Page 153 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 153
๑๓๒
(๒) ปกิณณกเจตสิกหมายถ ึงเจตสิกที่เรี่ยราย คือเกิดกับจิตได้ทั้งฝ่ายกุศลและอกุศลไม่
แน่นอนเสมอไปทุกดวงมี ๖ ดวง ประกอบด้วย วิตก วิจารณ์ อธิโมกข์ วิริยะ ปิติ ฉันทะ
๒) อกุศลเจตสิก ๑๔ ดวง คือเจตสิกที่เป็นอกุศล ได้แก่ ความชั่วที่เกิดขึ้นภายในจิตแต่ง
จิตให้เป็นบาป ดังนี้
(๑) สัพพากุศลสาธารณเจตสิก หมายถึง เจตสิกที่เกิดทั่วไปกับอกุศลจิตทุกดวง
สามารถจัดเป็นกลุ่มเรียกว่า โมจตุกเจตสิก มี ๔ อย่าง ประกอบด้วย โมหะ อหิริกะ อโนตตัปปะ
อุทธัจจะ
(๒) ปกิณณกอกุศลเจตสิก หมายถึง อกุศลเจตสิกที่เกิดกับอกุศลจิตกระจัดกระจาย
ประกอบด้วย เจตสิก ๑๐ ดวง ประกอบด้วย โลติกเจตสิก (โลภะ,ทิฏฐิ,มานะ) โทจตุกเจตสิก (โทสะ,
อิสสา, มัจฉริยะ,กุกกุจจะ) ถีทุกเจตสิก (ถีนะ,มิทธะ) และวิจิกิฉาเจตสิก
๓) โสภณเจตสิก ๒๕ ดวง หมายถึง เจตสิกฝ่ายดี ประกอบด้วย
๑
(๑) โสภณสาธารณเจตสิก ๙ ดวง ประกอบด้วย สัทธา สติ สัมปชัญญะ
หิริโอตตัปปะ อโลภะ อโทสะ ตัตตรมัชฌัตตตา กายปัสสัทธิ จิตตปัสสัทธิ กายลหุตา จิตตลหุตา กาย
มุทุตา จิตตมุทุตา กายกัมมัญญตา จิตตกัมมัญญตา กายปาคุญญตา จิตตปาคุญญตา กายุชุกตา จิตตุ
ชุกตา
(๒) วิรตีเจตสิก ๓ ดวง ได้แก สัมมาวาจา,สัมมากัมมนตะ,สัมมาอาชีวะ,จัดเป็นอนิยต
่
ั
โยคีเจตสิก ประเภทนานากทาจิตหมายถึง เจตสิกที่ประกอบด้วยจิตได้เป็นบางครั้งบางคราวไม่แน่นอน
มี ๑๑ ไดแก่มานะ,อิสสา,มัจฉริยะ,กุกกุจจะ,ถีนะ,มิทธะ,สัมมาวาจา,สัมมากัมมันตะ,สัมมาอาชีวะ,
กรุณา,มุทุตา
(๓) อปปมัญญาเจตสิก ๒ ดวง ได้แก่ กรูณา ธรรมชาติที่มีความสงสารต่อสัตว์หรือผู้
ั
ที่มีความทุกข์ผู้ที่เรากรูราต้องเป็นผู้มีความทุกข์ (ทุกขิตสัตว์)หรือจะได้รับความล าบากในกาลข้างหน้า
และมุทิตา ธรรมชาติที่มีความพลอยยินดีต่อผู้ที่ก าลังมีความสุขหรือผู้ที่จะได้รับความสุขในอนาคต
(๔) ปัญญินทรีย์เจตสิก ๑ ดวง ได้แก่ ธรรมชาติรู้แจ้งสภาพธรรมโดยทั่วไปตามความ
เป็นจริงเช่นรู้ว่าสัตว์ทั้งหลายมีกรรมเป็นของตนหรือรู้ว่าสังขารทั้งหลายไม่เที่ยงเป็นทุกข์เป็นอนัตตา
๓) รูป หมายถึง ส่วนประกอบฝ่ายรูปธรรมทั้งหมดร่างกายและพฤติกรรมทั้งหมดของ
ร่างกายหรือสสารและพลังงานฝ่ายวัตถุพร้อมทั้งคณสมบัติและพฤติการณ์ต่าง ๆ ของสสารพลังงานใน
ุ
รูปกัณฑ์ หมายถึง รูป ๒๕ ประกอบด้วย อายตนะ ๑๐ และสุขุมรูป ๑๕ในคัมภีร์อฏฐสาลินี ได้แสดง
ั
ประเภทของรูปไว้ ๕ ประการ ดังนี้
