Page 30 - ماهنامه شماره 23 برای فردا
P. 30
محمدعلی میرزایی 29
کتابنامه
1 .1هاد یزادهکاخکی ،سعید.)1385( .
کبوترخانه در ایران ،تهران :دفتر
پژوهشهای فرهنگی.
2 .2فرهادی ،مرتضی .)1372( .نگاهی
به اهمیت و پیشینه کبوترخانههای
ایران ،تهران :جشنواره هنری ادبی روستا.
3 .3ستارنژاد ،سعید و دیگران( .اسفند
« .)1369پژوهشی در کبوترخانه
صخر هکند روستای تاز هکند قشلاق؛
شهرستان مراغه» ،مجلۀ هنر و معماری،
شمارۀ ،8ص 124تا .142
4 .4حیدریباباکمال ،یدالله( .زمستان
« .)1394گلپایگان و خوانسار :نگرشی بر
اهمیت تاریخی و فرهنگی آنها در دورۀ
قاجار» ،مجلۀ مطالعات تاریخ فرهنگی،
شمارۀ ،26ص 61تا .92
5 .5میرزایی ،سیدآی تالله( .پاییز
و زمستان « .)1382کاوشی دربارۀ
ویژگیهای فرهنگی و اقتصادی
کبوترخانههای استوانهای شکل (مطالعۀ
موردی شهر اصفهان و حومه)» ،مجلۀ
نامۀ انسانشناسی ،دورۀ اول ،شمارۀ
چهارم ،ص 115تا .129
دورۀرونقوافول کبوترخان هها اهمیت کبوترخان هها در گوشـهو کنار شـهرهاوآباد یهایایرانوجودداشـته
و در برخـی مناطـق همچنـان وجـود دارد ،هرچنـد مرکـز
دورۀ رونـق کبوترخان ههـای اصفهـان را بـدون شـک اهمیت کبوترخان ههاراباتوجهبه کارکردآ نها،م یتوان عمـدۀ کبوترخان ههـا و سـنت بهر هبـرداری از آ نهـا را در
بایـد همزمـان بـا انتقال پایتخـت از قزوین به اصفهان از ابعـاد مختلـف اقتصـادی ،کشـاورزی ،فرهنگـی و ایـران،اصفهـانونقـاطپیرامـونآنهمچون گلپایگان،
و سـلطنت شـا هعباس ( 1038-996ق) و دورۀ معمـاری بررسـی کـرد .کبوتـر در ایـران ب هعنـوان یکـی
آرامـش پـس از آن دانسـت؛ چرا کـه در سـایۀ امنیـت از پرنـدگان را مشـده بـرای تولیـد کـود و رفـع بخشـی از خوانسـار ،لنجـان ،خوراسـگان ،و ...دانسـت هاند.
ایجادشـده ،کشاورزی و یکجانشینی بهخصوص در نیازهـای کشـاورزی بـا بهر هگیـری از فنـون و تجربیـات بسـتراسـتقراری کبوترخان ههـاحا کـیاز ارتباطتنگاتنگ
حاشـیۀ زایندهرود رونق گرفت و جمعیت شهرنشـین فرهنگـی اسـتفاده م یشـد .ارزش کبوترخان ههـا در ومؤثـریاسـت کـهآ نهـابامحیطخوددارنـد.بهعبارت
متکی به زمین رو به افزایش گذاشت .طی دورههای اقتصـاد کشـاورزی ایـران چنـان بـود کـه غازا نخـان دیگـر،شـرایطودلایـلشـک لگیری کبوترخان ههـادر ایـن
بعـدی ،تحـت تأثیـر عوامـل متعـددی کبوترخانههـا از مغـول در کنـار سـایر اقداماتـش بـرای احیـای کشـاورزی بسـتگیمسـتقیمباعملکردموردنظروشـرایطمحیطی
رونـق افتـاد و بسـیاری از آنهـا متـروک یـا بهطـور کلـی ایـران،فرما نهایـیجهـتحفـظونگهـداری کبوتـرانو حاکمبرآنداشـتهاسـت .کبوترخان ههامتناسـببانیاز
