Page 411 - Pali English Dictionary.
P. 411
Nibbāna Nibbāna
dhammehi samannāgato, viz. sīla, indriyaguttadvāratā, bho- 940, cp. 1061. — 4. Some Epithets of Nibbāna: akutob-
janamattaññutā. jāgariyā"); iii.331 (id. with appamādagaru: hayaṁ A ii.24=It 122; accutaṁ padaṁ (careyya āditta — sīso
ever active & keen); ii.40=It 40 (id. with appamāda — rato); va patthayaṁ a. p.) S iii.143; Sn 1086; pattā te acalaṭṭhānaṁ
4
Sn 822. — 2. Steps and Means to N.: nibbāna-sacchikiriyā, yattha gantvā na socare Vv 51 ; amataṁ A ii.247; M iii.224
attainment of N., is mangalaṁ uttamaṁ & to be achieved by (Bhagavā atthassa ninnetā a °assa dātā); Miln 319; Vv 64 27
20
means of tapo, brahmacariyā and ariyasaccāna-dassanaṁ (apāpuranto a °assa dvāraṁ); VvA 85 (a — rasa); Vv 50 (am-
Sn 267. — brahmacariya (a saintly life) is n. — parāyanā atogadha magga=nibb° — gāminī paṭipadā); amosadhammaṁ
(leading to N.) S iii.189, cp. v.218; also called n. — ogadhā Sn 758; khemaṁ appaṭibhayaṁ S iv.175; S i.189=Sn 454; Th
(with similar states of mind, as nibbidā, virāgo, vimutti) ibid.; 2, 350 (°ṭṭhāne vimuttā te patta te acalaṁ sukhaṁ); M i.508
A ii.26=It 28, cp. It 29 (nibbān' — ogadha — gāminaṁ b°ṁ). (+amatagāminaṁ); A ii.247 (yogakkhemaṁ anuttaraṁ); same
5
The stages of sanctification are also discussed under the for- at A iii.294; It 27; Dh 23. — taṇhakkhaya Vv 73 ; ṭhānaṁ
mula "nibbidā virāgo vimutti... vimuttasmiṁ vimuttaṁ iti dud- dasaṁ S i.136 (=sabba — sankhāra — samatho); dhu-
ñāṇaṁ hoti: khīṇā jāti etc." (i. e. no more possibility of vaṁ (q. v.); niccaṁ Kvu 121; nekkhammaṁ A i.147 (°ṁ
42
birth) S ii.124=iv.86. — dhamma: Buddha's teaching as the daṭṭhu khemato... nibbānaṁ abhipassanto); Vv 84 . sabba-
way to N.: "dhammavaraṁ adesayi n. — gāmiṁ paramaṁ gantha-pamocanaṁ (deliverance from all ties) S i.210; ii.278
hitāya" Sn 233; ahaṁ sāvakānaṁ dhammaṁ desemi sattānaṁ (sabbadukkha°); It 222=A ii.24; yathābhūtaṁ vacanaṁ S
visuddhiyā... n°assa sacchikiriyāya A v.194, cp. 141; pubbe iv.195; yathāsukhaṁ (the Auspicious) A iv.415 sq.; (chanda
dh. — ṭhiti — ñāṇaṁ pacchā nibbāne ñāṇan ti S ii.124. — — ) rāga vinodanaṁ Sn 1086; rāgakkhayo (dosa°, moha°)
magga: Those practices of a moral & good life embraced in S v.8; rāgavinayo (dosa°, moha°) ibid., santi (calm, peace)
21
the 8 fold Noble Path (ariyamagga). Sace atthi akammena Vv 50 =Sn 204 (chandarāga — viratto bhikkhu paññāṇavā
koci kvaci na jīyati nibbānassa hi so maggo S i.217; ekāyano ajjhagā amataṁ santiṁ nibbānapadaṁ accutaṁ); VvA 219
ayaṁ maggo sattānaṁ visuddhiyā... N°assa sacchikiriyāya D (=acala); santimaggaṁ eva brūhaya n°ṁ Sugatena desitaṁ
ii.290; S v.167, 185; bhāvayitvā sucimaggaṁ n° — ogadha Dh 285=Nett 36; sandiṭṭhikaṁ akālikaṁ etc.; A i.158; samo
— gāminaṁ... Vbh 426; ādimhi sīlaṁ dasseyya, majjhe mag- bhūmibhāgo ramaṇīyo S iii.109; sassataṁ Kvu 34; suvatthi
gaṁ vibhāvaye, pariyosānamhi nibbānaṁ... DA i.176. — Sn 235. — 5. N. is realisable in this world, i. e. in this life
N. -gamanaṁ maggaṁ: tattha me nirato mano "my heart re- if it is mature (diṭṭhe va dhamme): S ii.18=115=iii.163=iv.141
joices in the path to Nibbāna" S i.186; N. -gāminī paṭipadā A (diṭṭha — dh — npatta); M ii.228; A iv.353=358, cp. 454.
