Page 48 - Punjab Times August 2015 Edition

48 gzikp NkJhwz, f;vBh, nr;s 2015
gzikph Bktb dk fgskwk -BkBe f;zx
rZb e'Jh 1970-71 dh j'Dh, w?A ni/
gh J/ :{ b[fXnkDk 'u dkyb j'fJnk jh
;h. gkb nkvhN'ofnw ftu Bktbeko
BkBe f;zx B{z ;BwkfBs ehsk ikDk
;h-;kB{z d/y e/ fJj th Bk ;Zu j't/ fe
fJj Ujh BkBe f;zx j? fijd/ n;hA
Bktb gVQd/ j[zd/ ;K s/ gqhfynk 'u
;tkbK d/ T[Zso fdnk eod/ ;K-w?A d';sK
Bkb nkvhN'ohnw ftu T[go ;hN b? bJh
;h s/ BhM bk e/ ;N/i s/ p?m/ vk ozXktk
d/ Bkb fJ; ;y;hns d/ doSB dhdko
eo fojk ;K-s/ jK ;Zu ni/ th BjhA ;h
nk fojk-go c'EN' Bkb io{o wVzrk
fwbdk ;h-j[D fdb u fJj ;h fe fJ;
Sy; B{z B/V/ s'A fet/A fwfbnk ikt/-fJj
;wK Ud'A jZE nkfJnk id'A gq'rokw ysw
j' u[Zek ;h s/ ;ko/ b/yeK B/ T[jBK B{z b?
e/ pkjo fBebDk ;h- w?A nkgDh ;hN
SZv e/ gfjbK jh U; dotki/ e'b yV
frnk s/ fBebfdnK B{z ;fs ;qh nekb
p[bkJh-T[jBK dh U; t/b/ T[wo ekch
;h. rZb eh 1971 u gsk bZrk e/
T[jBK d/ fdwkr dh BkVh e'Jh cN rJh
j? s/ T[j ;dhth ftS'Vk d/ rJ/ jB.
fgzv uZe jwhd fty/ 1897 B{z pjkdo
uzd ;{oh d/ xo wksk bZSwh dh e[Zy'A
BkBe f;zx dk iBw fzbQk i/jbw (nZi
gkfe;skB) fty/ fJj ;{oi uwfenk.
T[BQK d/ fgsk fgSkto ftu efonkB/ dh
d[ekB eod/ ;B. nZm ;kb dh T[wo
ftu BkBe f;zx nkgD/ fgsk Bkb
fgSkto ub/ rJ/ s/ d[ekBdkoh ftu jZE
tNkT[D bZr rJ/. S'Nh T[wo ftu jh
T[BQK d/ fgsk dh w"s j' rJh. T[; t/b/
BkBe f;zx dh T[wo d;K pkoK tfoQnK
dh ;h. gfotko dk ;kok p'M T[BQK d/
f;o 's/ nk fgnk. T[BQK jbtkJh dh
d[ekB 's/ GKv/ wKi/ ns/ w/fbnK ftZu
e[bchnK th t/uhnK-fwjBs dhnK o/
yktK Ujd/ sbhnK s/ ;B. nkgDh wksk
Bkb ob e/ d[ekBdkoh ubkJh. xo dh
rZvh wkVh w'Nh foVQB jh bZrh ;h fe
T[BQK dh wksk Bkb nfijh xNBk tkgoh
fe T[; dhnK d't/A bZsK, r'fvnK j/m'A
eNDhnK g? rJhnK. BkBe f;zx B/ wksk
dh fiT[AfdnK pVh ;/tk ehsk. wK dhnK
n;h;K Bkb jh gzi iwksK gfVQnk
BkBe f;zx wjkB Bktbeko pD
;fenk. jz; oki T[BQK dk pugB dk BK
;h.
wk;No i;tzs f;zx ;zX{ 'BkBe f;zx
pko/ d;d/ jB fe T[BQK fdBK ftu
nkohnk ;wki ns/ f;zx ;Gk bfjoK
nkgDhnK nkgDhnK ;N/iK s'A fJe d{i/
d/ Xkofwe B/sktK fybkc Gzvh gquko
eodhnK ;B. w/o/ ftu th eZNVsk nk
rJh. ;odh dh fJe oks fe;/ fjzd{ ;ZiD
B/ ;kv/ ewo/ dk p{jk yVekfJnk ns/
o;sk g[ZfSnk. n;hA nk d/fynk Bk skl
T[; B{z y{p e[Nkgk ukfVQnk ns/ 'r[o{
dhnK y[ShnK gqkgs ehshnK.' e[Nkgk
ukVQB s'A pknd n;hA T[; B{z pkjo ;Ve
's/ ;[ZN fdZsk s/ nkg ;"A rJ/. ;t/o/
;tys/ fe;/ B/ ;kvk p{jk yVekfJnk.
