Page 17 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Ґс саха тірµі±эр...

17
бирь ону хам баттыырга этэрээт хомунарын туһунан ла турар балыһыанньаны олус ча±ылхайдык сы-
этиллибит. Ону аа±аат Былатыан дойдутугар ыы- аналыыр киһи, холобур эппит: “Эһиги кыайды-
талларыгар көрдөспүт. Дьоно ылынан Иркутскайга гыт, биһиги кыайтардыбыт. Армия±ыт-саа±ыт
ыыппыттар. Тиийбитигэр эппиттэр, саха сиригэр кыайбата±а – политика±ыт күүһэ биһигини сиэтэ”,
былааһы биэрбэккэ олороллор онон этэрээт ыы- - диэн бассабыыктар кыайбыттарын быһаарбыт.
тан эрэбит, эһиги 5 киһилээх хамыыһыйаны кытта Биллэн турар Платон Алексеевич кэлин ити
инники бараарыІ диэн. Тута Платон Алексеевиһы көмүскэстээх санааларыгар “националист”, “дьоп-
Центросибирь итэ±эллээх киһитинэн анаабыттар. пуон үспүйүөнэ”, “норуот істіі±і” аатыран бэйэ-
“Комиссия Саха сиригэр былааһы сэриитэ суох, тэ толук буолбута. Кини хара маІнайгыттан биир
эйэнэн кэпсэтэн ыларга былааннаммытын ыйар бигэ тыллаа±а: “Саха үөрэхтээ±э бэйэтэ да±аны
ураты суолталаах” диэн суруйар профессор Авк- а±ыйах, онтон биһиги норуоппут үөрэхтэнэригэр
сентий Мординов. Ол кэпсэтиигэ уобалас бырабы- кинилэр олус наадалар, онон дьоммутун хайа да
лыанньатыгар маннык модьуйууну туруорар гына түгэІІэ харыстыах тустаахпыт” - диэн. Ити тыл
ВитимІэ кэлэн баран быһаарыммыттар: Үлэһит биир санаалаах до±отторугар тиийэн, бутуллубут
депутаттарын хаайыыттан таһааран баран, былааһы дьоннорун биирдиитигэр тиийэ көмүскэһэн ха-
куорат иһигэр үлэһит сэбиэтигэр биэрэргэ. ҐрµІ алаллара эрээри, оччолорго сэрии буолан уонна
милициятын, µрµІ дружина этэрээттэрин дьиэ- баламат санаалаах кэлии дьон о±уруктаах, хары-
лэригэр ыыталаан, сааны-сэби куорат советыгар стабыла суох сыһыаннарыттан балачча киһи был-
туттарарга. Уобалас бырабылыанньатын сабан, зем- дьаммыт.
ствоны ууратан Саха уобалаһыгар Советскай была- 1918 сыл сайыныгар Сибииргэ уонна Дальнай
ас туруох тустаах (П.А.О. талыллыбыт айымньылар. Востокка чехословактар корпустара уонна Ан-
Якутскай, 1975с,.2 том, 243стр). танта империалистарын саалаах-сэптээх хала-
Өрүһүнэн бэт эрэйинэн айаннаан тиийэн бэс бырдьыттара революцияны утары өрө туран Лена
ыйын бастакы күннэригэр кыратык ытыалаһан өрүс үөһээ өттүгэр µрµІ этэрээттэр көстөллөр. От
Дьокуускайы босхолууллар. Элбэх киһини туталлар. ыйын бүтүүтүгэр Гордеев диэн баһылыктаах этэ-
Былатыан Силэпсиэп хаайыллыбыт дьон дьыалатын рээт саха сиригэр киирэр. ВитимІэ, Мухтуйа±а
көрөр хамыыһыйа±а талыллыбыт. Киһилэрэ туппут уонна Өлүөхүмэ±э Сэбиэскэй былааһы суулла-
дьоннорун барыларын икки-үс хоноот босхолотон раллар. Дьокуускайга Сэбиэскэй былааһы ута-
кэбиһэр. Манна тыын былдьаһыктаах дьыала тахса рааччылар төбөлөрүн кіті±іллір. Эсердэр уонна
