Page 29 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Ґс саха тірµі±эр...

29
Ойуунускай убайбыт
Саха сайдар кэскилин –
Салайсыбыт µтµілээх,
Саппа±ырбат µлэлээх.

Д.Ïавлов.
Ойуунускай уонна Амма Аччыгыйа

(Àхтыыттан быґа тардан)

1937 ñûëëààõõà Ï.À.Îéóóíóñêàé àéàð µëýòèí «Нüóêóëààé!» äèýí, ýáýòýð îðäóê ýéý±ýñòèéáèò
20 ñûëûí áýëèýòýýòèáèò. Óîí÷àëûû áóîëàì- êýìèãýð «Нîêîî, Мóêóëààé!» äèýí û²ûðàðà.
ìûò, êèíèíè êûòòà ïåäó÷èëèщå, ïåäðàáôàê, Мèí êèíèíè «Óáààé!» äèèðèì, ýáýòýð, òµ³ðò óî-
îðòî îñêóîëàëàð áèý÷ýðäýðèãýð ñûëäüûòàëààòû- íóòòàí ñà²àðäûû òàõñûáûò êè´èíè, «Бûëàòû-
áûò. Ïåäó÷èëèщå±à «Àëåêñàíäð Мàêåäîíñêàé» àí î±îííüîð!» äèýí ûòûêòàáûëëààõòûê û²ûðàð
äèýí êýïñýýíèí àà±àí áàðàí, ñîííî òóòà, òóîõ ýòèì. Îîííüîîáóò-êµëáµò êýìèãýð ýðý àðûûé
äà êóìàà±ûòà ñóîõ, áýðò µ÷µãýéäèê, òîëîðó- ê³²µë-áîñõî òóòòà òµ´ýðèì ýáèòý äóó... Îòòîí
òóê íóó÷÷àëûû òûëáààñòûû îõñîí êýáèñïèòèí ñ³áµëµ³ ñóîõ êóðäóãóí áèëëýðáèí ýðý, àõ áàðàí
áàðû ñ³õïµïïµò. Нóó÷÷àëûû áèëýðèíýí ýìèý õààëàðûì, àëû ãûíàí êýáè´ýðèì.
áàðûáûòûí áà´ûéàð ýòý. Тûë ýòýðèãýð îëîõòî- Ñàõà äüîíóòòàí êèíè М.К.Àììîñîâû ó´óëó÷÷ó
îõ êîëëåêòèâêà ìàõòàíàð óîííà áýéýòèí òó´óíàí òàïòûûð áû´ûûëàà±à, ýìèñêý÷÷è ³éäµµ òµ´ýí,
äà±ààìûðãà ýðý òîõòóó òµ´ýí àà´ààò, ñàõà ëè- ñµð ýéý±ýñòèê àõòûòàëààí ûëàð áóîëàðà. Мèí
òåðàòóðàòà ñàéäàð êýñêèëèí òó´óíàí êèý²íèê ÷óãàñòûê áèëýð äüîììóòòàí áèëè²²è áèèð ïðî-
ýòýð, áè´èãèíè, î÷÷îòîî±ó ñàõà à±ûéàõ ýäýð ôåññîðû óîííà áèèð êûðäüà±àñ ïîýòû îðäóê
ñóðóéàà÷÷ûëàðûí, õàé±àòàëûûð. Ґòµ³ äüîííîð ñ³áµëµµð êóðäóê ³éäµµáµí. Иêêèýííýðèí äüîí
µãýñòýðèíýí, áèèðãý ñûëäüàð, áèèðãý µëýëèèð áû´ûûòûíàí ñ³áµëµµðµí òà´ûíàí, áàñòàêûòûí
äüîííîðóí µ÷µãýé ³òòµëýðèí îðäóê áýëèýòèèðèí – îëóñ ê³í³òµí, ñóäóðãóòóí, áýðò ê³ðä³³õ ñàíàà-
ñ³áµëµµð ýòý. íû à±ûéàõ òûëûíàí òèýòýéáýêêý ýòýí êýáè´ýðèí;
Иòè 1937 ñûë ìèí Мîñêâà±à ðåäàêòîðäàð-òûë- èêêè´èí - µ÷µãýéäèê ûëëûûðûí, îëî²õîëóóðóí,
áààñ÷ûòòàð µðäµêµ êóðñòàðûãàð µ³ðýíý áàðáû- êýïñèèðèí îðäóê ñûàíàëûûð áû´ûûëàà±à. Àð-
