Page 14 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

14
ухудшилось”. (Детство и юность. К.К.Пермяков. биир санаалаахтарыттан, биир ба±алаахтарыттан
Основоположник якутской советской литературы. эбитэ буолуо.
Якутск. 1974. Стр.44.). 1910 сыллаахха оччолорго Дьокуускай куорат
Ити ыарахан олох уолчааны ылыммыт санаа- түөрт кылаастаах училищетын учуутала ыаллара
ны ыһыктыбат буоларга ыстаал курдук буһарбыт- Е.М.Егасов Былатыан уолу салгыы үөрэттэрээри
хатарбыт. Киһи о±о, эдэр сааһыттан до±ордоспут куоракка батыһыннаран киллэрэр. Киһитэ эксээ-
до±отторо оло±уІ курус да, үөрүүлээх-өрөгөйдөөх мэннэрин ситиһиилээхтик туттаран тута оскуола±а
да кэмнэригэр аттыгар баар буолаллар. Платон киирэр. МаІнай аймахтарыгар Балапаат Силэпси-
эмиэ ити сааһыгар чугас дьонун булунар: “Үксүн эптэргэ дьиэлэнэр уонна онно үйэтин тухары биир
Сокольниковтарга, Күлүлүөскэйдэргэ хонор буо- санаалаа±а буолбут до±орун Намтан киирбит эмиэ
ларым (Сокольниковтар о±олоро – Костя, Миша, дьадаІы ыал о±отун Максим Кирович Аммосовы
Сергей, Софрон – бэрт чугас до±отторум, кэнни- а±алан бииргэ дьукаах буолан олорбуттар: “...аччык-
ки дьылларга эрэллээх табаарыстарым этилэр.” таатахпына Дьа±аасап учуутал хотунун уруур±аан,
Чахчы, кэлин “Революция Буойунунан” аатыр- кинилэргэ баран хонон, аһаан кэлэр буоларым”
быт харса-хабыра суох, ардыгар тыйыс да±аны диэн истиІник ахтар. Мария Нестеровна Слепцо-
майгылаах, Кыһыл этэрээт аттаах сэриитин ва-Егасова Былатыан аба±атын кыыһа. Былатыан
хамандыыра аар-саарга аатырбыт Константин манна үөрэнэригэр улахан оруолу убайа Никита ыл-
Сокольников Платон Алексеевичка да кыайан быт: “Убайым Микиитэ үлэ±э-хамнаска киирэрин
муоһалаппат суостаах-суодаллаах идея иннигэр кэрэйбэккэ, тэрийэн үөрэттэрбитэ (убайбын кэлин
харысхала суох хадьыктаһар, үүнэ-тэһиинэ суох бандьыыттар өлөрбүттэрэ, кини оччо±о нэһилиэккэ
кыргыһааччы буола үүммүтэ. “Улуус-нэһилиэк ревком председателэ этэ)...” Никита Былатыаны
ревкомнара батталга олорбут үлэһит-хамначчыт олус таптыыра уонна кини хайаан да үөрэхтээх
кылаас кіІµлµ тутарыгар эргэ оло±у хампы ох- киһи буолуо±ун ба±аран уол каникулугар барары-
сор улуу балтата, уоттаах модун чомпо сүллүгэһэ гар-кэлэригэр атынан тиэйэн таһаарара уонна кил-
этилэр. Онон соһуйуохха сатаммат – восстание±а лэрэрэ, бэйэтэ булан өйүө- тайма тэрийэрэ. “Ыал
холбоспут µрµІ-хара бука барылара ревкомнары улахана үөрэннэ±инэ, аччыгыйдар кинини хайа-
суох гынарга, кинилэр сиэтилэр диэн саа туп- ан да батыһаллар” диэн тыллаа±а. Чахчы ол ырата
путтарыттан, ревком чилиэттэрин, ревком пред- туолбута эрээри, Никита Алексеевич ол дьоллоох
седателлэрин хааннарын то±орго санаммыттара. кэмІэ тиийбэтэх.
РевкомІа анаммыттара дьон кырата-дьадаІыта, Куорат оскуолатыгар, дириІ билиилээх учуутал-
дьон сытыыта-хотуута, дьон үс өргөстөөхтөрө, ларга үөрэнии Былатыан айыл±аттан бэриллибит
түөрт кырыылаахтара, дьиІ кыра-дьадаІы талаанын күүскэ сайыннарбыта, ата±ар чиІник
интэриэһин толорорго-көмүскүүргэ эттэрин сэй- турарыгар төһүү буолбута. Кини билии-көрүү
мэктэтэртэн дьулайбат, хааннарын тохторортон бай±алыгар умсубута, общество киэІ эйгэтин бил-
толлубат дьон талыылара. Маннык эрэ дьон ре- сибитэ: “Обучение и воспитание в училище было
волюция биэрбит эбээһинэстэрин толоруох ту- проникнуто духом господства эксплуататорских
стаах этилэр. Хайа µрµІ кыраабат этэй – Костя классов. Первым предметом был закон божий. С це-
Сокольниковы, хайа бандьыыт бултаспат этэй – лью воспитания учащихся в духе верноподданниче-
Уот Субуруускайы, хайа бастааньыс ньа±ыйбат ства пышно праздновались такие даты, как 50-летие
этэй – Семенов-Дехсиляховы, Петрову, Решетни- “освобождения” крестьян, т.е.отмены крепостного
ковы, Колмогоровы, Иванов-Кралины, Бояровы, права, 300 – летие царствования дома Романовых и
Пономаревы?!! Үлэһит-хамначчыт революциятын другие. Однако все это не могло подавить влияние
саллааттара ревком үлэһиттэрэ – Хоту Муустаах прогрессивных идей науки и русской демократиче-
муора биэрэгиттэн, Бүлүү-Өлүөхүмэ бастарыттан, ской культуры на умы и сердца учащихся» диэн су-
ДьааІы-Халыма түгэхтэриттэн Охотскай муора руйар К.К.Пермяков.
