Page 29 - ماهنامه شماره 23 برای فردا
P. 29
شمار ٔهبیستوسوم28
آذر مـاه 1397
ارضموعود کبوتران
نگاهی به یک پدید ٔە فرهنگی؛ کبوترخان هها در ایران
گویـا اولیـن سفرنام هنویسـی کـه از کبوترخان ههـای ایـران اسـت کهاینمواداز اسـتحکامزیادیبرخوردار نیسـت؛ فرهنگمحصولزندگیاجتماعی
سـخنبهمیانآوردهاب نبطوطۀمرا کشـیاسـت.ویدر بنابرایـنمیـزاناسـتواریبر جهـای کبوترخانـهاز طریـق انسـا نها در ادوار تاریخـی و
حدودپنجقرنپیشدرسفرنامۀخوداین کبوترخان هها طرحوشکلویژۀمعمار ِیمحلیآ نهاافزایشم ییافته ناشـی از انباشـت تجرب ههاسـت.
رادر بینراهروستایفتیلانواصفهاندیدهاست.پس اسـت .کبوترخان ههـا کمابیـش ب هانـدازۀ بـرج بـزرگ یـک فرهن گهابااسـتفادهاز داد ههای
ازآنتـادورۀصفـوی کـهاوجرونـق کبوترخان ههـادرایـران قلعـه سـاخته م یشـد هاند .سـاختار معمـاری آ نهـا اولیـۀ طبیعـی ،چشـ ماندازهای
اسـت ،در منابـع اشـار ههای اندکـی بـه ایـن پدیـده شـده ب هگون هایاست کهپرندگانشکارچیمانندقوش،جغد پروینکارگر خـاص خـود را شـکل م یدهنـد.
است.دردورۀصفوی کمترسیاحوجهانگردیاست که و کلاغ و حیوانـات مـوذی ماننـد مـار را بـه درون بر جهـا دانشجوی دکتری چشـ ماندازهای فرهنگـی بیانگـر
کبوترخان ههایایران،ب هویژهاصفهان،توجهشراجلب راهینیست.قطرسورا خهایورودی کبوترانبهداخل انگیز ههـای گونا گـون انسـان تاریخ
نکـرده باشـد .در ایـن دوره اسـت کـه انگلبـرت کمپفـر در بر جهـاب هانداز هایسـاختهشـدهاسـت کهتنهـا کبوتران
سـفرنامۀخـودبااشـارهبـهبر جهای کبوتربـاغهزارجریب ب همنظور دخلوتصرفوتغییردر
م ینویسـد هـدف از سـاخت کبوترخان ههـا اسـتفاده از بتواننـد وارد آن شـوند. محیطوبنیان یترین کوش شهای
فضلـۀ آ نهـا بـرای کـود دادن بـه مـزارع صیفـ یکاری و انسـان ب همنظـور تأمیـن نیازهایـش اسـت.
تاکستا نهاسـت .گوبینـونیـزبـهاهمیـت کـودحاصـلاز سابقۀشک لگیری کبوترخانه
فضلۀ کبوترهابرایاسـتفادهدر سـبز یکاریاشـاره کرده کبوترخانهیکپدیدۀفرهنگیومعماری
اسـت .لیـدی شـل ب هدلیـل تعـدد بر جهـای کبوتـر در تاریخسـاختنخستین کبوترخان ههاب هعنوان کارخانه
اصفهـان آنجـا را «ارض موعـود کبوتـران» نامیـده اسـت. کودسـازی روشـن نیسـت .عـد های دانـش و تکنیـک یکـی از مه متریـن سـاز ههای بومـی ایـران در ارتبـاط بـا
دیولافـوآم یگویـدفضلـۀ کبوتـروقتـیبـاخا کروبـهترکیـب ساخت کبوترخان ههادر ایرانرابهتمدنبی نالنهرینو اقتصـاد کشـاورزیبناهـایموسـومبـه کبوترخانهاسـت
شودبرایپرورشخربزهوهندوانۀمعروفاصفهان کود ابداعفنون کشاورزیدراینمنطقهنسبتم یدهند.با کـهیکـیاز پدید ههـایشـگفتمعمـاریایـراندر قـرون
بسیارخوبیاست.شاردنتعداد کبوترخان ههایاطراف مراجعهبهمتونب هجا یماندهازادبیاتمنظومومنثور یگـاذبرشـتجههـباـهی کشـبمواتـررمبـنایرهاویـد.یکبکوهـترنخاهن هسـهـتان،دککفـتهرمخاعنمـهوهـل ًاا
اصفهـان را سـ ههزار عنـوان کـرده اسـت .بـه بـاور او ایـران فارسـی و وجـود نـام «ورده» و «بـرج» در اشـعار شـعرای ب هشـکل اسـتوان های سـاخته شـد هاند؛ نمون ههـای
کشـوریاسـت کـهبهتریـن کبوترخان ههـایجهـاندرآن متقـدم ماننـد خاقانـی ،نظامـی و دیگـران و همچنیـن مکعبـی ،چندقـل یـا صندوقـ های و صخـر های آن نیـز در
ضر بالمث لهـای عامیانـه ،وجـود واژگان «کبوترخـان»، نقـاط مختلـف ایـران وجـود دارد .شـاید مه متریـن الگـو
سـاختهم یشـود. «بـرج کفتـر» و «ورده» در فرهن گهـای فارسـی کهـن در سـاخت کبوترخان ههـا،الگـویآشیان هسـازی کبوتران
کبوترخان ههـا کـه گسـتردگیآ نهـادر کشـور پهنـاورایـران مانند«لغتفرس»،وجودمکا نهاوروستاهاییبهنام صخر هایبودهاست.ای نگونه کبوترانآشیا نهایخود
ب هخوبـی شـناخته نشـده اسـت ،از کنار ههـای شـرقی «ورده»« ،وردیـج»« ،وردان»« ،کبوترخـان»« ،کبوتـردان» رادر ارتفاعم یسـازند.مصالحاصلی کالبد کبوترخان هها
دریاچـۀ ارومیـه تـا کویـر یـزد و میبـد و برخـی روسـتاهای و«کبوتـرلان»وهمچنیـناشـارهبـه کبوترخانـهدر متـون خشـت نپختـه و آجـر لعـا بدار اسـت کـه بـا ظرافـت و
نطنـزو کاشـانوبـهروایتـیدر جنـوبخراسـانوطبـس تاریخی،متون کهن کشاورزیوسفرنام ههایخارجیان خلاقیـت در سـاختار بنـا بـه کار م یرفتـه اسـت .آشـکار
م یتـوانبـهسـابقۀطولانی کبوترخانـهدر ایـرانپیبرد.