òûì. Ï.À.Îéóóíóñêàéû 1938 ñûëëàà±û òîõñóííüó- äûãàð, òóãó ýìý ñ³áµëýýáýêêý, õà´ûëû÷÷û ê³ðáµò
ãà, ÑÑРÑ Вåðõîâíàé Ñîâåòûí 1-ãû ñåññèÿòûãàð ñûðäûê ñà´àðõàé õàðàõòàðûíàí êûí÷ûàòûû
áàðà ñûðûòòà±ûíà, ê³ðñµáµòµì. Мîñêâà±à òàõñû- îäóóëà´àí îëîðîí, áèèð-èêêè òûëûíàí ñýìýëèè
áûò èêêè êèíèãýáèí êèíèýõý áýëýõòèèð ñóðóê- ñî±óñ îðäîîòîîí êýáèñòýð äà±àíû, ìèèãèí ýìèý
òààí èëäüý «Мîñêâà» ãîñòèíèцà±à òèèéáèòèì – ñèí ÷óãàñòûê ñàíûûð êóðäóê ýòý. «Îéóóíóñêàé
ñàõà áèëëèèëýýõ àðòè´à Ï.М.Рåшåòíèêîâ êýëýí óîííà ìèí» äèýí, ëèòåðàòóðà äà ³òòµíýí, áýéý-
îëîðîð ýáèò. áèí õàíàí ýìýíýí êèíèýõý äüµ³ðýëý´èííýðý òó-
Óðóêêóòóí êóðäóê µ³ðý-ê³ò³ ê³ðñµáýòý, î÷÷î ðóîðàð ñàíààòòàí äà ìèí èòèíè ýïïýïïèí. Кèíè
ýéý±ýñòèê-õîìî±îéäóê êýïñýïïèòèíýí áàð- ñàõà ëèòåðàòóðàòûí ñààñêû õîíóóòóí îðòîòóãàð
áàòà. Хàéäàõ ýðý ñàííüûéáûò, ñà²àòà-è²ýòý ó´óëó÷÷ó òîìòîéîí òóðàð ÷ýýë êµ³õ áóëãóííüàõ
ì³ëò³³áµò. Тóîõ ýðý ñààëàíàð áûòàðõàé ñýýáý- áóîëëà±ûíà, ìèí – îë áóëãóííüàõ òóëàòûãàð
ñòýðè àòûûëàñïûò. Хàñòà äà±àíû: «Àíû ñààñêà ÷î÷îðó´à µµììµò óîí÷à î÷óðäàðòàí áèèðäýðý
äèýðè ³ëá³êê³ òèèéáèò êè´è êóñòààí ê³ðµ³ ýòý áóîëëà±ûì èíè... Ñàõà ëèòåðàòóðàòà ñàéäàðûí
áóîëëà±à», - äýòýëýýòý. òó´óãàð êµµ´µì êûàéàðûíàí êèíèíè êûòòà áè-
- Хàéäàõ áàðûòà ³ë³ð òûëëàíàí õààëëû²? èðãý µëýëý´ýí ñûëäüûáûïïûíàí êèýí òóòòà-
Ñýëëèãè² ê³ïò³ äóó, òóãóé? – äèýáèïïýð, àòûí áûí. Îë ñûëäüûáûòûì óñòàòûãàð êèíè êèìèí,
ñèð äèýêè ê³ð³í îëîðîí, êûòààíàõ ñî±óñòóê: áýéýì òóîõïóí ñèí òàáàòûê ³éä³³ììµí, áèèðäý
«К³áµ³õòýý±ýð ê³ìµ³ äà áóîëëà±à!» - äèýòý óîí- ýìýòý ñàíààáû÷÷à äüîð±îéîí-÷îáîîðõîéîí, êè-
íà îéîí òóðàí, ìèí à±àëáûò êèíèãýëýðáèí îñòó- íèíè õîðãóòóííàðáàòà±ûì, êýëýïïýòý±èì, êèíè
îëòàí ñóëáó òàðäàí ûëàí, ÷ûìàäààíûãàð óãó- àòòûãàð ñýìýéäèê òóòòàí
òàëààí êýáèñòý. – ×ý, äüèý±ý-óîêêà òèèéäýõõý, ñûëäüûáûòûì äèýí, áè-
àà±ûëëûà±à... ëèãèí, êûðäüûãà, µ³ðý,
Кýííèêè ñàíààòàõõà, êèíè «àíû ñààñêà äè- àñòûíà ñàíûûáûí...
