Page 78 - ماهنامه شماره 23 برای فردا
P. 78
77
پـعموسمـ ِیاازفـرادتبـعراریـی کفسـ مبفمانهایفـعمشـخمصسـئیوالیسـ تپت.ذیری، و اعطاهـای مختلـف (اسـتخدام نـا کارای شـهروندان در سوار یگیری،دولتهم هجاحاضرو
بخـشعمومـی،اعطـایوامبرایشـک لگیرییاحمایت مسئولی تگریزی
مسـئولی تگریزی ،مسئولی تسـتیزی ،سـوار یگیری، از فعالی تهـایاقتصـادی،ایجـادو/یـادر اختیـار گرفتـن رابطۀدولترانتیبامسئولی تپذیریاجتماعیچگونه
دولـتهم هجـاحاضـروران تجویـی،حـالم یتـوانرابطـۀ فعالی تهـای تولیـدی غیررقابتـی و )...بـه اقتصـاد وارد تبییـن م یشـود؟ بـه گمـان نگارنـده ،سـه پدیـدۀ مهـم
میاناینمفاهیمرابررسی کرد.اینرابطهدرپیوستارشکل م یکنـد .بدیهـی اسـت در اقتصـادی کـه دولـت چنیـن در اقتصادهـای رانتـی دسـت بـه دسـت هـم م یدهنـد
پاییـن صفحـه ب هطـور خلاصـه نشـان داده شـده اسـت. رانتعظیمیدراختیارداردوآنراتوزیعم یکند،امکان تـا مسـئولی تپذیری اجتماعـی را در میـان شـهروندان
سـه حالـت مسـئولی تپذیری در شـکل تصویـر شـده و کاهـشدهنـد«:سـوار یگیری»«،دولـتهم هجـاحاضر»
هرکداماز آ نهابهیکیاز ویژگ یهایدولترانتیمرتبط سـوار یگیرینیزب همیـزانزیـادیافزایـشم ییابد.
شـده اسـت .در حالـت اول یعنـی مسـئولی تپذیری ،در بـا توجـه بـه اقتصـاد رانتـی ایـران و فراوانـی یاران ههـای و «ران تجویـی».
اعطایـیدولـتبه کالاهاوخدمات،زمینۀسـوار یگیری اولینپدیدهسوار یگیری 1است.در مفاهیماقتصادی،
نگمذا یتشـوتاهنشـصردف ًها مقابـل بخـش ویژگ یهـای دولـت رانتـی هـر روز بیشـتر فراهـم م یشـود .اعطـای یارانـۀ دولتـی بـه سوار یگیریدربرگیرندۀموقعیتیاستکهافرادم یتوانند
اسـت؛زیرامسـئولی تپذیریاجتماعیرا خدماتو کالاهابدونمشـخص کردنسـقفاسـتفادۀ کالایـی را مصـرف کننـد ،بـدون آ نکـه بـرای آن هزینـ های
بـه ویژگ یهـای دولـت محـدود کـرد؛ عناصـر و عوامـل افـرادازآ نهـا،ممکـناسـتمنجـربـهمصـرفبی شازح ِد بپردازند.اینموقعیت،وضعیتیایجادم یکند کهدیگر
سیاسـی ،اقتصـادی ،اجتماعـی و نهـادی بسـیاری بایـد آ نهـا شـود و در نهایـت بـه تخریـب کالای عمومـی یـا در انگیـز های بـرای پرداخـت هزینـه بـرای در اختیـار گرفتـن
فراهـمشـوندتـابتـوانشـهروندانجامعـهرادر مجمـوع سطح کلا نترتخریبمحی طزیستبینجامد.ا گرتعداد کالاهایاخدماتباقینم یماند؛زیراافرادامیددارند که
مسـئولی تپذیردانسـت.شناسـاییاینعواملموضوع زیادیازافرادبهسوار یگیریرویبیاورند،دربلندمدت دیگـرانهزینـۀمصـرفآنـانرانیـزبپردازند.سـوار یگیری
ایـنیادداشـتنیسـتونیازمنـدپژوه شهایروشـمند منابـع کافـیبـرایارضـایمصـرفآ نهـاوجـودنخواهند بـه دو صـورت رخ م یدهـد -1 :نپرداختـن هزینـه بـرای
اسـت. داشـت.قیم تگذاریپایینبنزیندر ایران 5نمون هایاز خدمـت /کالاهـای عمومـی؛ -2مصـرف بی شازحـد
