Page 27 - ماهنامه شماره 23 برای فردا
P. 27
شمار ٔهبیستوسوم26
آذر مـاه 1397
بر جهای کبوتر،از ریشهتاهمیشه
باقـی ماند هانـد؛ چـون دیگـر سـاخته نم یشـوند .اینهـا شـهر اصفهـان را دارای بیشـترین تعـداد کبوترخانـه در ب یشـک بر جهـای کبوتـر ازجملـه
آرایشـیبودنـدبـرایصحـراومـزارع کـهب هخصـوصپـس کشـور معرفـی کـرد.روسـتای گـورتاز مناطقـیاسـت که بناهـای ناشـناخته و در حـال
از برچیـدنحاصـلمنظرۀیکنواختیدارند(».هولتسـر، در آنجـا کبوترخان ههایـیزیبـام ییابیـم.بر جهـای کبوتر فراموشی در استان اصفهان است.
)۸۲ :۱۳۵۶ گـورت ازجملـه مه متریـن و از نمون ههـای منحصرب هفـرد ایـنبر جهااز بناهایشـگف تانگیز
آ نهـا در مـا و معمار یانـد کاما ًل پدیـد های کبوترخان ههـا بر جهای کبوتراسـت کهبهعلتقرارگیریدر دشـتباز، سـاختۀ بشـر اسـت کـه آ نهـا را
فقطباسـاز های کهآشـیانۀتعدادیپرندهاسـتمواجه ایـن اسـتعداد را دارد کـه مناظـر بدیـع و درخـور توجهـی الههباقری «بر جکبوتـر» یـا «کبوترخانـه» نیـز
نیسـتیم .گفتنـی اسـت ایـن سـاز ههای شـگف تانگیز بـرایافزایـشظرفی تهـای گردشـگریبـهوجـودآورد. دبیر بخش تاریخ م ینامنـد.دربـارۀپیشـینۀتاریخـی
نشانم یدهندانسانپیشاز مدرنیتهب هدنبالهمراه در دورۀ صفـوی ایـن بر جهـا در حـد کمـال و رواج خـود نخستین کبوترخان هها،از لاب هلای
شـدن بـا طبیعـت مطابق بـا اقلیم بوده اسـت. ببـوردجهانـکبدوتوـرهـری مصا یحـسـابخزتمیهنـاسیـبـرات .اییاـملنابرکتجهـصارفـیِیکبخوتوـرد متونادبیوتاریخیبهنشان ههایی
در خصـوص مالکیـت کبوترخان ههـا م یتـوان از ازاهمیت کبوترو کبوترخانهدرزندگی کشاورزیایرانیان
کبوترخان ههایدولتی،سلطنتی،وقفیوکبوترخان ههای توجه بیشتر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرد هاند؛ پیم یبریم .کبوترخان ههااز نظر گسستگیوپیوستگی
واقعدراملا کخصوصیواربابینامبرد.بهنظرم یرسد بـه گونـ های کـهبیشـترسفرنام هنویسـانوسـیاحانی که بهمحلسکونتصاحبانشانوهمچنیناز نظرسبک
ممنوعیتـی بـرای دهقانـان در سـاخت و بهر هبـرداری از از اصفهانونج فآبادوقمشـه(شـهرضا) گذشـت هاندبه وانـدازهبـهدودسـتهتقسـیمم یشـوند :کبوترخا نهـای
نکبسـوتبرت ًاخانسـهنهـگایونجـوسدانخدتامشـات نهاسـاسـزیت؛اکمبـاوتبرهخعلاـن هتهـماخوـانریـزج ایـنبناهـاتوجـه کرد هاند.
انگلبـرت کمپفـرآلمانـیدر زمـانشـاهسـلیمانصفـوی، دشـتی و کبوترخا نهـای خانگـی.
کمبـود زمی نهایـی کـه در مالکیـت خرد همالـکان قـرار کبوترخان ههـایاصفهـانرابـهایـنترتیـبشـرحم یدهد: کبوترخا نهـای دشـتی را در اطـراف آبـادی و بیشـتر در
داشـت ،کبوترخان ههـا بیشـتر در اختیـار مالـکان عمـده «کبوترخان ههـا را بـه شـکل بـرج قلعـه و از خشـت خـام میـان ِکشـتزارها م یسـاختند .آ نهـا از آغـاز بـه همیـن
بـوده اسـت .ایـن کبوترخان هها در روسـتاهایی سـاخته سـاخت هاند .سـقف آن دارای سـورا خهای متعـدد بـرای منظـور سـاخته شـد هاند و در مجمـوع ،شـیوۀ معمـاری
م یشدند کهقدرتمحلدر دستمالکوارباببود؛ کبوترهاسـتو کنگر هاینیزبرایآنسـاخت هاند.درداخل
بـه همیـن علـت در روسـتاهایی کـه دارای خرد همالـک آ نهـاهزارهـالانـهردیـفهمدیدهم یشـود که کبوتـراندر مشـخص و مخصـوص بـه خـود دارنـد.