биэрэгэр диэри Саха сирин хааннарынан угут- Былатыан 18 сааһыгар 1911 сыллаахха оччолор-
таабыттара, уІуохтара урусхалламмыта, эттэрэ го биллэн эрэр суруйааччы, Н.Д.Неустроевы кытта
сэймэктэммитэ. ....Ол иһин ревком үлэһиттэригэр “Кэскил” диэн литературнай куруһуок тэрийэллэр.
этиллибитэ – баайдар-тойоттор төбөлөрүн өрө Онно маІнай 30 о±о сылдьыбыт, кэлин 70-Іа тиийэ
кіті±ін, чобоорхойор күннээх буоллахтары- ыччат кыттыбыт. Кинилэр илиинэн суруйан баста-
на – умса баттаан ат гынан мииниІ, о±ус гынан кы “Юность” сурунаал таһаараллар. “Организато-
кілµйµІ диэн. Ону ревком үлэһиттэрэ толорор ры писали, что члены кружка собираются для того,
этилэр. ... Мантан да көрдөххө, хайдах да±аны рев- чтобы получить “более подробное понятие о всех
ком үлэһиттэрин баай-тойот өттө сөбүлүөр сатам- окружающих предметах”, и учиться русскому языку.
мат этэ”, - диэн ахтар Платон Алексеевич. “Так как мы все плохо владели русским языком, нам
Онтон аатырбыт Ааллаах Аппанааһый баай уола нужно при спорах развить свой язык. Особенно нам
Сэмэн Күрүлүөскэй (Прудецкай) Баай Балапаат важен спор, спор литературный и политический”.
Силэпсиэп кыыһын Христинаны ойох ылан Си- 1912 сыллаахтан куруһуок улааппыт, онтон 1915
лэпсиэптэри кытта аймахтаспыт. Күрүлүөскэйдэр сылтан куорат оскуолаларыгар үөрэнэр саха ычча-
кыргыттара убайдарыгар БылатыаІІа кынат буо- та барыта холбоһор. “1912 сыллаах дьылтан ыла
лан кини тэрээһиннэригэр куруук кыттыһаллара, үөрэххэ сылдьар саха ыччатын түмэргэ үлэлэспитим.
үөрэ±и-сырдыгы, театр кэрэ эйгэтин тэрийиигэ, Ол үлэбит кистэлэҥнээх төрүт соруга – саха нору-
тар±атыыга саха дьахталларыттан бастакынан отун нуучча былааһын батталыттан таһаарыы диэн
ылсыһан үлэлээбиттэрэ. буолар. Ол онно төһө да биир төрүт соруктаахпыт
Былатыан бастакы иһин, баай төрүттээх о±олору кытта сөбүлэспэккэ,
омуннаах уостубат тап- бөлөхпүтүн икки төгүл алдьата сылдьыбытым”,
тала Фекла Соколь- диэн ахтар Былатыан. Бу түмсүү саха айар кутта-
никова эмиэ о±о саас ах о±олоругар улахан туһалаах буолбут. Платон ба-
дойдутуттан силистээ±э- стакы “Слово о жизни демократов и аристократов”
мутуктаа±а: “... онтон диэн ыстатыйата нуучча тылынан суруллан 1914
кинилэр балтылара сыллаахха бу “Юность” 5 нүөмэригэр тахсар.
Сүөкүччэ о±о эрдэхпит- Манна да±аны үөрэнэригэр уолчаан алыс
тэн сүрэ±им таІарата кыһал±алаахтык үөрэммит. «Вся помощь админи-
этэ... Ону оччотоо±у страции училища состояла в том, что 17 нуждаю-
күннэргэ биллэрэр баар щихся учеников, получили за первый год учебы 15
буолуо дуо?!” диэн нарын рублей в виде единовременного пособия «из сумм
лирикатын ымыытын кабинета Его Императорского Величества». Царская
сэмэйдик ахтар. Платон губернская администрация соизволила уступить
Алексеевич Сүөкүччэ мизерную часть той огромной суммы, которую она
кэнниттэн иккитэ кэр- выжимала из населения Якутии в виде ясака».
гэннэммит да Сүөкүччэ Ити сылларга Былатыаннаах Махсыым элбэх
курдук кµІІэ-ыйга хо- ыалга көһө сылдьан олороллор. “ Было бы наивно
лоон ыллаабыт-хоһуйбут полагать, что молодой Ойунский и его сверстники
дьахтара диэн суо±а. в одночасье приняли марксистскую идеологию. В
Ба±ар ол кинилэр о±о Якутске тогда находилось около 300 политических
О±о куйуурдуу турара... эрдэхтэриттэн төрүккү ссыльных – представителей почти всех направ-
µйэлэргэ хаалар мэІэ ійдібµнньµк