n;hA ;wfMnk g[fb; j't/rh. id p{jk
y'fQbnk sK frnkBh pkr f;zx j[oK dk
;/te ;h. T[; B/ fejk, 's[jkB{z frnkBh
j[ohA p[bkT[Ad/ B/.' id n;hA T[BQK d/ v/o/ w[ekfJnk. Bkb' Bkb ;'uh iKd/ ;B fe
gj[zu/ sK T[j' oks tkbk fjzd{ w[;kfco b/
fNnk j'fJnk ;h s/ frnkBh ih T[; dh
wojw gZNh eo oj/ ;B. T[BQK dhnK nZyK
ftu'A jzM{ tfj oj/ ;B. w?B{z :kd nkfJnk
fe id'A frnkBh ih d/ fJeb"s/ g[Zso dh
w"s j' rJh ;h sK T[BQK dhnK nZyK ftu'A
nZEo{ sZe BjhA ;h fvZrk. nZi T[BQK
dhnK nZyK ftu'A rzrk iwBk tfj ojh
;h. T[; fdB s'A w?B{z n;bh f;Zy Xow dh
gSkD j'Jh. fJ; s'A pknd s[;hA w/o/
ftuko w/ohnK fbysK ftu gVQ ;ed/ j'.
fwouK tkb/ e{zv/ 'u'A r[V dh tkSBk BjhA
nk ;edh. r[o{ BkBe dh f;Zfynk T[jd/
f;Zy th BjhA ;wM ;e/. r[o{ BkBe dk
Xow ;opZs d/ Gb/ dk Xow j?.'' fJzz jh
ikgdk j? fe ni/ th pj[s/ b'e r[o{ BkBe
dh f;Zfynk s'A T[jd/ f;Zy pj[s go/ jB
s/ ftyktk jh j? fe n;hA f;Zy jK.
pkb eth B/ 12 ;kb dh T[wo 'u
nkgDh gfjbh ekft ouBk, ';h joch
BkBe f;zx' fbyh s/ pj[s wfjwk yZNh.
rqzEh pkr f;zx dh gq/oBk Bkb T[j
fgSkto d/ r[od[nko/ u jz; oki s'A
BkBe f;zx pD rJ/. 1918 ftu rhsK
dk Xkofwe r[Nek ';fsr[o wfjwk'
SgtkfJnk, fijVk 4 bZy d/ eohp
ftZfenk. T[j pugB s'A jh ;zt/dBShb
;B. fco fgSkto SZv e/ BkBe f;zx
nzfwqs;o nk rJ/. T[; t/b/ nekbhnK
B/ r[o{ e/ pkr dk w'ouk bkfJnk j'fJnk
;h. iZfbQnKtkbk pkr d/ y{Bh ;ke/ dk
nZyhA t/fynk jkb 13 ngo?b, 1919 B{z
T[BQK 'y{Bh ft;kyh' feZ;/ ftZu ebwpzd
ehsk ;h. nzro/z ;oeko fto[ZX 'r[o{ ek
vk nwoihs NKvk (f;vBh)
pkr w'ouk' ns/ 'zywh fdb' nkfd ekft
ouBktK 1922 ftZu SkghnK. BkBe
f;zx fJ;/ ;kb r[o{ ek pkr gj[zuk ns/
iE/ 'u Skwb j' bkj"o dh p';NB i/bQ
'u ik pzd j'fJnk. BkBe f;zx dh
w[bkeks i/bQ ftZu fJe oki;h e?dh
irB BkE Bkb j'Jh, fi; e'b w[DSh gq/
w uzd d/ Bktb ;B. pkT{ ih B/ gq/w uzd
d/ Bktb gVQ/, fiBQK s'A gq/oBk b? T[BQK
'nZX fyVh ebh' Bktb fbfynk, fi; B{z
i/bQ nfXekohnK B/ zps eo fbnk.
T[BQK 1924 ftZu i/bQ 'u'A fojkn j'D
T[gozs r[nKY ofjzd/ wk;{w pZu/ dh wso/
Jh wK tZb'A j[zdh e[ZNwko t/y nkgDk
gfjbk Bktb 'wso/Jh wK' fbfynk.
