Page 23 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Таатта Саарыннара
23
«Àйар тыл абыгар ылларбыт, этигэр-хаа-
ныгар илбистээх хомуґун иІмит киґитэ бу
сир µрдµгэр бэйэни дьоллоо±унан аа±ыныах
тустаах»
Ï.À.Ойуунускай.

А.Е.КУЛАКОВСКАЙ-£КС£К¥ЛЭЭХ

УОННА П.А.ОЙУУНУСКАЙ

(философскай эссå)

ки кэлэр дьылларга саха µ³рэ±ин, саха тылын
µ³рэтэр дьоннор £кс³кµлээх £л³кс³й µлэтэ
оннук этэ диэн, туспа бэлиэтээн аа´ыахтара.
Сурукка суруллубут тыл µгэ´э, тыл хо´ооно,
айар санаа илби´э Саха сиригэр £кс³кµлээх
µйэтиттэн ыла µ³скээбитэ диэн бары этиэхтэ-
рэ“ («Кыым», 1926, бэс ыйын 18 кµнэ). Бу сыа-
набыл толору табатын, ситэри с³пт³³±µн аа´а
к³ппµт кэм-кэрдии к³рд³рд³.
Маны сэргэ µйэ уларыйыытын кэнниттэн
эрэ дьо²²о-сэргэ±э, киэ² аа±ааччыга бил-
либит, £кс³кµлээх £л³кс³й ту´унан µлэлэр,
ыстатыйалар автордара, саха интеллигенция-
тын бастакы к³лµ³нэтин ча±ылхай ки´итин,
Василий Никонорович Леонтьев аатын бэ-
лиэтиир то±оостоох. Кини суруйааччы 1900 с.
«Байанай алгы´а» диэн норуот тылынан уус-
уран айымньытынан са±аламмыт айар µлэтин
µрдµктµк сыаналыыр, саха тылын-³´µн саа-
май дири²ник µ³рэппитинэн аа±ар. Манна
ки´и уонна учуонай бы´ыытынан уратытык
«безграничная доброта, а как исследователь и
поэт неутомимое трудолюбие“ диэн исти²ник
иэйэн-куойан этэр (...Автономная Якутия“,
1926, 17 июня).
Салгыы сэ´эргээтэххэ, «Саха литература-
та (Уочаркалар). Москуба-Дьокуускай, 1937 с.
Сборник трудов научно-исследовательского
Быйыл-уратылаах дьыл. Боотуруускай улу- Института при СНК ЯАССР. Под редакцией
ус т³рµттэммитэ 375 сыла. История кэпсии- П.А.Ойунского. Вып.-2“ бэчээттэммитэ. Кээ-
ринэн, Саха сиригэр оччотоо±у кэм²э киэ² мэйэ: 140 с. (10 бэч. лиис). Бу кинигэ иннинэ
нэлэмэн сиринэн-уотунан, э²инэ бэйэлээх саха литературатын ту´унан сахалыы бэчээт-
кэрэхсэнэр µтµ³-мааны дьонунан-сэргэтинэн, тэммит атын научнай µлэ суох.
µ³рэх-билии, саргы сайдыы тэргэн аартыгын Учуонай В.Н.Протодьяконов бэрт с³пк³
ким-хайа иннинэ таба тайаммытынан, чугас- бэлиэтиир: «Онон, бу «Уочарка» ³р иитиллэн,
ыраах сура±ырар, кэрэ кэпсээ²²э киирбит, элбэх уопут, бэрэбиэркэ кэнниттэн суруллу-
ыллам ырыа±а ылламмыт, хомо±ой хо´оо²²о бут µлэ. Ойуунускай, учуонай буолан кэлээт
холбоммут, «Боотур уу´а дуо?“, «Боотуруу- да, то±о эрэ атын кириитиктэртэн ордорон, бу
скай улуус дуо?!“ дэтэн, ис-и´иттэн илги- µлэни орто эрэ µ³рэхтээх Н.М.Саабылыскайга
стэнэн, хому´уннаах дор±ооннонон, са-²а итэ±эйбит эбит. Мин санаабар, Ойуунускай
буолан саталанан, сиргэ-дойдуга дуорайан, Николай Максимович кириитик бы´ыытынан
улахан улуус бы´ыытынан биллиэн биллэ- сµнньэ к³н³тµн, та´ыма µрдµгµн уонна дьи²
рэ, и´иллиэн и´иллэрэ. Ол да и´ин бу кини сахалыы ³йµнэн суруйарын кэрэхсээбит бу-
быйа²наах буоругар ³рк³н ³йд³³хт³р, сээркэ- олуохтаах“. (Николай Заболоцкай-Чысхаан.
эн сэ´энньиттэр, чулуу оло²хо´уттар, баайдар, Уочаркалар. Ыстатыйалар. Бэлиэтээ´иннэр. /
аатырбыт атыы´ыттар, дархан ойууттар, Саха литературатын историятыттан/ Дьокуу-
улуу уда±аттар, тимири, ма´ы ыллатар, к³мµ´µ скай, 2009.-с.6).
кµллэрэр бахсы уустар уонна аата-ахсаана Ситэрэн-хоторон, учуонай салгыы суруй-
биллибэт кэс тылы киэргэппит, сир тµннµгэ ар: «Улахан µлэ. Бастаан, ситэтэ суох орто
дэппит идэмэрдээх идэлээхтэр, талба талаан- оскуола±а µ³рэнэр кинигэ бы´ыытынан бэ-
наахтар мутугунан быра±ар му²ур µйэлэри лэмнэммит буолан баран, кэлин ис хо´ооно
мо²оон, кµннээн-кµ³нэхтээн, олорон аастах- кэ²этиллибит, дири²этиллибит. Ырытыыта
тара. дири²инэн (си´илиитинэн, олохтоо±унан)
Саха били²²и литературатын т³рµттээбит оччолорго суох µлэ. Билигин да уус-уран, на-
Платон Алексеевич Ойуунускай «Бырастыы“ учнай суолтатын сµтэрэ илик саха литература-
диэн ыстатыйатыгар Алексей Елисеевич тын историятын сахалыы тылынан чинчийии
Кулаковскай-£кс³кµлээх ту´унан урут ким да биир басты² холобурунан буолар. Саамай ула-
этэ илик, с³пт³³х, µрдµк сыанабылы биэрби- хан кµндµтэ-сахалыы тылынан суруллубута.
тэ. Кини суруйар: «£кс³кµлээх £л³кс³й- аан Оччолорго са²а µлэлээн эрэр научнай инсти-
ма²найгы бµтµн Саха сирин µрдµнэн биллибит тут µлэтэ сахалыы хайысхалаа±ын, сахаларга
саха ырыа´ыта-хо´оонньута, айар тыл а±ата. ананыылаа±ын кэрэ´элиир. Бу-Ойуунускай
£кс³кµлээх £л³кс³й хо´оонньут эрэ буолбатах, ³²³т³“ (эмиэ онно, с.-6).
кини саха былыргы оло±ун чинчи´итэ. Бу научнай µлэтигэр Н.М.Заболоцкай су-
Онон саха норуота-басты² хо´оонньутун руйбут: «Кулакуоскай саха литэрэтиирэтин
сахаттан бастакы чинчи´итин сµтэрдэ. Кэнни- бастаан олохтообут, кини биир суол кэрдиис