Page 12 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

12
ставляется не только делом первейшей важности, сан тµргэнник кыаттарбыт эбит”( П.А.Ойуунускай.
но и прямо необходимым для дальнейшей жизни Эрэлиигийэ µіскээбитэ. 1930с.)
Якутской области” диэн аґа±астык суруйан турар. Дьэ ити µлµгэр тµІкµтэх µйэ±э бу тутулу бул-
Итини билэ сылдьыбыт Платон Алексеевич іссі гуруйбат модун санаатынан, сахалыы іґіс майгы-
оччолорго омуктар кутталларын туґунан: “Борьба тынан, туохтан да тоґуттубат илбистээх тылынан,
якутского тоенотства против советской власти в кыра-хара бµттµµн киґи быраабын ылынарын хор-
1918-1919 гг. не было изолированной борьбой про- суннук туруулаґан, норуот µйэ тухары ыраламмыт
тив советов, она смыкалась с борьбой интервен- кіІµлµн, сырдыгы, сайдыыны, им балайга мум-
тов в Сибири и потом слилась в единый фронт мут хара±ын арыйан, батталлаах олох мууґурбут
со всей колчаковщиной” диэн бэлиэтээбит. Омук модьо±отун то±о сµргэйэн, самнары баттаан турбут
интервеннэрэ Россияны баґылыыр кутталларын намыґах іґµітµн µлтµ сынньан урусхаллаан, бэй-
Ленин куруук санатара. Дьэ ити ыгыллыыттан этин сирин бэйэтэ бас билэн сµµрбэччэ эрэ сыл
дойдуну кімµскµµр атын кµµс суо±уттан “Больше- иґигэр санаан санаата да тиийбэт кэрэ оло±ун Улуу
вик партията” утары кµµс быґыытынан ірі кібін Јктііп Јрібілµµссµйэтин кытта а±алсыахтаах
тахсыбыта уонна революция сµрµн соруга итиннэ Платон Алексеевич Слепцов сэтинньи 11 кµнµгэр
тиийэн тµмµллµбµтэ диэн билиІІи историктар 1893 сыллаахха Боотурускай улууґугар Дьохсо±он
сµрдээх дириІ толкуйу оІорон таґаараллар. нэґилиэгэр Ойуун ууґа диэн Сэккээччи а±атын
Ити µс сµµс сыл иґигэр саха родовой тутул- ууґугар улуу киґи кута уґуллан, модун санаата ии-
тан ыраахтаа±ы чиновниктарын уонна омук ба- тиллэн тахсыахтаах сиэринэн, быста дьадаІы ыал-
айдарын батталлаах тутулугар диэри эрэ µµммµт га тіріібµтэ. Ойуунускай оло±ун-дьаґа±ын сµрдээх
буолан, µйэ тухары мунньуллубут кыґыыта-абата хорсуннук ырыппыт саха норуотун суруйааччыта
то±оостоох кэмІэ дэлби тэбэн тахсыахтаа±а бил- Софрон Петрович Данилов ону маннык суруйан
лэрэ. Ол иґин баайдыын, дьадаІылыын револю- турар: “Маны кэрэґэлиир статистика µгµс сыыппа-
цияны бары µірэ кірсµбµттэрэ. раларын а±алыахха сіп этэ да, мин биир эрэ сы-
Революция иннинэ Саха сирин туґунан ыппараны а±алыам. Ойуунускайдаах республиканы
сыылка±а олорбут декабрист-поэт Матвей Алек- салайбыт сылларыгар саха ахсаана 17 тыґыынча
сандров хоґоонугар маннык хоґуйан турар: киґинэн элбээбитэ. Кинилэр уґуллубуттарын кэн-
Пустынная безгласная страна – ниттэн 1959 сыллаахха диэри саха ахсаана тохтоло
Старинная отчизна полудиких, суох а±ыйыы турар”.
О, скоро ль ты от девственного сна Сэлэпсиэп киэІ аймах дьиІэр тірµт бас-кіс
Для светлых дум, для подвигов великих, дьонунан, Таатта сис баайдарынан биллэллэрэ.
Пробудишься – младенец – исполин. Бэйэлэрин улуу тірµттэринэн Таатта сирин ич-
Дряхлеющий под инеем седым, чилээбит Кээрэкээн кинээґи, Дьохсо±он ойууну
Ты колыбель уныния и хлада, ааттыыллара. Бу а±а ууґугар аар саарга аатырбыт
Роскошный одр бесцветных тундр и гор, ойууттар-уда±аттар, олоІхоґуттар, кэпсээнньит-
Усопших орд могильная ограда, тэр, ырыаґыттар-тойуксуттар уутуйан µіскµµллэрэ.
Кипучих вьюг и бурь живой простор, Онон а±аларын ууґун ойуун идэлээх киґи
Ты спящее тревожной жизни море, тірµттээбитин быґыытынан “Ойуун ууґа” диэн
Пробудишься ли? Пробудишься и вскоре... ааттаабыттар. Ол эрээри олох уустуктара кыґарыйан
А.Е.Кулаковскай: “...µірэхтээ±инээ±эр кэлин µгµстэрэ дьадайбыттара, идэлэрэ кэхтибитэ.