امـااز منظـرویژگ یهـایدولـت،حضـور ومداخلـهدولـت یارانۀاعطاییدولتاست کهبهسوار یگیریبسیاریاز خدمت/کالایعمومییاغیرقابلانحصار.مثالی کههر
درتمامـیحوز ههـایموضوعـیومکانـی(دولتهم هجا مردممنجرم یشود.باتوجهبهاینکههزینۀاعطایاین دویایـنحـالاتدر آنرخم یدهـد،جمـ عآوریزبالـهاز
حاضر)وسوار یگیریسایرمردم،باعثمسئولی تگریزی یارانـهاز بودجـۀدولـتتأمیـنشـدهاسـت،سـوار یگیری سـویشهردار یهاسـت.برخیافرادممکناستباعلم
شـهروندان م یشـوند .در سـازوکار اول ،شـهروندان در ایـنزمینهتنهاب هشـکلاسـتفادۀبی شازحـداز منابع بهای نکهدیگرانعوارضشهرداریراپرداختم یکنند،
مشـاهدهم یکننـد کـهدولـتبـادراختیـارداشـتنمنابع جلو هگـر م یشـود .یاران ههـای قیمتـی در حوز ههـای از پرداخـت عـوارض سـر بـاز زننـد .برخـی دیگـر ممکـن
فـراواننفتـیدر بسـیاریاز حوز ههایـی کـهجـزووظایـف راهبـردی دیگـری همچـون آب ،انـرژی و نـر خ ارز (البتـه تـا اسـت بی شازحـد از ایـن خدمـت اسـتفاده کننـد؛ یعنـی
کلاسـیک دولـت نیسـت ،مداخلـه م یکنـد .ا گـر ورود پیشاز افزایشلجا مگسیختهدر سالجاری)نیزاز دیگر زبالۀبیشـتریتولید کنند،بدونای نکههزینۀبیشـتری
درآمدهـاینفتـیبـهاقتصـادادامهداشـتهباشـدودولت یاران ههـایاعطایـیدولـتاسـت،امـامیـزانبهر همنـدی برایجم عآوریآنبپردازند.بدیهیاسـتسـوار یگیری
بتواندخدماتبی شازحدخودراتداومبخشد،ب هتدریج شـهروندان از آ نهـا بسـیار متفـاوت اسـت؛ امـری کـه ازآنجـا کـهمنجـربـه کاهـشتولیـدوافزایشمصـرفافراد
ایناحساسدر مردمایجادم یشود کههمۀاصلاحات م یشود،به کاهش کاراییاقتصادیم یانجامد.ازدیگر
اجتماعـی و اقتصـادی وظیفـۀ دولـت اسـت و نیـازی بـه زمین هسـاز سـوار یگیریبسـیاریافـرادم یشـود. عواملی کهمنجربهافزایشسـوار یگیریم یشـود،نبود
مداخلـۀآنـانبرایبهبودشـرایطزیسـ ِتاجتماع یشـان مفهـومدیگـری کـهلازماسـتتعریـفشـود،ران تجویـی تعریف درست از حقوق مالکیت و همچنین درست اجرا
نیست.چنینتصورین هتنهاشهروندانرامسئولی تگریز یـابـهبیـانعامیان هتـر«ران تخـواری»اسـت.ران تجویـی نشـدن آن اسـت .در رتب هبنـدی «شـاخص بی نالمللـی
بـارمـ یآورد،بلکـهازآنـانموجوداتـیمتوقـعم یسـازد که فراینـدصـرفمنابـعوتالشدر راسـتایایجـاد،حفـظو حقـوقمالکیـت»2در سـال،2017ایـرانبـاامتیـاز4/521
گمـان م یکننـد حـل تمامـی مشـکلات فـردی ،محلـی و انتقـال غیـر اسـتحقاقی یـا خودسـرانۀ حقـوق اقتصـادی در رتبـۀ 99در میـان 127کشـور جهـانقـرار دارد؛رتبـ های
اجتماعـیآنـانبـرعهـدۀدولتاسـت.اینتوقـعناب هجا، اسـت .یکـی از عوامـل مهـم شـک لگیری فرص تهـای کهاحتمالوقوعسوار یگیریدر اقتصادایرانراافزایش
بـوقرآتـورید بهنهموا یسـشـطوۀد،مبـنابهـن ِاعر(بضـایهتـهـیرشـحـهارلون)دماحـنمدویادندجوالـمـتد،. ران تجویی،نقشدولتدراقتصادوایجاد کمیاب یهای م یدهـد.
