Page 16 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

16
бэлиэтээбит. Маны таһынан Максим оччолортон дук халлааны эрэ сатарытан ааһара. Ити өйдөһүү
ча±ылхайын, Былатыан олус талааннаа±ын эмиэ суо±уттан кэлин элбэх хабырыйсыы тахсыбыт.
көрөллөрө: “Стоит внизу еще не давно порабо- ДьиІэр, интеллигенция иһигэр балачча саастаах
щенная якутская масса и жадно слушают страст- уопуттаах салайар дьон бааллара эрээри, то±о эрэ
ные речи молодых якутов-социалистов. Вот яркий ыччаты кыайан түммэтэхтэр, хата төттөрүтүн алыс
Максим Аммосов, даровитый Платон Слепцов, бардамсыйан, уруккуларынан охсон сэнээн бэйэлэ-
застенчивый Александр Попов и другие”. риттэн тэйитэн утары туруорбуттар.
СаІа былаас куоракка олус түргэнник кэл- Иккиһинэн, бу уокурук мунньа±ар бэбиэскэ±э
бит. То±о диэтэххэ сыылынай революционердар киирбит икки сүрүн боппуруос – сир уон-
былааһы уларыта охсон, уу суола аһылларын кыт- на үлэһит боппуруоһа “суол алдьанан эрэр”
та дойдулуур ба±алаахтара. Былааһы ууран биэ- диэн дьүүллэһиллибэккэ хаалбыт. Сир эрэ
рии Бирикээсчиктэр дьиэлэригэр, норуот иннигэр боппуруоһун быһаарса кэлбит үгүс делегаттар “сир
буолбут. Уларытыы да судургу: “Куорат Думатын быһаарыллыбата, сайын кэллэ, онон хоргуйуу тах-
оннугар үлэһит, саллаат депутаттарын совета, гу- сар буолла...” диэн этэ сатаабыттарын үрдүнэн ууруу
бернатор оннугар уобалас комиссара Григорий ууран кэбиспиттэр. Онон ол сыл баайдартан был-
Иванович Петровскай, ол таһынан алдьархайы дьаммыт аатырбыт сирдэр иччитэ суох тугу да биэр-
үөскэппит Саха уобаластаа±ы комитета талыллы- бэккэ кыстыылларыгар тиийбиттэр. Биллэн турар,
быттара”. (Ахтыы. Ааспыт күннэр-дьыллар.) Ити сиринэн ииттэн олорор дьоІІо бу хайдахтаах охсуу
түмүгэр сыылынайдар эдэр ыччаты араас парти- буолуой? Кэлин Ярославскай ахтыытынан, Ленин,
яларга хайыта тыыталлар. Платон, Максим, Сте- ону быһаарбакка хоргутуу таһаарбыттарын ула-
пан Васильев, Исидор Иванов (Барахов), Степан ханнык сэмэлээбит эбит. Арай хоргуйууну бэйэтин
Аржаков, Иван Редников, Александр Попов, Сте- курта±ынан билэр киһи Былатыан икки төгүл этии
пан Гоголев, Михаил Ксенофонтов, Дора Жирко- киллэрэ сатаабытын улахаІІа уурбатахтар, кулга-
ва, Муся Потапова, Александр Кугаевскай, Эду- ахтарын таһынан аһарбыттар. Онон ыксаан үлэһит
ард Проневич, Клаша Середкина, Таля Атласова холбоһугун өрө туруоран, мунньах буола турар са-
социал-демократ партиятыгар киирбиттэр. Роман алатыгар то±о сууллан киирэн айдааны тардыбыт-
Оросин, Гаврил Ксенофонтов уонна да атын ба- тар. Онно үгүстэр куоппуттар, хаалбыттара аатыгар
айдар о±олоро эсердэргэ холбоспуттар, кэлин эрэ ылыммыта буолбуттар да, ол ылыныы олоххо
федералистар баартыйаларын баһылыктара буол- киирбэтэх. Ити мунньах кэнниттэн баартыйалар
буттар. хайдыһыылара дириІээн барбыт. Тугу да дуоннаа±ы
“Мин хара±ым 1917 сыллаах кулун тутар гыммакка кураанах куолунан дьарыктаныы ула-
ыйдаа±ы революция күннэриттэн ыла аһыллан аппытын көрө сылдьыбыт Былатыан “ХолбоһуІ!”