بودنـد ،ب هنـدرت کبوترخانـ های سـاخته شـده اسـت و آ نهاقرارم یگیرند(».محمودیانوچی تساز)۳۹:۱۳۷۹، کبوترخا نهـای خانگـی بیشـتر از دسـ تکار یهای
بیشـتر بـه صـورت شـرا کت چنــد خرد همالـک یـا زار ع از درسـاختاینبناهامادۀاصلیخشـتخامبود کهروی بر جهـاوسـاختما نهایقدیمـیبـهوجـودآمـدهیـاروی
مالکان خریداری م یشدند .ادارۀ کبوترخان ههایی کـه آنراانـدود کاهـگلم یکشـیدند.فراهـمآوردنبیشـترین سـاختما نهایی کطبقـۀطویل ههـاسـاختهشـد هاندو
در اراضـی مالـکان بـوده از نظـر دان هریـزی ،بر فروبـی، تعدادلان ههایکبوترباکمترینمقدارمصالحساختمانی، بیشتردرمجاورتخان ههایمسکونیدرداخلروستاها
تعمیـرات و ســایر کارهـای مربــوط بــه کبوترخانـه بـر ابتکار درخور توجه در سـاخت این بناهاسـت. قـراردارنـد؛بـههمیندلیلاشـکالمختلـفوانداز ههای
عهـدۀ رعیـت بـوده اسـت .او در قبـال وظایـف محولـه، م ینویسـد« :ایـن بردر جدهـوارۀمقاخجـصاروصهــ ًامبـاررناسـی پـتروهرولتشسـور
از مالـک بـه صـورت جنسـی یـا نقـدی مـزد م یگرفتـه و نگهـداری تعـداد گونا گونـی دارنـد (صف ینـژاد ۳۵۱ :۱۳۸۲ ،و .)۳۵۲
مالـک تنهـا بـر دخ لوخـرج کبوترخانه نظـارت م یکرده حت یالامـکانزیـادی کبوتـرسـاختهشـدهتـااز فضـولات بر جهای کبوترب هطور پرا کندهدر برخی کشورهایدیگر
کـه بـا هـدف تولیـد اکـسوـدت.دردرزممیقابنـ ِهـلا کبیوترشـخخانصههیایـیــای آ نهاب هجای کوت[کود]مزارعب هخصوصخیاروخربزه نیـزوجـوددارنـد.بـامطالعـۀ کبوترخان ههادر کشـورهای
سـلطنتی سـاخته اسـتفادهشـود.بیس تسـالپیشتعـدادزیـادیاز آ نها اروپایـی،ب هویـژهانگلسـتان،برخـیپژوهشـگراندر ایـن
عممیوشمــ ًادانشدـ،خکابوتصرخخ ّاینرهبــهاانیی وتقهفـایو انسـگایخزتهههاشـیدمهتانفادوکهت آکرندنهــاددمر اثخـرصاوهمصــ ًااپـلکارسازی وجـود داشـتند؛ امـا بسـیاری از زمینـه معتقدنـد مه متریـن کارکـرد کبوترخانـه ،از عهـد
وشقـخفصم ییک،رتدمنادمـ .ایییـن ککب کوتبروتخرانخهانـهاه یمـاعمچونـل ًادبدهانـمجگتآهندراو درهـم ریختنـد؛ بعـد خرابشـان باسـتان تا کنـون ،بیشـتر تولیـد گوشـت ب هخصـوص در
قحطـی سـال ۱۸۶۹٫۱۸۷۵کـه عـدۀ زیـادی از کبوترهـا ما ههـای سـرد بـوده اسـت؛ امـا در ایـران بـه عل تهـای
کشـتهیـاپرا کندهشـدند.بلاشـکحـکاموخدمتگـزاران فرهنگـی و مذهبـی ،صیـد کبوتـر رواج نداشـته و از کـود
روحانی ده یــا شـخص مـعتمــد دیگری سپرده م یشد آ نهابیشاز دیگرانمزاحم کبوترهاشدندودهقانانو اینپرندهاستفادهم یشدهاست.در بلوکاتهراتسه
تا درآمد حاصل از آن را به مصرف کارهای عا مالمنفعه رماابلگکییرنـنبدر .جسـهاباق ًدایتگیرراقنـاددارزنبیوبـدنهدکبجولتـوراینتیدررانایـدازنیحآوالنـهای مموحـجولبدـاانـسـامتک(بوحتارفخاظابنروو،چ۹هـ۴ا۳ر۱ک:ب۶وت۸ر).خااحنتبـامناـل ًاامد«رورسـداهی»ر
برســاند .در برخـی مواقـع هـم مـردم ده بـرای شـرکت نقـاط افغانسـتان و پـار های از کشـورهای همجـوار نیـز
در ایـن امـر خیـر ،امـور مربـوط بـه کبوترخانـه را برعهـده طبـق قانـون قدغـن بـود .ب هعالوه تفن گهـای قدیمـی
م یگرفتنـد (حیـدری بابا کمـال ۷۵ :۱۳۹۴ ،و .)۷۶ هـمب هانـدازۀتفن گهایی کهاز اروپاواردم یکنندصدمه چنیـناسـماءامکنـ هایوجـودداشـتهباشـد.
در سـندهای تاریخـی کبوترخان ههـا ،قبال ههـای نم یرسـاند.حیـف کـها کنونفقطچندتـااز ایـنبر جها اسـتاناصفهـاناز مناطقـیاسـت کـهدر زمینـۀسـاخت
کبوترخانـهدر تاریـخبومـیایـراننقشب هسـزاییداشـته
است.بیشت ِراینبر جهادراطرافزایند هرودبناشد هاند
وم یتوانمناطقلنجان،فلاورجان ،گورت،اژیهوغرب