хараІа суо±а быдан элбэ±э” диирэ, онтон Хоочугур Силэпсиэптэр олохторунан тірµттэрэ
П.А.Ойуунускай: “...кумалааннар диэн умнаґыт дуо±а анньан тµірэх кэбиґэн олохсуйбут мааны
дьон бааллара, кинилэр нэґилиэнньэ баґыйар алааґа “Тохтобул” эбэ хотун. Кыстыктара Таатта
аІарын ылаллара” диэн суруйбута. Суорун Омол- µрэх µрдэ Халамнаайы кµілµн ата±а “Дэлбэрий-
лоон: “...у нее даже не было и простого госу- бит” алааґа. “Кыра о±о этим, ол эрээри “кура-
дарственного объединения, не говоря о высшей ан” диэн тылы бэккэ ійдіібітµм. Кµґµн Амма±а
социалистической форме государственности” кіґµіх иннинэ (Даайа Амматыгар киирэн кыстаан
диэбиттээх. Ол эрээри Ойуунускай маннык эти- тахсаллара) мин дьонум икки биэни, µс кыра сыл-
игэ сіпсіспіт этэ. Кини, нуучча кэлиэн иннинэ гыны ілірбµттэрэ уонна бу ілірбµт сылгыларын
сахаларга феодальнай тутуллаах госудаарыстыба этин бµтµннµµ чугастаа±ы ыалларыгар, “дьыл-кµн
холбоґуга баара уонна ону нууччалар кµµс іттµнэн кінні±µнэ санаарыІ” диэн баран, тµІэтэн биэр-
ылбыттар диэн этэр. “Саха бµідээллэрэ байан, биттэрэ. Ол уот кураан сыллартан ыла мин ийэм-
киґилэрэ элбээн истэ±ин ахсын мілтіх ыалла- а±ам өрүттүбэт түһүүлэрин таІнары түспүттэрэ...”
рын кырган – сирин, баайын, норуотун ылаллар диэн суруйар Платон Алексеевич дьоно хайдах
этэ. Маннык кыргыґыылар маІнай нуучча кэли- дьадайан барбыттарын туһунан. Уон о±олоох ула-
эн а±ай иннинэ буолуталаабыт эбиттэр. Јлµінэ хан дьиэ кэргэн а±ата Алексей Петрович Слепцов
ірµс улуу хочотугар олохсуйан µіскээбит Дыгын – Хоочугур Өлөксөй бастакы ойо±уттан үс уоллаа±а
кинээс чугастаа±ы ыалларын кырган – ньуучча (Трофим, Улахан Никита, Кыра Никита). Инни-
кэлиитигэр саха мілтіін уонна санаалара арах- ки кэргэнэ эрдэ олохтон туораан, иккиһин Дьүлэй
нэһилиэгиттэн Унаарап Уйбаан диэн киһи Евдо-
кия – Дьэбдьиэкэй диэн кыыһын кэргэн ылан сэт-
тэ о±ону төрөтөр (Платон, Василий, Анна, Улахан
Маарыйа, Уйбаан, Марыына уонна Кыра Маарыйа).
Мин эһэм Былатыан кэнниттэн төрөөбүт Василий –
Кууска Баһылай диэн киһи этэ.
“Мин а±ам тыа быстар дьадаІыта, тойоттор
ытарча хабалаларыгар хаптарбыт, сир уонна сүөһү
кулута этэ. Кини наһаа тиийиммэт-түгэммэт, ити-
эннэ элбэх иитимньилээх буолан бэл нэһилиэк хо-
рохоото буолар кыа±а суо±а”диэн ахтар Былатыан.
Ол эрээри о±олор үөрэххэ-билиигэ тардыһыылара
күүһүттэн дьонноро туохтарын барытын тэбээн
туран үөрэттэрбиттэр. Кинилэр дьоллоругар 1906
сыллаахха ыаллара М.Я.Сивцев – Лис Маппый
(Суорун Омоллоон аба±ата) диэн киһи туттубут
дьиэтигэр учуутал уола Матвей Матвеевич Сивцев
бастакы “Тааттыныскай” диэн ааттаах түөрт сыл-
лаах начальнай училищены аһар. Ол оскуола тэбэн
биэрэн, кэлин Слепцовтар о±олоро үөрэхтээх дьон
буола улааталлар. “Тыа биир кылаастаах оскуола-
тын уон а±ыспар бүтэрбитим. Икки кэнники дьыл-
лары ыаллары кэрийэн, олоІхолоон-остуоруйалаан
аһаан үөрэммитим”. Ити икки кэнники сыл оскуо-
Ï.À.Ойуунускай бастакы учууталлара ла Чөркөөххө көһөн Дэлбэрийбиттэн биэс килэмиэ-
тирэ ыраатар, онон үөрэх о±олоругар күннэтэ онно
М.М.Сивцåв, С.И.Ïрокопьåв тиэстэллэрэ ыарыыр. Интернакка чугас аатыран