Page 28 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Ґс саха тірµі±эр...

28
Хоодуоттар-хотойдор µйэттэн
µйэ±э ааттара ааттанар.

Ï.À.Ойуунускай
Ойуунускай туґунан

Ï.À.Îéóóíóñêàé ñàõà ñîâåòñêàé ëèòåðàòóðàòûí
ò³ðµòòýýáèòèí êóðäóê, áè´èãè ëèòåðàòóðíàé òûë-
áûòûí ò³ðµòòýýáèò êè´è áóîëàð. Ïëàòîí Àëåêñå-
åâè÷ áýéýòèí òóñ îëî±îð ðåâîëюцèîíåðûí êóð-
äóê, êèíè ñàõà ëèòåðàòóðàòûãàð, îðäóê ïîýçèÿ±à,
áµòµí ðåâîëюцèÿíû î²îðáóòà. Бè´èãè ñàõà óðóê-
êó ³òòµãýð áèëãýëýýí ê³ð³í (ñîçåðцàòåëüíàé),
îéî±î´óòòàí îéóóëóóð (îïèñàòåëüíàé) ìàéãûííà-
àõ ûðûàáûòûãàð-õî´îîììóòóãàð è´èòòýí èìý²è,
ðåâîëюцèîííàé ³ð³ êµµðµµíµ, èííèêè äüóëóóðó,
ïàôî´û êèëëýðáèòý. Кèíè ñàõà ëèòåðàòóðàòûí
жàíð ³òòµíýí ýìèý îëóñ áàéûïïûòà – ñîíåòòàí,
ñààãàòòàí ñµ²êýííýýõ óëàõàí ýïè÷åñêàé àéûì-
íüûòûãàð òèèéý. Кèíè – àéûìíüû èñ íîìî±óí
êóðäóê, òàñ äà ôîðìàëàðûíàí áààé àéûûëàð êè-
íèýõý áààëëàðûé! Хî´îîíóí ìóçûêàòûí, òûëûí
äüµ³ðýòèí ûëàí ê³ðµ²! Кèíè ñà±à è´èòòýí äüèê-
òè-êýðý ìóçûêàëüíàé õî´îîííîîõ ïîýò ñàõà±à áà-
àðûí ìèí áèëáýïïèí.
«Ñàõà íîðóîòóãàð èêêè òààáûðûí áààð. Бèèð- Хàéäàõ èòèííèê äüèêòè-ýðèýêêýñ, óëàõàí ïîýò
äýðý: «К³ìµñ ñîëóóð êûëäüûûòà òèìèðáýò, áýé- õàííûê ýðý òûàòûí áûû´ûãàð ò³ð³³í-µ³ñêýýí àà-
ýòý ýðý òèìèðýð µ´µ», - äèýí. Иêêè´ý: «Óîêêà ñïûòûí ìèí ñ³±³ ñàíûûáûí. Бóêà, ñàõà íîðóîòóí
êýáèñòýõõý –óìàéáàò, óóãà áûðàõòàõõà – òèìèð- µéý òóõàðû ìóñïóò ìóóäàðà´à óëóó íóó÷÷à íîðó-
áýò, áû´à±ûíàí êû´ûéäàõõà – àðàõïàò áààð µ´µ», îòóí ó´óëó÷÷óëààõ µ³ðý±èí, êóëüòóðàòûí êûò-
- äèýí. Бó òààáûðûííàð òààéûûëàðà èêêèýííý- òà õîëáî´îí áàðàí, ðåâîëюцèÿ óîòóí ò³ë³íµãýð
ðèí ãèýíý áèèð. Кè´è àëáàí ààòà. Кûðäüûãû- õàòàðûëëûáûòûòòàí áó Îéóóíóñêàé ïîýò òàëàà-
íàí äà±àíû, íîðóîò ³éä³áµëµãýð, êè´è ààòûòòàí, íà, ûðààõòàí ê³ñò³ð óîòòààõ òààñòûû, êµëµìíµµ
µòµ³ ñóðà±ûòòàí îðäóê êµíäµ, ³ëá³ò-ñµïïýò ó´óí îîííüîîòî±î. Óëàõàí òàëààí, óëàõàí êóòàà êóðäóê,
µéýëýýõ òóîõ äà ñóîõ. Бààé-äóîë, µï-õàð÷û «ñµµñ õàðà²àíû õàéà òûûðûûòà êµµñòýýõ áóîëóîõòààõ.