барбыта. Большевик социал-демократтар про- диэн уоттаах-төлөннөөх ыстатыйаны суруйбут уон-
граммаларын ылыммытым. Бу программа мин на революция ырыатын “Марсельезаны” тылбааста-
төрүт санааларбар бука барыларыгар эргиччи абыт. Онто тута дьон халыІ араІатыгар тар±анан
сүрэ±им сөбүлүүр гына эппиэттиир этэ... Оо, дьэ ылланан барбыт.
үөрдүм да этэ!... Даа-даа!!! Дьадайан-быстан киһи Ити 1917 сыл сайыныгар бары революцион-
аатыттан тахсыбыт куһа±ан Хоочугур уола, бала- най санаалаах сыылынайдар, кыайыыны-хотуу-
мат-дохсун санаалаах Былатыан уол, дьэ аналла- ну үрдүнэн-аннынан Саха Сиригэр олохтообута
ах суолун булунна, төрүт соруктарын биллэ. Мин буолаат, саІа былаастарын ата±ар туруорбакка
суолум – рабочай кылаас диктатурата! Капита- эрэ бастакы борохуоттарынан дойдуларын суолун
листическай оло±у туругурпут чааһынай бас би- быспыттар. Кинилэр сүрүн соруктара ол буола-
лиини, кылаас кылааһы, киһи киһини баттаан, ра биллэр буолла±а дии, маннык тымныы, аччык,
сүүрдээн сиирин суох гыныы – бу мин төрүт со- сайдыыта суох дойдуга бохсуллан олоруу амырыын
руктарым!”, - диэн Былатыан халбаІнаабат биир дьыала буолла±а. Ол эрээри төһөтүн да иһин бэйэ
санаанан суолун булунан, көмүскээччи оруолун идеятыгар дьиІ бэриниилээх дьон бука буур±аны
ылынарга бэйэтэ бэйэтигэр анда±ар бэриммит. са±алаан баран ханнык суолунан ытыллан барарын
Чахчы кини атыттар курдук биир суолтан атыІІа салайан биэрбэккэ быра±ан баран баран хаалыы,
ыстаІалыы сылдьыбат, ыарахантан ча±ыйан атын таІнарыыга тэІнээх эбитэ буолуо. Бука ол иһин эл-
сирдэринэн сырыыланан саспатах, сутуругун бэх өрө туруулар, хаан тохтуулара буоллахтара.
сыттык анныгар кистээн суулаабатах, аһа±астык Онтон Платоннаах Максим олус эдэрдэрэ, онон,
уонна кырдьыктаахтык дьон иннигэр тахсан кы- бастатан туран, суол аһыллыбычча үөрэххэ та-
тыам уоту кытта эт бэйэтинэн киирсибит сытала ласпыттара. Ити 1917 сыл сайыныгар семинария
суох хорсун, сүдү кырдьыксыт, чиІ булгуруйбат бастыІ үөрэнээччитин Былатыаны Москва±а Ша-
бі±і тыллаах, таІнарар диэни билбэтэх дьиІнээх нявскай аатынан университетка үөрэххэ ыыталлар.