iv.83 (the path to salvation). Cp. §§ 4 & 7. — 3. The Search — 6. Definitions with regard to the destruction of the causes
for N. or the goal of earnest endeavour. ārogya-paramā lābhā or substrata of life (cp. above I.): taṇhāya vippahānena n°ṁ
nibbānaṁ paramaṁ sukhaṁ, aṭṭhangiko ca maggānaṁ khe- iti vuccati S i.39=Sn 1109; as sabba — sankhārasamatho
maṁ amata — gāminaṁ "N. is a higher bliss than acquisition (calming down of all vital elements) Vin i.5; S i.136; A
of perfect health, the eightfold Path (alone) of all leads to per- ii.118=iii.164; iv.423; v.8, 110, 320, 354; akiñcanaṁ anādā-
fect peace, to ambrosia" M i.508, cp. Dh 204 ("the fullest gain naṁ etaṁ dīpaṁ anāparaṁ n°ṁ iti nam brūmi jarāmaccu —
is for health etc.; N. is the highest happiness" DhA iii.267). parikkhayaṁ Sn 1094; bhavanirodho n°ṁ ti S ii.117; A v.9;
Similarly: khantī paramaṁ tapo titikkhā, n°ṁ paramaṁ rāga-kkhayo (dosa°, moha°) S iv.251=261; virāgo nirodho
2
vadanti buddhā D ii.49=Dh 184; n°ṁ paramaṁ sukhaṁ: n°ṁ in typical & very freq. exposition at Nd =S i.136≈. See
Dh 204=Sn 257=J iii.195; id.: Dh 203; jhānaṁ upasampajja... also vana & cp. the foll.: taṇhā — sankhāta — vānâbhāvato
okkamanāya n.°assa A iv.111 sq.; cp. 230 sq.; kaṭuviyakato n°ṁ SnA 253; nikkhantaṁ vānato ti n°ṁ KhA 151; kilesa —
bhikkhu... ārakā hoti N°ā A i.281; n°ṁ ajjhagamuṁ sapaññā n° ass' âpi anupādā parinibbānass' âpi santike yeva DhA i.286
S i.22; devalokañ ca te yanti... anupubbena n°ṁ adhigaccha- (on Dh 32). — 7. N. as perfect wisdom and what is conducive
nti paṇḍitā A i.162; n°ṁ abhikankhati S i.198; abhipassati to such a state (saṁvattati). The foll. phrase is one of the
A i.147; tiṇṇakathankatho visallo n. -âbhirato Sn 86; bhikkhu oldest stereotype phrases in the Canon & very freq.; it is used
bhabbo anuttaraṁ sītibhāvaṁ sacchikātuṁ... paṇītâdhimutto of all the highest means & attainments of conduct & medita-
hoti ṇ-âbhirato ca A iii.435; n. -âbhirato... sabbadukkhā tion & may be said to mark the goal of perfect understand-
pamuccati S i.38; n. -ogadhaṁ brahmacariyaṁ vussati n. - ing & a perfect philosophy of life. It is given in 2 variations,
parāyaṇaṁ n. -pariyosānaṁ S iii.189=v.218; n°ṁ gavesanto viz. in a simple form as "upasamāya abhiññāya sambod-
carāmi (Bodhisat, J i.61). All means of conduct & all ideals of hāya nibbānāya saṁvattati," with ref. to majjhimā paṭipadā
reason & intellect lead to one end only: Nibbāna. This is fre- at Vin i.10=S iv.331=v.421; of satta bojjhangā at S v.80; and
quently expressed by var. similes in the phrase n. -ninna, in a fuller form as "ekanta-nibbidāya virāgāya nirodhāya
°poṇa, °pabbhāra, e. g. S v.75=134=137=190; v.244; A upasamāya etc. as above" at D i.189 (negative); ii.251 (of
42
v.75, 134, 190, 244= 291; Vv 84 . Saddahāno arahataṁ brahmacariyaṁ), 285; iii.130 (sukhallikânuyogā, neg.) 136
dhammaṁ n.— pattiyā sussūsā labhate paññaṁ appamatto (avyākataṁ, neg.); S ii.223 (brahmacariya); v.82 (satta bo-
S i.214= Sn 186, cp. S i.48; Gotamo n. -paṭisaṁyuttāya jjhangā), 179 (satipaṭṭhānā), 255 (iddhipādā), 361 (ariyam-
dhammiyā kathāya bhikkhū sandasseti S i.214=192=210; Ud agga), 438 A iii.83, 326 sq.; etc. — Cp. n — saṁvattanika S
2
80; n°ṁ pariyesati A ii.247; n. -pariyosānā sabbe dhammā v.97 (upekhāsambojjhanga); Nd 281 (neg. of tamo). — 8. N.
n
A v.107; n. — poṇaṁ me mānasaṁ bhavissati, saṁyojanā as the opposite of rāga (passion, lust). Freq. is the comb of
pahāṇaṁ gacchanti A iii.443; odhunitvā malaṁ sabbaṁ patvā virāga nirodha nibbāna, almost used as three synonyms, thus
n. -sampadaṁ muccati sabba — dukkhehi: sā hoti sabbasam- at S ii.18; Vin iii.20=111; A ii.118=iii.164=iv.423=v.8=Nd 2
padā A iv.239; nibbijjha sabbaso kāme sikkhe n°ṁ attano Sn under Nibbāna; A ii.34=It 88 (dhammānaṁ aggaṁ akkhāy-
407