سـاختگی اسـت .رقابـت بـرای کسـب ران تهـا واقعیـت پدیـدۀدومدولـ ِتهم هجاحاضراسـت.دراقتصادرانتی
در عینحال،هم هجاحاضربودندولتباعثم یشود اصلـی تمامـی نظا مهـای سیاسـی اقتصـادی اسـت ،امـا ب هدلیـل کسـب درآمدهـای نفتـی فـراوان اعیـرماا ًلن،جادیـولـگاهت
افـراد «احسـاس کننـد» منابـع دولـت پایا نناپذیـر اسـت در کشـورهای وابسـته بـه منابـع ران تهـا بیشـتر اسـت6. کلاسـیکخـودراب هعنـوانتنظی مکننـدهو
و ب هجـای تالش بـرای کاهـش مصـرف و رعایـت عدالـت همچنیـن شـدت ران تجویـی ممکـن اسـت در حضـور هدایتگـر بـازار از دسـت داده و خـود تبدیـل بـه عنصـری
درو ننسـلی و بی ننسـلی ،هـر چـه بیشـتر از ایـن «منبـع درآمدهایآسانناشیازمنابعافزایشیابد7.ران تجویی بسـیارمهـمدراقتصـادشـدهاسـت.دول تهـایرانتـیدر
لایـزال»بـهسـودخـودبهر هبـرداری کننـد. بهدوشـکلخصوصیوعمومیرخم یدهد؛امادر این زمانافزایشدرآمدهاینفتی،خدماتخودرا گسترش
یادداشتمرادازران تجویی،استفادهازقدرتوجایگاه م یدهنـد 3.آ نهـا ب هسـبب منابـع زیـادی کـه در اختیـار
حالاتمسئولی تپذیری مسئولی تپذیری مسئولی تستیزی مسئولی تگریزی دارند،ب هجای کوچک کردنو کاهشهزین ههایخود،
بههمۀحوز ههایموضوعیومکانیواردم یشوندوبه
ویژگ یهایدولترانتی ران تجوییدر دولتهم هجاحاضر ؟؟؟؟+ دول ِتهم هجاحاضر 4تبدیلم یگردند.در ایران،دولت
بخشعمومی ب هجـای آ نکـه بـرای تسـهیل کسـ بوکارهای خصوصـی
سوار یگیری تلاش کندتامالیاتدریافتیخودراافزایشدهد،تبدیل
به«دولتروز یبخش»شدهاست.چنیندولتیدرآمد
خودرااز خارجاز فضایاقتصادیداخلی کسبم یکند
وایندرآمدرابرایجلبرضایتمردمب هصورتیاران هها
Offshore Bank Accounts. Journal of the European 55. omnipotent government «.Freeriding 1 .1سوار یبگیر»معادلپیشنهادیدکترابوالقاسم
Economic Association 860–818:)4(15. 6 .6طبقاعلامسیدمحسنروحانی،مدیرسابقسامانۀهوشمندسوخت هاشمیاست(بهنقلازصفحهشخصیدکترطبیبیان،اقتصاددان)
88. Smith, Alastair (2008). The Perils of Unearned شرکتملیدرسال،1395قیمتتما مشدۀبنزین2700تومانبودهاست؛ 2 .2قابلدسترسیدرتارنمای:
Income. Journal of Politics. 793-780 :)3(70. درحال یکهبنزیندرمردادماه1397همچنانباقیمت1000توماندرایران
توزیعم یشود. 33. https://www.internationalpropertyrightsindex.
org/countries
77. Andersen, J. J., Johannesen, N., Lassen, D.
D. & Paltseva, Elena (2017).Petro Rents, Political 4 .4دربارۀعلتافزایشخدماتویاران ههاازسویدول تهایرانتیدر
Institutions, And Hidden Wealth: Evidence From منابعاقتصا ِدسیاسیب هتفصیلبحثشدهاست؛ولیورایموضوعاین
یادداشتاست.