ñûë òµìµëëýð, µñ ñûë ñ³ëë³ð». Îòòîí µòµ³ ààò - Кýííèêè ê³ëµ³íý ñóðóéàà÷÷ûëàðãà Îéóóíóñêàé
µéýëýð äà òóõàðû ³ëá³ò-ñµïïýò êµíäµ êûëààò. ñàáûäûàëà õàéààí äà áààðà ÷àõ÷û. Ґòµ³ ñàáûäûàë
Îííóê µòµ³ ààòûíàí, áèëëýðèí êóðäóê, áè´èýõý ñîðî±îð, ûðààñ ñàëãûí ÷ýáäèãèðäýð êµµ´µ êè´è
Îéóóíóñêàé ààòà áóîëàð. Ñàõà òûëëààõòûûí Îéó- ýòèãýð-õààíûãàð áèëëèáýêêý ýðý è²ýðýðèí êóð-
óíóñêàé ààòûí èñòèáýòýõ, áèèòýð êèíè àéûìíüû- äóê, êè´èýõý áýéýòèãýð ýìèý áèëëèáýêêý êýëýí,
òûí ààõïàòàõ êè´è áààð áóîëóî äèè ñàíààáàïïûí». õàéûû-µéý±ý êèèðýí õààëáûò áóîëàà÷÷û. Мèýõý
...Кèíè íý´èëèýãèí êûòòà ìèí íý´èëèýãèì òóñ áýéýáýð Ï.À.Îéóóíóñêàé ñàáûäûàëà ÷àõ÷û-
áèèð, 3-ñ Дüîõñî±îí. Кû´û²²û-ñàéû²²û áàà÷÷û áààð áóîëóî äèè ñàíûûáûí.
îëîõïóò èêêè àðäûëàðà µñòµµ áèýðýñòý. Бè´èãè Îéóóíóñêàé ìèýõý ñààìàé óëàõàí µòµ³òµíýí
íý´èëèýê äüîííîðóí áûëûð ñàõàëûû îéóóí óó- óîííà íà±àðààäàòûíàí ìèí ìàííûãû àà±àáûí.
ñòàðà äèýí ààòòûûëëàðà, êèíè îë è´èí Îéóóíó- Кèíè, ñóðóéàà÷÷ûëàð Ñîюçòàðûí ïðåäñåäàòåëý
ñêàé äèýí ààòû ûëûììûò áû´ûûëààõ. áóîëàí îëîðîí, ìèýõý ýïïèòý: «Îìîëëîîí, äîéäó-
Мèí êèíè òó´óíàí µãµ´µ äà ñóðóéóîì, µãµ´µ ãàð òà±ûñ, êîìàíäèðîâêà áèýðýáèí, Ñóíõàëûûðàï
äà ýòèýì ýòý. Îë ìèí áýéýì áààéáûòòàí áóîë- ý²èí êóðäóê áàòàðààêòàð, ïàðòèçàííàð òóñòàðû-
áàò, êèíè áààéûòòàí, êèíè äýëýãýéèòòýí... Бà- íàí óîííà Тààòòà áààéäàðûí òó´óíàí ìàòûðûé-
ðàõñàíûì, ñûíàí ê³ðä³õõ³, íàðûíûí, õîëêó- ààëëà õîìóéàí êèèð. Îíòîí áè´èãè èêêè «Îî»
òóí. ×à÷àðõàé áàòòàõòûûí, è²íýðè áýñêèëèèí, ê³ì³ë³³í ñóðóéàí ê³ðµ³õïµò», - äèýáèòý. Бó ýòèè
ñà´àð÷û ê³ðáµòòµµí, òóòòàðäûûí-õàïòàðäûûí, ñóîëòàòûí ìèí áó êýííèêè ýðý ³éä³³òµì. Иòè
èëèèëèèí-òàðáàõòûûí ý÷è ñûìíà±à´ûí, íàëûû- ààòà êèíè ìèèãèí áýéýòèí àéàð µëýòèãýð êûòûà-
òûí. Мµ÷÷µ÷÷µ ñî±óñ ðûàí áà±àðáûò ýáèò. Бó êèíè ìèýõý ñààìàé óëàõàí
òóòòàð óî´óí ìè÷ýý- ³é³áµëý, ýðýìíüèòý ýáèò. Îî, îíó ìèí òîëîðáóòóì
ðý êè´èíè òàðòà±ûí, ýáèòý áóîëëàð!..