сыспыт. “Тит Иванов диэн киһини таһаарбыппытын меньшевиктэр быһа бэринэргэ диэн тыл киллэ-
икки-үс саллаат төттөрү тутан киллэрэн, мин рэллэр. Атырдьах ыйын 5 түүнүгэр 200 советскэй
үрдүбэр түстүлэр, - бэстилиэттэрин сулбу тарда-тар- партийнай үлэһиттэри уонна кыһыл армия бай-
да: “Эн саха буолаІІын, сахалар диэки буола±ын. ыастарын туталлар. Үгүстэрин онно ытыталаан
Саа туппут бандьыыты таһаарбыккын”, - диэн. «Са- кэбиспиттэр. Атырдьах ыйын 22 күнүгэр Горде-
анан куттуоххут суо±а, саа миэхэ да баар», - диэн ев аармыйата Дьокуускайы ылар. Бала±ан ыйы-
баран, улахан ба±айы Смит-вессон баарын – талкы гар Сэбиэскэй былааһы олохтуур революцион-
са±а ба±айыны – харбаат, ойон турдум. «Со±отох най хамсааһын салайааччылара уопсайа 300-кэ
мин эрэ көрөн таһаартыыбын дуо? Комиссия оло- киһи тутуллан улахан аІардара Саха сирин тас
рор дии, көрбөккүт дуо?» - диэн айдаан таһаарбыт. өттүгэр сыылка±а ыытыллаллар. Кинилэр ор-
Онтон уоскуйан тар±аспыттар. толоругар Платон Алексеевич эмиэ өрүс ніІµі
Ити курдук, Платон Алексеевич кыа±а баарына сылдьан тутуллан Томскай губерния±а ыытыл-
үтүмэннээх киһини хас эмэ саагабар тухары босхо- лар. Бэрт эрэйинэн Казанка диэн татаардар дэ-
лоппут сүдү іІілііх. Киниэхэ саха эрэ буолла да, риэбинэлэригэр учууталынан үлэ±э киирэр. Мак-
буруйа-аньыыта барыта сотуллара. Бастаанньа тахса сим Кирович Казанкаттан чугас Ново-Кускоскай
турарыгар ити кэмІэ киин сиртэн салайааччы буо- диэн дэриэбинэ±э анаммыт. Ол эрээри үс нэдиэлэ
лан кэлэн олорбут саханы эһэр туһугар кыыллыы үлэлээт Россия±а күрээбит. Бастакы сырыыта та-
майгыламмыт дьону (Лебедев, Козлов, Агеев) кур- быллыбакка төннөн кэлэн баран иккиһигэр мед-
дуктары буруйдуура уонна аһа±астык этэрэ: «Дьон брат буолбута буолан дьэ күрээн Москва±а тиийэр.
санаатын таһыырынан, муустаах боппуолдьанан, Онно Е.Ярославскайы көрсөн салгыы революци-
уоруйах тутуурунан, саа уоһугар туруоруунан кы- оннай дьыалаларга кыттыһан барар. Барарыгар
ыллаан үргүтэн кэбистилэр» - диэн. Бэл кэлин хаан БылатыаІІа анаан: “Уоттаах тылгын ча±ытыма,
тохтуулаах хабыр хапсыһыы дьиІнээх кыттыыла- модун санаа±ын төлөрүтүмэ” диэн сурук суруйан
ахтарын бэйэтин былдьата сыһа-сыһа манифест хаалларбыт. Кини до±орун ураты талаанын билэ-
таһааттаран саха интеллигенциятын сыылкаттан, рэ уонна ол күүһүгэр муІура суох эрэнэрэ. Чахчы
түрүмэттэн босхолотторон, саІа оло±у тутууга ара- Былатыан Казанка±а да сүгүн олорботох. Сэтин-
ас үлэлэргэ ылларан үлэлэтэр. Холобур, Петр Ива- ньи ый 18 күнүгэр Россия “МуІур тойонунан” мо-
нович Оруоһуну – повстанецтар Чурапчытаа±ы нархист Колчак биллэриллибит. Кини омуктары-
