сиппиллиэҕэ,
өйүнэн кыайда / Өлөртөн өлбөт буолла» - диэн. Сырайы-хараҕы сымаанньытар
Ол аата: «Кыһыл Ойуун» - киһи-аймах икки Сытыы-тырым сибэкки,
астрологическай (диэххэ сөп. – В.П.) кэрдиис- Сири-буору көрдөрбөккө,
кэми (күүс бастыыр үйэтин) ааһан, көҥүл, өй Сирилэччи үүнэн тахсыаҕа..., - диэн. Бу
үйэтэ бүтүн аан дойду үрдүнэн дьиҥ-чахчы быһа тардыы иннигэр өрөгөйдөөх Өктөөп
олохсуйарын итэҕэтэр айымньы буолан тах- Өрөбөлүүссүйэтэ –
сар. Икки – күүс үйэтэ ааһан, үһүс – көҥүл Халлааны-сири хамнатар
үйэ кэлэрин туһунан айымньы: бастакыта – Хабараан хатан тыас дорҕооно...
баай (Оруос Баай) баһылыыр үйэтэ; иккиһэ Сир сирэйин сигилитин кубулутар
–охсуһуулаах (Кыһыл Ойуун) бэйэтин үйэтэ, Силлиэ-буурҕа ытыллыыта,
үсүһэ – киһи барыта тэҥ буолар көҥүл көмүс - диэн бигэргэтэр. Орто дойду олоҕуттан
үйэтэ (Кутурҕан Куо). Аан дойду үрдүнэн киһи хаһан эрэ син биир Икки Атахтаах
барыта тэҥ буоларын ааһан, киһи өйө Стихия «сидьиҥирбит сигилитэ сиппиллиэҕэ», киһи
(кэм-кэрдии) үйэтин муҥур күүһүн (суруллу- иэдээнэ-итэҕэһэ (невежество) оннуттан суох
батах Сокуонун) арыйан, Айылҕа (Аан Турук) буолуоҕа, киһи санаата ону хаһан эрэ хайаан да
күлүүһүн илиитин иһигэр киллэрдэҕинэ: ситиэҕэ диэн күүстээх санаа Икки Атах өйүн
Сор-муҥ умнуллуоҕа, (өйүнэн өлбөтүн) көрөөччүгэ итэҕэтэр.
Соло-сокуон сууйуллуоҕа, «Кыһыл Ойуун» - ыраас (чыыстай) филосо-
Кэрэ кэскил кэлиэҕэ, фия айымньыта. Манна барыта символ (бэлиэ).
Кэрэ соргу элбиэҕэ... Көрдөрөр кэмэ эмиэ – условнай:
- - - - - - - - - - - - - - ол хаґан (хас тыґыынча сылынан) киґи-
Батталлаах олох уларыйыаҕа, аймах «іліртін ілбітµн булар µйэтэ» кэлэрэ
Баайа-дьадаҥыта бараныаҕа, биллибэт.
Эрэйдээх-буруйдаах Икки Атахтаах Ытык Күөл пааркатын иннигэр республика
Эрэли-итэҕэли эргитиэҕэ, государственноһыгар анаммыт Ойуунускайда-
Алгыстаах олоҕу аҕалыаҕа, ах обелиск Ойуунóскай 100 сааһыгар аналлаах
Аан дойдуну абырыаҕа... – диир Ойууну- ыһыаҕар аат ааттаан туруоруллубута – Тааттам
скай. дьоно кэскиллээх дьонун кэриэстиир үйэлээх
Дьэ оччоҕо “оһоллоох-сордоох орто дой- өйдөбүнньүгэ.
ду оһоло-соро оччуурун саҕана”, үрдүк хал- ”Айар тыл уоттаннын!!! Тыл илбиһэ
лаан үрүт оройо аһыллан, ”санныгар эриэн төлөннөннүн!!!“ Уруй-Айхал Ойуунускай 120
кыылы таҥнары сүппүт, уоттаах чолбонноох сыллаах өрөгөйдөөх үбүлүөйүгэр! Үбүлүөй су-
алтан тайахтаах аан дойду саныыр санаата” – олтата үрдээтэр-µрдµµ турдун! Айхал-мичил!!!
Кутурҕан Куо көстөн кэлэн, икки илиитин өрө
ууна-ууна киһи-аймах кэлэр кэскилин этэн- Баґылай БЫРДЬАХААНАП,
биллэрэн ааһыаҕа: ХИФУ дассыана.
Икки Атахтаах тилиннэ!
Икки атахтаах тилиннэ!
Өлөрү өйүнэн кыайда,
Өлөртөн өлбөт буолла, - диэн.
Дьэ ол эрэ кэнниттэн Кыһыл Ойуун: этэр-
бин эттим, сыалбын ситтим, ”кырыыс кый-
даннын! Кыырар уурайдын! ” - диэн,
көрүүлэнэн бүтэр, ойуунуттан аккаастанар...
Тиһэҕэр, сценаҕа – өс-саас, өһүөн-мөккүөр
сүрэ (бэлиэтэ) – Хатан Тэмиэрийэ оҕонньор
”умайа турар оһохтоох уоттан быһаҕаһыгар
диэри былтайан тахсан“, кырыыһа-алгыһа
биллибэт сэттээх тылы сэрэтэн этэр:
Абааһы аймаҕа
Айманнын даҕаны...
- - - - -- - - - - - - - -
Аал уот обургу
Аһыырым элбэх..., - дии-дии күчүгүрэччи
күлэр.
Ула±ата кістµбэт улуу Айымньы.
”Кыһыл Ойуун“ суруллубут жанрын ара-
ас кэмҥэ араастаан быһаарбыттара: дыра-
ама, трагедия, драматическай поэма, өтө
көрүү, философскай дыраама диэн. Били-
гин ааптар биэрбит олоҥхо-тойук диэн
санаата сөптөөҕүн туһунан этэллэр. Мин
бу айымньы жанрын икки өттүнэн көрөн