è ò ý ± ý ò ò ý ± è í , Ñàíûàõõà ûàðàõàíà, õîìîëòîòî áààð – èòèí-
ñûëûòòà±ûí. Бýë, íèê áýéýëýýõ áèëëèèëýýõ ðåâîëюцèîíåð,
áýéýòý ìèýõý áè- ó´óëó÷÷óëààõ ïîýò îëî±î ñî´óìàðäûê óîííà ûà-
èðäý õààðòûñêàòûí ðàõàííûê áµïïµòý. Îë áèðè÷èèíýòèí áèëèãèí
ûéà-ûéà: «Бó ìèí áè´è áàðû áèëýáèò. Кèíè áýéýòý äà áèëáèòý µ´µ
áî±îðîîäüóññà êóðäóê - õààéûûãà îëîðîí ýïïèò: «Ñòàëèí ñûûñòà», - äè-
áóîëàí îëîðîáóí», - ýáèò. Îëóñ ýðäý áè´èãè êèíèíè êóîòòàðáûïïûò.
äèýáèòý. Кûðäüûê, Кèíèíè, áè´èãè, ñóðóéàà÷÷ûëàð, µãµñïµò îëóñ
êèíèýõý òóîõ ýðý òàïòûûðáûò. À±à òóòòàðáûò.
äüàõòàðäûû íàðûí Мèí áýéýì ýòèèáèí, ñàõà íîðóîòóí ÷óëóó óîëà,
áààðà, óëàõàí óéà±àñ êëàññèãà, ðåâîëюцèîíåðà, ó÷åíàéà, êýðýìýñ äüîí-
ñµðýõòýýõ, ãóìàííàé, íîðóòòàí áèèðäýñòýðý Ïëàòîí Îéóóíóñêàé áýé-
êèý² êè´è ýòý. Кè- ýòèí òûëëàðûí áýéýòèãýð àíààí, áµòýðèýõïèí
íèíè àðààñòààí õî- áà±àðàáûí:
ëóííàðàð äüîíó áè- Кèì êµíý òàõñûáûò,
èðäý ýìý êó´à±à²²à Кèì êýðèýñ õààëëàðáûò –
òèýðäý ñàòààáûòûí, Ñààñêû êµí áóîëóîõòààõ, -
³´µ³ííýýáèòèí ìèí Ñàðãûëûû òóðóîõòààõ...
áèëáýïïèí. Нàðûí Хîîäóîòòàð-õîòîéäîð µéýòòýí-µéý±ý ààòòàðà
ñµðýõòýýõ, áàð-äüîíó, ààòòàííûí!
îëî±ó êèý²íèê, èòè-
èòèê òàïòûûð áóîëàí, Суорун ОМОЛЛООН.
«Мûñëè âñëóõ» êèíèãýòòýí àõòûû
Былатыан тіріібµт алааґыгар êèíè óðàí, íàì÷û ëè- êûëãàòûëëàí áý÷ýýòòýííý, 2003 ñûë.
ðèê ýáèòý áóîëóî.
буор кута кіті±µллµбµтэ