1921 ftZu fJjBK dk ftnkj oki e"o
Bkb j'fJnk. wk;No ;zX{ nB[;ko
'rowhnK dk w";w ;h. fJe fdB bkj"o
'c[btkVh' d/ dcso ftu p?m/ ;B s/
frnkBh jhok f;zx dod Bkb rZbK eo
oj/ ;B. nukBe gzikph d/ Bt/A gou/
'gqhsbVh' T[s/ Bzo gJh fi; d/ NkJhNb
's/ wkbk dh s;tho ;h s/ T[; T[go s[eK
SghnK j'JhnK ;B-fe;/ fdb ;KM/ dh
XVeD, fe;/ gqhs rhs dh b?n. gZs/
gqhsbVh d/ dZ;D, fi; ftu gq'sh ;G/
S?n. gouk u[Ze e/ c'bDk S[o{ ehsk fijVk
r[opyS f;zx d/ ;zgkdB EZb/ gqekfSs
j'fJnk ;h. p?fmnK p?fmnK jh ;kok gVQ
fJj xV/ fiZvk w'sh fejVh f;Zgh ftu
b[fenk fojk ;h nZi she< T[; fdB s'A
T[j S r[opyS f;zx d/ gq;zE;e pD rJ/
s/ pknd ftu id'A r[opyS f;zx B/ gqhs
;?Bk pDkJh sK T[j gqhs ;?fBe pD e/
7 i{B 1938 B{z gqhs Bro (B/V/ b'g'e/)
sfj;hb niBkbk fzbQk nzfwqs;o ik
tZ;/. Bktb 'fuZNk bj{' B/ f;oc 1932
'u BkBe f;zx B{z Bk ;Ekgs eo fdZsk,
;r'A T[BQK dh S'jos B{z f;yo 's/ gj[zuk
fdZsk.
nkw b'eK tKr T[BQK ihtB 'u eJh
T[sokn uVQkn t/y/. Bk siop/ekoh s/
nkgDh fJwkBdkoh eoe/ jh wkf;e
gouk b'e ;kfjs eZYD, gq?Z; bkT[D,
g[;se gqekSB nkfd eko'pko 'u Bk
f;oc xkN/ ykX/, ;r'A eozkJh th j[zd/
oj/. BkBe f;zx dk 'fuZNk bj{' Bktb
w?A B"AthA iwks ftu gVQ fbnk ;h. T[BQK
B/ 38 Bktb fby/. uko ekft ;zrqfj,
uko ejkDh ;zrqfj, BkNe, b/y,
nB[tkd, ;t?-ihtBh ns/ j'o fezBk e[M
fbfynk. T[j g{oh nZXh ;dh sZe gzikph
;kfjs irs dk fJe :[Zr pD e/ ftuo/
s/ ;kfjs d/ nzpo s/ SkJ/ oj/.
BkBe f;zx dk ihtB ;kdrh dh
nd[Zsh fw;kb ;h s/ T[j fJZe p/fw;kb
Sy;hns ti'A ikD/ ikD bZr/. BkBe
f;zx pV/ fdqVQ fJokd/ d/ wkbe, g{oB
rqfj;Eh ;B. gsBh, gzi g[Zso, fJe
Xh, B{zjK, itkJh, g'so/-g'sohnK, d'js/
-d'jsohnK -rqfj;E ihtB edh th
T[BQK 's/ jkth BjhA j'fJnk.
1965 dh izr j' e/ jNh ;h. b'eK
ftu nctkj ;h fe bVkJh fco br/rh.
wk;No ;zX{ B/ T[BQK s'A g[ZfSnk, ''Gkos- w[bkeks bJh e'Jh tZyok ewok BjhA,
gkfe izr fco fSV/rh<'' T[so ;h, ''BjhA.
feT[Afe ;koh d[BhnK dk nwB, d[BhnK
d/ fJe f;o/ s'A d{i/ f;o/ sZe fJ; soQK
i[fVnk j'fJnk j? fi; soQK wzi/ dhnK
oZ;hnK. bVkJhnK dk :[r ysw ;wM'.
nwB ftu jh wB[Zysk dk Gbk j?.'' T[BQK
dh f;js pko/ g[ZfSnk sK T[BQK fejk,
''j[D sK mhe j?, go fgSb/ ;kb w/o/
BZe okjhA pj[s ;kok y{B tfj frnk. w/
o/ bVe/ w?B{z eko ftu gk e/ nzfwqs;o b?
rJ/. fJbki Bkb w?A mhe j' frnk. w?A
j?okB ;K fe w?A pu fet/A frnk< fco w?A
;'funk, j' ;edk j?, fe;/ j'o BkBe
f;zx d/ G[b/y/ :wK B/ w?B{z jZE gk fbnk
j't/, go id'A gsk bZrk fe fJj T[j
BkBe f;zx BjhA, fi; B{z n;hA b?D nkJ/
;h, T[j w?B{z SZv rJ/.'' fJj efj e/ T[j
jZ; gJ/, s/ w/ok th jk;k fBeb frnk.
