Page 152 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 152
๑๓๑
จิต มีจ านวน ๑๒๑ ดวง ประกอบด้วย
(๑) โสภณจิต ๙๑ ดวง ได้แก่ กามาวจรโสภณจิต ๒๔ ดวง ในกามภูมิ (มหากุศลจิต ๘,
มหาวิปากจิต ๘ มหากิริยาจิต ๘ และองค์ธรรม ได้แก่ กามาวจรโสภณจิต ๒๔ เจตสิก ๓๘) รูปาวจร
จิต ๑๕ ดวง ในรูปภูมิ (รูปาวจรจิต ๕, รูปาวจรจิต ๕ รูปาวจรกิริยาจิต และองค์ธรรม ได้แก่ รูปาวจร
จิต ๑๕ เจตสิก ๓๕) อรูปาวจรจิต ๑๒ ดวง ในอรูปภูมิ (อรูปาวจรจิต ๔, อรูปาวจรวิปากจิต ๔, อรู
ปาวจกิริยาจิต ๔ และองค์ธรรม ได้แก่ อรูปาวจรจิต ๑๒ เจตสิก ๓๐) และโลกุตตรจิต ๔๐ ดวง
(๒) อโสภณจิต ๓๐ ดวง ประกอบด้วย อกุศลจิต ๑๒ ดวง ได้แก่ โลภมูลจิต ๘ ดวง,โท
สมูลจิต ๒ ดวง,โมหมูลจิต ๒ ดวง และอเหตุกจิต ๑๘ ดวง ประกอบด้วย อกุศลวิปากจิต ๗ ดวง
,อเหตุกกุศลวิปากจิต ๘ ดวง, อเหตุกกิริยาจิต ๓ ดวง
๒)เจตสิก หมายถึง สภาวะที่ประกอบกับจิต,สภาวะที่เกิดในเจตสิกในฐานะเป็นผัสสะ
อย่างหนึ่งและในฐานะของเยวาปนเจตสิก คือธรรมอย่างใดอย่างหนึ่งหรือเจตสิกที่เกิดร่วมกับ
กามาวจรกุศลจิต เจตสิก มีลักษณะอาการที่ประกอบกับจิตเรียกว่า เจโตยุตตลักขณะ มี ๔ ประการ
ดังนี้
(๑) เอกุปปาทะ เกิดพร้อมกบจิต เมื่อจิตเกิดเจตสิกกจะเกิดพร้อมกับจิต จะว่าเจตสิกเกิด
็
ั
ก่อน จิตเกิดทีหลัง หรือจิตเกิดก่อน เจตสิกเกิดทีหลังนั้นไม่มี
(๒) เอกนิโรธ ดับพร้อมกับจิต เมื่อจิตดับเจตสิกก็ดับพร้อมกันไม่มีสิ่งใดดับก่อนหรือหลัง
์
(๓) เอกาลุมพนะ รับอารมณอย่างเดียวกับจิต เมื่อเจตสิกรับรู้อารมณ์อยู่นั้นจิตก็จะเข้าไป
รับรู้อารมณ์นั้นเช่นกัน
(๔) เอกวาถูกะ อาศัยวัตถุอย่างเดียวกับจิต วัตถุที่อาศัยของเจตสิกก็เป็นชนิดเดียวกับที่
อาศัยของจิตเช่น จิตอาศัยหูได้ยินเสียง เจตสิกก็อาศัยหูได้ยินเสียงนั้นด้วย
ในคัมภีร์อัฏฐสาลินี เจตสิก หมายถึง ธรรมที่ประกอบในจิตโดยไม่พรากจากกัน ได้แก่ องค์
ั
ธรรมของเจตสิก ๕๒ ดวง เป็นธรรมชาติที่จะต้องเกิดพร้อมกัน ดับพร้อมกัน รับอารมณ์อนเดียว และ
ั
ึ
อาศัยวัตถุที่เกิดอนเดียวกัน จะแยกจากกันไม่ได้ พงทราบธรรมชาติของเจตสิกซึ่งมีจ านวน ๕๒ ดวง
โดยมีรายละเอียด ดังนี้
๑) อญญสมนาเจตสิก๑๓ ดวง ได้แก่ เจตสิกที่มีสภาวะที่เสมอกันกับจิตพวกอนที่
ื่
ั
ี
ประกอบเข้าได้กับจิตทุกฝ่ายทั้งกุศลและอกุศลไม่ได้เข้าได้เพยงฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง มี ๑๓ ดวง
ประกอบด้วย
ี่
(๑)ส พพจิตตสาธารณเจตสิกหมายถึงอวินิพโภคเจตส ิก๘หรือเจตส ิกทเก ิดทั่วไปก ับจิต
ั
๘๙หรือ๑๒๑มี๗ ประกอบด้วย ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา เอกัคคตา ชีวิตินทรีย์ มนสิการ