تخریب شـد .حملات مهاجمان ،خش کسالی ،شکار کبوترخان ههـاصـادر کـرد.در زمی نهای ک مقـوت،ب هویژه کشـاورزان ،در الگوهـای متنـوع محیطی ،همچون بافت
کبوتـران ،نبـود امنیـت و آسـایش بـرای کشـاورزان، در جالیزهـا و با غهـای انگـور ،از کـود کبوتـر اسـتفاده روستاهاوشهرها،محدودۀ کشتزارها،با غها،زمی نهای
حـذف سـازوکارهای ناظـر بـر کارکـرد کبوترخان ههـا، م یشـد .در ایـن روش فضلـۀ کبوتـر ماننـد دانـه روی بایـروغیرقابـل کشـت،درامتـدادرودخان ههـا،نزدیکبه
تبدیـل کاربـری اراضـی کشـاورزی ،اصلاحـات ارضـی، زمینپاشیدهم یشد .کبوترخان ههایکیاز عواملرونق چا ههـاوقنا تهـایـابـربسـترصخـر هایشـکل گرفت هانـد
جایگزینـی کودهـای شـیمیایی ،رشـد شهرنشـینی و کشـاورزیاصفهـاندر عهـدصفویـهبـود کهدر کنار سـایر (ماننـد کبوترخان ههـای صخـر های دسـتکند در مراغـه)
قـرار گرفتـن در مناطـق مسـکونی ،مهاجـرت کبوتـران سیسـت مهای کشـاورزی سـنتی ایرانـی ،در زمـان خـود تـا کبوتـربـرایمصـرفآبودانـهمجبـوربـهطیمسـافت
بـه سـبب آلودگ یهـای صوتـی و آبوهـوا و ب یتوجهـی پیشـرفته محسـوب م یشـد .همچنیـن کبوترخان ههـا
صاحبـان کبوترخان ههـا بـه تعمیـر و نگهـداری آ نهـا، منبـعدرآمـدیمهمـیبرای کسـانیبـود که کـودآنرابه طولانی نباشـد.
رونـد تخریـب کبوترخان ههـا را سـرعت بخشـید .ا گرچه کشـاورزانم یفروختنـد.بـرایفـروشفضـولات کبوتران مالکیـت کبوترخانـهبـاتوجـهبـهانـواعمالکیـتزمیـندر
در دورۀ معاصـر کاربـری ابزارهـا و شـیو ههای نویـن لازمبـودآ نهـاراب هصورتقال بهاییدرآوردندوسـپس ایـرانمتغیـربـودهوم یتوان گفتمالکیت کبوترخان هها
جـای کارکـرد کبوتـر و کبوترخان ههـا را در کشـاورزی بـه باغـداران و کشـاورزان بفروشـند .همچنیـن از فضلـۀ بـا مالکیـت امال ک خاصـۀ سـلطنتی ،زمی نهـای وقفـی
گرفتـه اسـت؛ امـا میتـوان از ایـن پدیـدۀ فرهنگـی و کبوتـر در سـاخت بـاروت تفنـگ و صنعـت دباغـی نیـز ومالکیـتخصوصـی منطبـقبـودهاسـت.هیـچشـرط،
معمـاری بهعنـوان یکـی از جاذبههـای منحصربهفـرد اسـتفادهم یشـد.در کشـورهایاروپاییاز گوشت کبوتر امتیاز وانحصاریدر ساخت کبوترخانهوجودنداشتهو
گردشـگری بهـره بـرد؛ نظیـر آنچـه در کشـور همسـایه، نیـزدر ما ههـایسـردزمسـتاناسـتفادهم یکردنـد؛امادر هرکسیم یتوانستهدرملکخود کبوترخانهبسازد.فقط
ایرانبهدلایلفرهنگیاستفادهاز گوشت کبوترهمواره پرداخـتمالیـات کـودازالزاماتداشـتنآنبود.اسـنادو
ترکیـه انجـام میشـود. اجار هنام ههـایباقیمانـدهاز دورۀقاجـار نشـانم یدهـد
حرمـت داشـته اسـت.
اغلـب کبوترخان ههـابـهامال کاربابیتعلقداشـت هاند.