fco g[ZfSnk, ''nZieZbQ eh fby oj/ j'<''
''w/o/ fdwkr ftu fbyD tk;s/ sK pj[s
e[M j?, go id fbyD brdk jK, sK
fynkb fyzv-g[zv iKd/ jB. j[D sK fJj
rZb j? fe fYbe rJh w/o/ uoy/ dh jZEh,
w?E'A eZfsnk w{b Bk ikt/.''
ejkDheko w[ysko frZb gqhs Bro
ftu ofjzd/ jB wk;No ;zX{ B/ dZf;nk.
T[BQK dk th BkBe f;zx Bkb pVk w'j
fgnko ;h. T[j dZ;d/ ;B fe ''w?A dkVQh
eZNdk ;h. id BkBe f;zx w/o/ wekB
nZfrT[A bzxd/ sK efjzd/, 'w[ysko! dkVQh
s'A dck u[skbh ed'A u[eDh nK.' T[BQK
dk fJj th efjDk ;h fe i/ e'Jh d';s
o'Nh yk fojk j't/ sK nkT[D tkb/ d';s
B{z fJj efjDk gt/ fe o'Nh yk bT[ sK
T[j d';s BjhA j[zdk. d';s sK T[j j[zdk
j? i' fpBK g[ZfSnK jh o'Nh ykD bZr gJ/
. T[j jo o'z ;?o ikD t/b/ nkgD/ e'b
fwZmhnK r'bhnK s/ N"chnK oZyd/ ;B.
gqhs Bro dk fijVk pZuk o;s/ ftu
fwbdk, T[j T[jB{z N"ch iK fwZmh r'bh
fdzd/ ;B. pZu/ pV/ y[S j[zd/ ns/ T[BQK dh okshA ;"D s'A gfjbK fJe rbk; d[ZX.
;?o dk ;wK T[vhed/ ofjzd/.'
'gqhs Bro ftu r'fpzdh Bkw dk
nkdwh ofjzdk ;h. T[; B{z e[M g?f;nK dh
b'V ;h. T[j BkBe f;zx gk; frnk.
T[uh ;[Ddk j'D eo e/ T[BQK d/ ezB e'b
w{zj eo e/ fJe ;" o[gJ/ dh wzr ehsh.
BkBe f;zx B/ fejk, 'w/o/ d{i/ ezB ftu
dZ;.' r'fpzdh B/ ;wfMnk, ezw pD frnk
j?. T[jB/ d{i/ ezB ftu ;" dh wzr eo
fdZsh sK BkBe f;zx fejk, ''w?B{z gsk
BjhA bZrdk. w/o/ fJe ezB ftu ;" ;"
;[DhAdk j? s/ d{i/ ftu d' d' ;".
T[j o'z Skw B{z ;?o eoB iKd/ ns/
t?o'e/ fgzv tZb B{z fBeb iKd/. okj ftu
y{j nkT[Adk ;h. T[; y{j dhnK fNzvK
u'AdhnK ;B. fNzvK u'AdhnK j'D eo e/
g?bhnK B{z gkDh g{ok BjhA ;h iKdk
feT[Afe pj[sk gkDh sK u' e/ fco y{j
ftu ubk iKdk ;h. BkBe f;zx B/
fe;kB B{z fejk, 's/ohnK ;kohnK fNzvK
u'AdhnK jB.' rohp fe;kB B/ itkp
fdZsk fe 'w/o/ gk; BthAnK fNzvk yohdD
tk;s/ g?;/ BjhA. w?A sK eozkJh jK.'
BkBe f;zx B/ BthAnK fNzvK tk;s/ T[;
rohp fe;kB B{z g?;/ d/ fdZs/. ''
BkBe f;zx B{z ;ko/ pkT{ ih efjD
bZr gJ/ . pkT{ ih Gkos d/ T[Zue'Nh d/
Bktbeko j'J/ jB. T[BQK dh s[bBk
nzro/zh zpkB d/ Bktfb;N ukob;
fveBz, pzrbk GkSk d/ Bktbeko
okfpzdo BkE N?r'o s/ fjzdh ;kfjs d/
Sq'wDh Bktbeko w[BSh gq/w uzd Bkb
;fji/ jh ehsh iKdh j?. nsoihs e"o
;{oh d;d/ B/ ;kv/ pkT{ ih gzikph ;kfjs
ftu fJe uwseko ;B. ;kfjs f;oiDk
T[BQK B{z oZph dks ti'A gqkgs j'Jhl fijVh fJe pqjwfrnkBh. fgsk Gkt/A fezBk th
T[BQK dh ngko brB s/ xkbDk ;dek
gqtkB uVQh. pkT{ ih B/ 38 Bktb fby/
. uko ejkDh-;zrqfj, uko ekft-;zrqfj,
BkNe, b/y, nB[tkd, ;y?-ihtBh ns/
j'o fezBk e[M jh fbfynk. T[j g{oh nZXh
;dh se gzikph ;kfjs irs dk fJe
:[Zr pD e/ SkJ/ oj/.