ýðè ³ëá³êê³ òèèéáèò êè´è...» äèýí äüèêñèíý- Ñàõà íîðóîòóí
ñàíààð±ûû ñûëäüàðûãàð ñ³ïò³³õ êûòààíàõ êýìý óìíóëëóáàò íüóð-
ýáèò. Ïàðòèÿ óîííà íîðóîò ÷óëóó óîëàòòàðà, ãóí êîììóíèñò óîëà,
õîïêî òµáý´ýí, õààéûëëûòàëààí ýðýð, êèíè áàñòû² òàëààííààõ
µ³ëýýííýýõ äî±îðî М.К.Àììîñîâ ñà²àðäûû õà- ûðûà´ûòà, ñàõà ñó-
àéûëëûáûò êýìíýðý. ðóéàà÷÷ûëàðûí òàï-
Îòòîí ìèí áóîëëàõïûíà êèíèíè «ñûëàéáû- òàëëààõ óáàéäàðà
òà áóîëóî» äèýíòýí àòûííûê êûàéàí ³éä³³á³ò óîííà èèòýý÷÷èëý-
êè´èáèí. Îëîðî òµ´ýí, áýðò ñóîëòàòà ñóîõ îíó- ðý Ïëàòîí Àëåêñå-
ìàíû êýïñýòýí áàðàììûí, Рåшåòíèêîâêà ýòòèì: åâè÷ Îéóóíóñêàé
- Ïåòÿ, áè´èãè áàðûàõõà äóó? Ïëàòîí Àëåêñå- µòµ³êýííýýõ êè´è
åâè÷ ñûííüàííûí. ýòý...
- Хàéà, Нüóêóëàé, ýí áàðäû² äóî èòèíýí?...
- Бàðûìûíà?! ×ý, áûðà´ààé, Ïëàòîí Àëåêñåå-
âè÷, äîéäóãàð µ÷µãýéäèê òèèé.
Кóó´àí ûëàììûí, óóðààòûì. Óóðà´àí áàðàí,
êèíè îîííüîîáóòà áóîëëàð äà±àíû, ÷àõ÷û ñàí-
íüûàð êóîëà´ûíàí îðãóóé ýòòý:
- Дüàõòàëëàðãà äûëû, áó ýìèý òóîõïóò
óóðà´ûûòà-ñûëëà´ûûòà áóîëëà!... Эð äüîííîð
áóîëàí áàðàììûò...
Кèíèíè êûòòà ìèí áµòý´èêòýýõ êýðèýñ
ê³ðñµ´µµì èòèííèê ýòý...
Бýéýì ê³ëµ³íý à±ûéàõ ñóðóéàà÷÷ûëàðûì êýê-
êýëýðèãýð ìèí êèíèíè êûòòà ñàõà ëèòåðàòó-
ðàòûãàð áèèðãý µëýëýñïèòèì, áèèðãý õîíó´àð,
áèèðãý ñààëàíàð ýòèì. Кèíè ìèèãèí µêñµãýð Н.Е.Мординов-Àмма Àччыгыйа