норуот геройа буола үүнэр. Ол иһин кинини но- Дойдуга ытыллыы-бутуллуу тахса турар буолан уон-
руота дьиІнээхтии аһа±астык таптаабыта. на биир үксүн үп-харчы тиийбэтиттэн Былатыан
Олунньу ый саІатыттан кулун тутарга дылы атырдьах ыйыгар Томскай куоракка тиийэн онтон
Саха хара үлэһиттэрин союһа оІоһуллубут. Бэ- салгыы айанныыр кыа±а суох буолан Томскайдаа±ы
рэссэдээтэлинэн Кыржановскай диэн саха киһитэ учуутал институтугар история салаатыгар экзээ-
талыллыбыт. Салалтатын сүрүннээччилэринэн мэннэрин барытын ча±ылхайдык туттаран киирэр.
Платон Слепцов уонна Максим Аммосов та- Дьон бары ахталларынан Былатыан история±а уон-
лыллыбыттар. Бу холбоһуктан кинилэр иккиэн на литература±а уһулуччу дьо±урдаа±а, билиилээ±э.
Саха уобаластаа±ы обществотын кэмитиэтигэр Кини үөрэнэ-үөрэнэ олохтоох бассабыыктары кыт-
киирбиттэр уонна үһүөн үс уокурук депутатта- та билсэн, революция дьыалаларыгар кыттыһан,
рын мунньа±ар депутатынан талыллыбыттар. Өктөөп социалистическэй революциятын манна
Оччолорго Былатыан 23 сааһын эрэ туолан сыл- көрсөр.
дьара. Кулун тутар 26 күнүгэр уокурук мунньа±а 1918 сыллаахха кулун тутар ыйга Шамшин диэн
аһыллыбыт. Манна аан маІнай саха±а аналлаах большевик мэктиэлээһининэн Платон Слепцов
сүрүн боппуруос улахан бол±омто±о да тардыл- бассабыык баартыйатыгар киирбит. Саас Томскай
лыбатар этиллибит. М.К.Аммосов: “Саха норуота губерния±а Советскай былаас дьэ дьиІнээхтик
бэйэтин бэйэтэ бас билинэн дьаһанан олороругар олохтоммут. Платон губерния Совдебыгар инструк-
самоопределения диэн быраап көрдүөх тустаах”, тарынан талыллыбыт. Онон советы быыбардата сэ-
диэн этиитэ. Ол эрээри автономия боппуруоһа лиэнньэлэргэ сылдьан үлэлиир. Ыам ыйыгар Суд-
кіті±µллµір диэри ити этии оннуттан хамсааба- женскай уонна Анженскай диэн таас чо±у хостуур
тах. Биллэн турар, интеллигенция ортотугар саха сирдэргэ тиийэн холбоһуктаах мунньах тэрийэн,
норуота хайдах дьыл±аланыахтаа±ын туһунан өссө улахан байыаннай параат тэрийэн үйэлэригэр
элбэх араас кэпсэтиилэр бэйэлэрин истэри- өрө көрбөтөх оробуочайдары былаахтаан тойдоон
гэр тахсыталыыр эбиттэр эрээри, ол кэмІэ сөп киин уулуссанан хаамтарбыт.
түбэһэр табыгастаах хайысха бииргэ түмүллэн Онтон кэлбитэ Томскайдаа±ы “Знамя револю-
оІоһуллубакка, тус туспа баартыйалар, тус-туспа ции” хаһыакка “Якутская право-эсеровская аван-
бөлөхтөр бэйэлэрэ сатыылларынан туруора сата- тюра” диэн ыстатыйа бэчээттэммит эбит. Онно
абыттар. Билигин көрдөххө, бары араас хайыс- олунньуга революцияны утары “Обласной Совет”
ханан, араас ньыманан омук бэйэтин бас били- диэн тэриллэн Дьокуускайга “Үлэһит сэбиэтин
ниитин ситиһэ сатаабыттар. Ол эрээри кэм кэлэ дьокутааттарын” уонна чилиэннэрин үгүстэрин
илигэ, онон кураанахха ытыллыбыт буулдьа кур- туппуттарын туһунан суруллубут. Уонна Центроси-