pkT{ ih gzikph Bktb d/ fgskwk
sK ;B jh, go w?B{z sK T[j fJe
;kfjseko s'A S[ZN fJe d?th nkswk jh
ikgd/ ;B. fJe eow:'rh, fJe sgZ;th,
fJe pqjwfrnkBh. fgsk Gkt/A fezBk th
wjkB g[oS feT[A Bk j't/, nkgD/ pZfunK
bJh sK T[j fgsk jh ofjzdk j?. pkT{ ih
fJe b'efgq: Bktbeko s/ fgsk j'D d/
Bkb-Bkb fJe wjkB fJB;kB th ;B.
T[j fJe bkitkp Sy;hns ;B. fJe
nkdoSe ftnesh-fiBQK d/ r[DK dh
wfje e;s{oh tKr u"frod/ ftu c?b
rJh.'
';zB 1958 ftu w?A pkT{ ih dh B{zj
pD e/ gfotko ftu gqt/S ehsk. T[d'A
;kok gfotko nzfwqs;o dh GhVh rbh
gzikp f;zx, u"e pkpk ;kfjp ftu ofjzdk
;h. pkT{ ih nkgD/ u"dK e[ ihnK d/
gfotko d/ w[yh ;B. go xo ftu
ofjzfdnK th T[BQK dh nkgDh tZyoh
d[Bhnk ;h. xo/b{ fzzw/tkohnK s/ ;z;koe
Mw/fbnK s'A T[j g{oh soQK fBob/g ofj e/
tX/o/ ;wK ;kfjs fuzsB s/ f;oiDk ftu
jh r[zkod/. xo d/ ;ko/ ezwK dk gqpzX
;kv/ Gkph ih wksk oki e"o eod/ ;B.
pkT{ ih dh ;kdh ofjDh pfjDh s/ ;hws
b'VK ;B. ezw eoBk sK fp;so/ 's/ p?m
e/. xo d/ fJe ewo/ ftu T[BQK dh wzih
;h. Bkb brdh nbwkoh ftu T[BQK dhnK
g[;seK, fbyD ;wZroh s/ fbfynk
j'fJnk w?No j[zdk ;h. ekrz gZso s/
g?ZB dtks bJh e'b fJe S'Nk w/z. T[;/
fp;so/ T[Zs/ jh T[j ;"Ad/, sehJ/ Bkb
Yk;Dk bkJh T[j ;kfjs ouBk s/
nfXn?B eod/. T[ZE/ jh Ekbh ftu go';h
j'Jh o'Nh yKd/. T[;/ fp;so/ T[Zs/ p?m/ jh
T[j gfotko d/ ihnK iK fwbD nkJ/
ftneshnK Bkb rZbpks eod/.
e'Jh ;NZvh iK ;"D ewok BjhA. p; ;kdk
fijk xo, ;kdh ofjDh pfjDh s/ ;kdk
ykDk. J/BhnK e[ b'VK fijVhnK jo j/
mbh wZX-Sq/Dh gfotko dhnK j[zdhnK
jB. go fe;/ gkme, b/ye, fwZso ;B/
jh iK ebkeko B{z g[ZS e/ t/y', T[jh xo
T[BQK bJh shoE ;wkB ;h, fi; dh fJe
B[Zeo ftu p?m e/ gzikph Bktb d/ pkpk
p'jV fBozso fbyd/ ofjzd/, ;wki dhnK
e[ohshnK B{z fwNkD bJh T[BQK dh
SeshSkbh ebw fe;/ no'e dfonk d/
t/r tKr tfjzdh ofjzdh. fJ; S'N/ fij/
xo dhnK ezXK dh bzpkJh Bkb'A fdbK dh
ftSkbsk fes/ tZX wjZst oZydh ;h.
fiZE/ fJ; ftnesh ftS/S d/ r'v/ e'b
pfj e/ d' xVhnK r[zkoB tkbk fJB;kB
:kdK dh gNkoh b? e/ tkg; gosdk ;h.
pkT{ ih dk ihtB ;kdrh dh nd[Zsh
fw;kb ;h. rZbpks, ofjDh-pfjDh,
ykD-ghD, gfjBD, nkuko-ftjko, fe;/
gZy'A pBktN BK-wkso BjhA ;h.