управленияларын баһылыга, µрµІ офицер уонна ол нан үбүлэммит күүстээх аармыйата Сибииргэ өтөн
ВЯОНУ чилиэнэ Михаил Петрович Слепцову төһө киирбит. Саха уокуругар салайааччынан эсер Со-
эмэ 1920-1922 сыллары быһа сэбиэскэй былааһы ловьеву анаабыт. Ону истэ сылдьыбыт Былатыан
утары сэриилэспит дьону тутуллубуттарын кэннэ олорор сиригэр кистэлэІ агитация ыытар, дьону
амнистиялатан баран Наркомпрос иһинэн үлэлиир түмэн утары үлэлиир. Өссө буоластаа±ы кистэлэІ
Тылбаас хамыыһыйатыгар үөрэх кинигэлэрин бэ- ревком тэринэр. “КиэІ Сибиири илин итии муора
лэмнээн таһаарарга анаттарар. Ол эрээри ол іІітµн эІийэтиттэн Урал хайа±а диэри үлэһит-бааһынай
оччолорго да сорох быыһаммыт дьонноро санааба- хааныгар имэІирбит µрµІнэр-харалар, бандьыыт-
тахтар эбит. Бэл М.К.Аммосов секретарыгар тиийэ тар-баайдар, японнар-англичаннар, чехтэр-фран-
үүннэрбит киһитэ М.П.Слепцов – Отоороп ( 1927 цузтар, американецтар-итальянецтэр, казактар-
сыллаахха олох кыттыгаһа суох эрээри “Ксенофон- атамааннар, офицердар-генераллар кутаа уотунан,
тов дьыалатыгар” балыллан эмиэ П.И.Оруоһуннуун хааннаах атахтарынан то±о хаампыттара” диэн
Соловки хаайыытыгар олорон кэлбит), кэлин Ойуу- ахтар Платон Алексеевич. “55 тыһыынча чехосло-
нускай реабилитацияламмытын истэн баран: “Мин вактар Сибирь үлэһитин-бааһынайын хара хааны-
оччоттон дьиктиргиирим, “норуот істіі±і” аатыр- нан утахтаммыттара. «Кыһыл ойо±о» диэн ааттам-
бытын. Мин харахпыттан үүтү ыкпатах киһи. Ки- мыт дьахтары, хат да буоллун, күүһүлүү-күүһүлүү
нилиин Томскайга сыылка±а сылдьыа±ыттан ыла µІµµгэ үөлэн иһинээ±и о±отун ибили булкуйан,
эрийсэрим. ...Ойуунускай ыарахан тыыннаах, улаа- большевикка ойох буолан большевигы элбэтимэ
тымсыйа туттар киһи этэ. Оччотоо±уга үөрэхтээхтэр диэн нахаастыыллара. О±онньор-эмээхсин бу-
бары да улаатымсыйа туттар дьон этибит”, - ( оллун тимир чуумпурунан ибили таһыйаллара.
Нөрүөн нөргүй буолуохтун. Багдарыын Сүлбэ. 1995с. Чехтэр курдук дьиикэй, кытаанах бандьыыттары
212стр.) диэбит. ДьиІэр, Е.Д.Андросов суруйарынан нуучча историята билэ илигэ. Улуу муора (Ти-
бу Михаил Петрович Слепцов Ойуунускай ийэти- хий океан) бэтэрээ биэрэгиттэн Байкалга диэри
нэн айма±а. Ба±ар, онон буолуо, Михаил убайыгар 120 тыһыынча япон омук саллааттара хаанна-
БылатыаІІа хом санаата атыттардаа±ар улахан эби- ах µІµµнэн, кутаа уотунан нуучча омук сирин
тэ буолуо. Онтон киһитэ кинини куруук хайгыыр то±о хаамаллара. Андриянов диэн монархист
эрэ, бэл: «Отоороп дьиІнээх суруйааччы» - диир киһи аа±ыытынан Сибииргэ Колчак сэриитин
эбит да, аннараата хадьар майгылаа±ыттан биир да таһынан 300 тыһыынча омук армията баара үһү
айымньыта күн сирин көрбөтөх. Бу Отоороп буо- ол күннэргэ. Нуучча да µрµІ офицердара японтан-