Page 116 - ธรรมชาติของสิ่งมีชีวิต

- 110 - ชีววทยาพื้นฐาน ม.4
ิ

โครงสร้างของเยื่อหุ้มเซลล์และเยื่อหุ้มออร์แกเนลล์ส่วนใหญ่ประกอบด้วยไขมันและโปรตีน

1. ไขมัน โมเลกุลของไขมันแต่ละโมเลกุลมีปลายที่หันเข้าโมเลกุลน้ า เรียกว่า hydrophilic หรือ
polar head และปลายที่หันหนีโมเลกุลของน้ า เรียกว่า hydrophobic หรือ nonpolar tail ไขมันที่

ประกอบเป็นเยื่อหุ้มเซลล์มีอยู่ 3 ชนิด ได้แก่ ฟอสโฟลิปิด (phospholipid), ไกลโคลิปิด (glycolipid),และ

คลอเลสเตอรอล (cholesterol)
1.1 ฟอสโฟลิปิด (phospholipid) เยื่อหุ้มเซลล์มีฟอสโฟลิปิดประมาณ 50% ของไขมันที่

เป็นองค์ประกอบ โดยท าหน้าที่ยึดเกาะกับโปรตีน เกี่ยวข้องกับการล าเลียงสารหรือพวกเอนไซม ์

1.2 ไกลโคลิปิด (glycolipid) พบที่ผิวด้านนอกของเยื่อหุ้มเซลล์ ซึ่งเชื่อมต่อกับสารพวก โอ
ลิโกแซคคาไรด์ (oligosaccharides) ที่ยื่นออกไปจากบริเวณผิวเซลล์

1.3 คลอเลสเตอรอล(chlolesterol) โมเลกุลของคลอเลสเตอรอลเกาะอยู่ใกล้ ๆ กับโมเลกุล

ของฟอสโฟลิปิด ท าให้เยื่อหุ้มเซลล์มีความสามารถในการไหลเคลื่อนที่ (fluidity) ลดน้อยลง
โมเลกุลของไขมันที่บริเวณเยื่อหุ้มเซลล์คงตัวอยู่ได้ในลักษณะเรียงเป็นชั้น 2 ชั้นซ้อนกัน

(bilayers) โดยการหันปลายด้าน hydrophobic tail เข้าข้างในและปลาย hydrophilic head อยู่ริมด้าน

นอก มีผลท าให้เยื่อหุ้มยอมให้โมเลกุลของน้ า ออกซิเจน เมทานอล และเอทานอลผ่านเข้าออกได้เรียกการ
จัดเรียงตัวแบบนี้ว่า ฟอสไฟลิพิดไบเลเยอร์ (phospholipid bilayer)

2. โปรตีน ประกอบด้วยโมเลกุลของโปรตีนจ านวนมาก แบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม คือ

2.1 peripheral / extrinsic protein คือ โปรตีนที่เชื่อมจับกับ membrane surfaceอย่าง
หลวมๆ ที่ผิวด้านบนของชั้นไขมันหรือฝังตัวอยู่อย่างหลวมๆ สามารถแยกออกได้ง่าย เช่น spectrin ที่เคลือบ

ผิวเม็ดเลือดแดงด้านผิวใน

2.2 integral / intrinsic protein คือ โปรตีนฝังตัวอยู่ภายในบริเวณโมเลกุลของ lipid
ี
bilayers โดยโปรตีนบางโมเลกุลฝังตัวอยู่เพยงบางส่วนใน lipid bilayers การที่มีโมเลกุลของโปรตีนแทรก
ทะลุระหว่างเซลล์เกิดช่องทาง (channels) ที่ท าให้สารพวกที่ละลายในน้ า เช่น ไอออนสามารถผ่านเข้าหรือ

ออกระหว่างภายในและภายนอกเซลล์ บริเวณโครงสร้างของไกลโคโปรตีน (glycoprotein) และไกลโคลิปิด
(glycolipid) ซึ่งมีส่วนยื่นออกมาจากผิวด้านนอกของเยื่อหุ้มเซลล์ มักมีส่วนประกอบหลักของ receptor ที่มี

บทบาทส าคัญในเรื่องการจดจ าและเชื่อมยึดติดกันของเซลล์ ชนิดของโปรตีนในเยื่อหุ้มเซลล์จะมีความ

แตกต่างกันตามชนิดของเซลล์และท าหน้าที่แตกต่างกันไป เช่น
2.3 โปรตีนล าเลียง (transport protein) ท าหน้าที่ล าเลียงสาร เช่น โปรตีนที่ล าเลียงกลูโคส

2.4 โปรตีนตัวรับ (receptor protein) ท าหน้าที่ตอบสนองต่อสารเคมีที่มากระตุ้น เช่น

ตัวรับของฮอร์โมนอินซูลิน
2.5 โปรตีนเอนไซม์ (enzymatic protein) ท าหน้าที่เร่งปฏิกิริยาเคมีภายในเซลล์ เช่น ซูเครส