T[BQK dk ;w[Zuk ihtB eEBh s/ eoBh
dh ;wkBsk dk dogD ;h. d' t/b/ d'
nD-u'gV/ c[be/ dkb iK ;pzh Bkb
ykD/ T[BQK dk fBZs dk nkjko ;h s/
gfjBD tZb'A ;kdrh dk fJj jkb ;h fe
i/eo eZgV/ BjhA pdb/ sK e'Jh gotkj
BjhA. pkjo ikD t/b/ th pj[sh tkoh
T[;/ soQK jh s[o g?Ad/. n;hA T[BQK B{z eZgV/ u'gV/ c[be/ dkb iK ;pzh Bkb ykD/
pdbD bJh nkyd/ sK nZr'A jZ; e/ nky
SZvd/, ''w/o/ eZgV/ uzr/ Gb/ B/, e'Jh BjhA
t/ydk fJBQK tZb.''
;Zuw[Zu! pkT{ ih dh Sy;hns pkjoh
fdykt/ dh w[Eki BjhA ;h.
fi; ;kb w/ok ftnkj j'fJnk, T[d'A
w?A ni/ n?ZwEJ/E ckJhBb ftu gVQdh
;K. T[d'A pkT{ ih dk Bktb ';zrw' ;kv/
e'o; ftu bZrk j'fJnk ;h. T[AM th
;kfjse S"e j'D ekoB w?A T[d'A se pkT{
ih d/ fby/ ;ko/ Bktb gVQ u[Zeh ;K. w/o/
nzdo fJj ikDB dh fifrnk;k ;h fe
w?A nkgD/ fgsk o{gh ;kfjseko B{z T[BQK
d/ f;oiDk d/ gbK ftu t/y ;eK. oks
B{z id'A ;kok gfotko o'Nh ykD fgZS'A rZg-
SZg ftu w;s j[zdk, T[d'A pkT{ ih ;[Zs/
j'J/ j[zd/. id'A ;t/o/ n;hA ikrd/, T[d'A th
w?A pkT{ ih B{z ;[ZfsnK t/ydh. fdB/ T[j
nypkoK, o;kb/, g[;seK nkfd gVQ oj/
j[zd/ iK fe;/ ekgh T[Zs/ e[M fby oj/ j[zd/
.'
nsoihs e"o ;{oh efjzd/ pkT{ ih
gzikph ;kfjs ftu fJe uwseko ;B.
;kfjs f;oiDk T[BQK B{z oZph dks ti'A
gqkgs j'Jhl fijVh T[BQK dh ngko brB
s/ xkbDk ;dek gqtkB uVQh. pkT{ ih
B/ 38 Bktb fby/. uko ejkDh-;zrqfj,
uko ekft-;zrqfj, BkNe, b/y, nB[tkd,
;t?-ihtBh ns/ j'o fezBk e[M jh
fbfynk. T[j g{oh nZXh ;dh se gzikph
;kfjs irs dk fJe :[Zr pD e/ SkJ/
oj/.pkT{ ih gzikph Bktb d/ fgskwk
sK ;B jh, go w?B{z sK T[j fJe
;kfjseko s'A S[ZN fJe d?th nkswk jh
ikgd/ ;B. fJe eow:'rh, fJe sgZ;th,
wjkB g[oS feT[A Bk j't/, nkgD/ pZfunK
bJh sK T[j fgsk jh ofjzdk j?. pkT{ ih
fJe b'efgq: Bktbeko s/ fgsk j'D d/
Bkb-Bkb fJe wjkB fJB;kB th ;B.
T[j fJe bkitkp Sy;hns ;B. fJe
nkdoSe ftnesh-fiBQK d/ r[DK dh
wfje e;s{oh tKr u"frod/ ftu c?b
rJh. ;zB 1958 ftu w?A pkT{ ih dh B{zj
pD e/ gfotko ftu gqt/S ehsk. T[d'A
;kok gfotko nzfwqs;o dh GhVh rbh
gzikp f;zx, u"e pkpk ;kfjp ftu ofjzdk
;h. pkT{ ih nkgD/ u"dK e[ ihnK d/
gfotko d/ w[yh ;B. go xo ftu
ofjzfdnK th T[BQK dh nkgDh tZyoh
d[Bhnk ;h. xo/b{ fzzw/tkohnK s/ ;z;koe
Mw/fbnK s'A T[j g{oh soQK fBob/g ofj e/
tX/o/ ;wK ;kfjs fuzsB s/ f;oiDk ftu
jh r[zkod/. xo d/ ;ko/ ezwK dk gqpzX
;kv/ Gkph ih wksk oki e"o eod/ ;B.
pkT{ ih dh ;kdh ofjDh pfjDh s/ ;hws
b'VK ;B. ezw eoBk sK fp;so/ 's/ p?m
e/. xo d/ fJe ewo/ ftu T[BQK dh wzih
;h. Bkb brdh nbwkoh ftu T[BQK dhnK
g[;seK, fbyD ;wZroh s/ fbfynk
j'fJnk w?No j[zdk ;h. ekrz gZso s/
g?ZB dtks bJh e'b fJe S'Nk w/z. T[;/
fp;so/ T[Zs/ jh T[j ;"Ad/, sehJ/ Bkb
Yk;Dk bkJh T[j ;kfjs ouBk s/
nfXn?B eod/. T[ZE/ jh Ekbh ftu go';h
j'Jh o'Nh yKd/. T[;/ fp;so/ T[Zs/ p?m/ jh
T[j gfotko d/ ihnK iK fwbD nkJ/
ftneshnK Bkb rZbpks eod/.
w[bkeks bJh e'Jh tZyok ewok BjhA,
e'Jh ;NZvh iK ;"D ewok BjhA. p; ;kdk
fijk xo, ;kdh ofjDh pfjDh s/ ;kdk
ykDk. J/BhnK e[ b'VK fijVhnK jo j/
mbh wZX-Sq/Dh gfotko dhnK j[zdhnK
jB. go fe;/ gkme, b/ye, fwZso ;B/
jh iK ebkeko B{z g[ZS e/ t/y', T[jh xo
T[BQK bJh shoE ;wkB ;h, fi; dh fJe
B[Zeo ftu p?m e/ gzikph Bktb d/ pkpk
p'jV fBozso fbyd/ ofjzd/, ;wki dhnK
e[ohshnK B{z fwNkD bJh T[BQK dh
SeshSkbh ebw fe;/ no'e dfonk d/
t/r tKr tfjzdh ofjzdh. fJ; S'N/ fij/
xo dhnK ezXK dh bzpkJh Bkb'A fdbK dh
ftSkbsk fes/ tZX wjZst oZydh ;h.
fiZE/ fJ; ftnesh ftS/S d/ r'v/ e'b
pfj e/ d' xVhnK r[zkoB tkbk fJB;kB
:kdK dh gNkoh b? e/ tkg; gosdk
;h.pkT{ ih dk ihtB ;kdrh dh nd[Zsh
fw;kb ;h. rZbpks, ofjDh-pfjDh,
ykD-ghD, gfjBD, nkuko-ftjko, fe;/
gZy'A pBktN BK-wkso BjhA ;h.T[BQK dk
;w[Zuk ihtB eEBh s/ eoBh dh
;wkBsk dk dogD ;h. d' t/b/ d' nD-
T[BQK dk fBZs dk nkjko ;h s/ okshA
;"D s'A gfjbK fJe rbk; d[ZX. gfjBD
tZb'A ;kdrh dk fJj jkb ;h fe i/eo
eZgV/ BjhA pdb/ sK e'Jh gotkj BjhA.
pkjo ikD t/b/ th pj[sh tkoh T[;/ soQK
jh s[o g?Ad/. n;hA T[BQK B{z eZgV/ pdbD
bJh nkyd/ sK nZr'A jZ; e/ nky SZvd/
, ''w/o/ eZgV/ uzr/ Gb/ B/, e'Jh BjhA t/
ydk fJBQK tZb.;Zuw[Zu! pkT{ ih dh
Sy;hns pkjoh fdykt/ dh w[Eki BjhA
;h.
BkBe f;zx d/ ebkf;e Bktb 'nZX
fyfVnk c[Zb dk' J/ bkJhc fJBezgbhN'
d/ Bkw j/m T[BQK d/ g's/ Btdhg ;{oh B/
nB[tkd ehsk j?, i' nZieb nk;Nq/bhnk
'u Gkos dk jkJh efwSBo j?. Btdhg
;{oh T[Zx/ gzikph gqekSe e[btzs f;zx
;{oh s/ gzikph b/yek nsoihs e"o
;{oh(Gkph) d/ p/N/ jB. fJj Bktb d/S
dh tzv s'A gfjbK fgSkto d/ fgS'eV 'u
f;oih ejkDh j?. nB[tkd d/ fgSb/ e[M
g?o/, fJ; ekoi dh nZi d/ ;fwnK 'u th
;koEesk fpnkBd/ jB, id'A fcoe{tkd
d/S d/ Xow fBogZy skD/-pkD/ B{z
nZX'okDk eo fojk j?.fJj ejkDh fJe
f;Zy e[bdhg f;zx dh j?, i' (nkgDk)
fBZek pZuk gkbD-g'SD bJh w[;fbw
gfotko B{z ;"Agdk j?. id'A e[bdhg f;zx
i/bQ s'A pkjo nkT[Adk j? sK T[; B{z gsk
brdk j? fe T[; dh gsBh dh w"s j'
u[Zeh j?. T[j nkgD/ g[Zso B{z nkgD/
w[;bwkB d';s nfjwd s/ T[; dh gsBh
z[p?dk B{z ;"AgD dk c?;bk eodk j?.
ejkDh dh y{p;{osh fJj j? fe nfjwd
nkgDh gsBh B{z j[D xo 'u rT{ wk;
s/ szpke{ dh tos'A o'eD bJh nkydk j?.
Bktb 'nZX-fyfVnk c[Zb' BkBe f;zx
dhnK 59 g[;seK 'u'A ;ot'sw j?.
Btdhg ;{oh fJ; s'A gfjbK 'gftZso
gkgh' dk nB[tkd th nzro/zh 'u ';/ANbh
f;zBo' ti'A eo u[Ze/ jB. fJ; Bktb 's/
fcbw th pD u[Zeh j?. pboki ;kjBh
B/ T[; fcbw 'u w[Zy G{fwek fBGkJh ;h.
pkT{ ih dk d/jKs 28 d;zpo 1971
ftu nukBe fdb dk d"ok g?D Bkb
j'fJnk. bZfrnk fit/A ;kv/ f;o s'A SZs
T[Zv rJh j't/. T[j ;kB{z eh, ;ko/ gzikph
;kfjs irs B{z nBkE eo rJ/. T[BQK
Bfws nyzvgkm dk G'r rohB n?tfBT{
'u nzfwqs;o fgnk. g[oksB s/ fJfsjk;e
sbkp d/ ezY/ dk wkj"b pj[s jh ;'r
rtko ;h. 29 d;zpo B{z T[BQK d/ tZv/
;g[Zso eosko f;zx ;{oh dh T[vhe j'
ojh ;h, go d/o j' ikD ekoB fusk B{z
nrBh d{i/ ;g[Zso B/ fdZsh. wk;No ;zX{
nB[;ko S r[opyS f;zx ;w/s pj[s ;ko/
b/ye T[BQK B{z SoXKibh G/N eoB nkJ/.
ejkDheko S ;[ikB f;zx B/ S BkBe
f;zx B{z SoXKibh G/N eofdnK fejk,
''b/ye sK ;ko/ pD iKd/ B/ go nkdwh
e'Jh e'Jh pDdk j?. S BkBe f;zx nkdwh
gfjbK ;B, b/ye pknd ftu.'' mhe
jh BkBe f;zx tXhnk fJB;kB ;B.
T[BQK dh efjDh s/ eoBh fJe ;h. T[BQK
dk ;kok gfotko th jo ;kb T[BQK dh
po;h 28 d;zpo B{z wBkT[Adk j?. T[;
tXhnk wB[Zy ns/ gzikph d/ wjkB b/
ye dh :kd ftu w/ok f;o jo t/b/
M[fenk ofjzdk j?.
17 iBtoh 2004 B{z UjBK dh
gsBh wksk oki e"o dh, 96 tfoQnK dh
bzwh T[wo G'rD fgS'A, w"s j' rJh.
gqhs Bro ftZu nZi T[BQK d/ BK 's/
r[opyS f;zx BkBe f;zx ckT{Av/SB j?.
gqhs GtB UgB J/no EhJ/No T[BQK dh
:kd ftZu j?, fiZE/ ;kfjse s/
;fGnkukoe ;orowhnK B/ fJ; d/ yzvoK
ftZu XVeD gk fdZsh j?, wfjek s/
o[SBk fdZsk j?. T[BQK d/ ;wkX tkb/
;EkB 's/ SkBdko gkoe j?, fiZE/ gsk
BjhA ni/ fezB/ nX{o/ Bktb ;[Zs/ gJ/ jB,
ebw B{z N'bd/. fJfsjk;e Bktb fJe
fwnkB d' sbtkoK B{z 1962 ftZu ;kfjs
nekdwh g[o;eko fwfbnk.
1968 ftZu gftZso gkgh d/
nXkfos fJZe fjzdh fcbw th pD u[Zeh
j?.