Page 58 - ماهنامه شماره 23 برای فردا
P. 58
57
الـکلدر کشـورهایاروپایـیممنـوعنیسـت،ولیوقتی لطف ًا در ابتدا تعریف مسئولی تپذیری اجتماعی
فردالکلمصرفم یکند،خودشراموظفم یداند که رابیـان کنیـد.آیـاایـنتعریـفدربـارۀ کـودکانهـم
درآموزش کودکنیزماهمیشه رانندگینکند.نکتۀمهمدر بابضرورتاجتماعیاین
از بهشت و جهنم حرف اسـت که فرد خودش را موظف به رعایت قانون بداند. صـدقم یکنـدیـامتفاوتاسـت؟
چـرا در مقایسـه بـا جوامـع توسـع هیافته مـا کمتـر مسـئولی تپذیری اجتماعـی را م یتـوان از زوایـای
م یزنیم؛درصورت یکهپاداش خـودراموظـفبـهرعایـتایـنمسـائلم یدانیـم؟ مختلفـی دیـد .در نـگاه اول ،ایـن کلمـه تداع یکننـدۀ
وتنبیهتاسنخاصیتأثیرگذار در جوامعـی مثـل مـا کـه درگیـر توسـع هیافتگی اسـت، مفهـوممشـارکتاسـت.در نـگاهتربیتـیب هجـایاینکـه
است.درحال یکهدرجامعۀما نم یشـود یـا در داده فقـاوازنایـجـنرا ُبـمردنـشیکبافـهخینوـبـدایر آد؛مـیوعزنـشی ارز شهـا بـه مسـئولی تپذیری اجتماعـی بینجامـد،
حتیبزر گسالانب هلحاظنظام گر قوانیـن مدنی مـن ا مسـئولی تپذیری بـه سـمت ارز شهـای اخلاقـی میـل
رارعایتنکنم،نهقانونیمنراتوبیخم یکندونهسایر م یکند؛یعنیمسئولی تپذیریدر قالبمهارتتمرین
اخلاقیدر کودک یماند هاند؛ دشینهریونماداامنرببههممعنرواو کنف و نشهنشیاازنممنکیرداهسـندت.؛یاکمایعازمالرًاکاآنن م یشـودوبعـدبـهرفتارهـایاخلاقـیم یانجامـد.مـادر
یعنیاگرپاداشباشد ،کاری رایـادنگرفت هایـموتمریـننکرد هایم.حتـیدر ارتباطات جامع همان سـعی م یکنیم افراد را از ارز شهای اخلاقی
رام یکنندواگرجریمهباشد، عـادی هـم از اینکـه بـه همدیگـر تذکـر دهیـم پرهیـز به مسئولی تپذیری اجتماعی سوق دهیم؛ درحال یکه
کاریرانم یکنند.حالچگونه م یکنیـموآنرابـهعهـدۀحکومـتوقانـونونهادهای در خارج از ایران برعکس است .شاید یک دلیلش این
م یتوانجامعهراازتصمی مهای حا کمیتـی م یگذاریـم .حکومـت هـم سا لهاسـت بـه باشـد کـه در نظـر مـا مسـئولی تپذیری همیشـه دربرابـر
اخلاقی کودکانهبهتصمی مهای مـوارد جزئـی محـدود شـده و هما نهـا را تکـرار م یکنـد؛ مچثیـا ًزلهیمیـیا کشـسهـدیرامسوـضتوعوـااز متـرِونافـنردشنایسـشـریومع یمگویینـشـدوتـدو.
درحال یکـه ایـن موضـوع بسـیار گسـترده اسـت. مدرثاب ًلراابیر بنگدنونـتهیـماآسئنگولونـی،هبدار بشـرابیر،مسلساـمئتولیتتمتسرئابول هیخووبا گری
اخلاقیبالغانهرساند؟ در آمـوزش کـودک نیـز مـا همیشـه از بهشـت و جهنـم انجـام داد های .حـال ا گـر ایـن شـعار را کمـی وسـی عتر
درسیاس تهای کلان،حاشیۀ حـرف م یزنیـم؛ درصورت یکـه پـاداش و تنبیـه تـا سـن کنیـم ،ایـن مفهـوم نیـز گسـترد هتر م یشـود؛ مـن دربرابـر
خاصـیتأثیرگـذار اسـت.درحال یکـهدر جامعـۀمـاحتـی خـودم ،دربرابـر دیگـران و حتـی دربرابـر جهـان و افـرادی
شهرهاچهجایگاهیدارد؟ بزر گسالانب هلحاظنظاماخلاقیدر کودک یماند هاند؛ که در آن زندگی م یکنند مسئولم .نکتۀ مهم این است
ا گر سواد شهروندی و عاطفی یعنـی ا گـر پـاداش باشـد ،کاری را م یکننـد و ا گـر جریمـه کـه نقطـۀ شـروع مسـئولی تپذیری اجتماعـی ب هلحـاظ
بچ های کهدرحاشیهزندگی باشد ،کاریرانم یکنند.حالچگونهم یتوانجامعهرا مفهومی کجاسـت .از این لحاظ ،به نظر م یرسـد ا گر از
م یکندرشدنیابد،بعدبهمرکز ابزداالترغداصنـومبهیرخمسـهشاانیدایز؟اآایخـلناقنقاطمیـعرًکاقبواردعکعادنهت ًاهدنبۀیـآهاتمز بوصزهمآیمـشوومپزهراورشیواتشخاملراسیقتین امخهلاارقـ تیهـاحروکـارزت کشنهیــام،یامجوفتمقاتـعـریخبـواههیـسـممبـوتادر.زمث شا ًلهااگـیر
م یآیدوبزهم یکند.ماتصور کـهغایـببـزرگبح ثهایآمـوزشمدنـی،مهار تهای بـه قوانیـن مدنـی ب هعنـوان ضـرورت اجتماعـی احتـرام
زندگـی،اخالقوسـوادشـهروندیدر جامعـۀماسـت. بگذاریـم ،حتـی ا گـر پلیسـی یـا دوربینـی نباشـد ،بازهـم
م یکنیماگرمرکزراآموزش مسـئولی تپذیریدوسـاحتفـردیواجتماعی قبـلاز خـطعابـرپیـادهتوقـفم یکنیـم.در گامبعدی،
دهیم کافیاست.دریکی دارد .نسـبت و رابطۀ مسـئولی تپذیری فردی با آنجـا کـهدیگـرقوانیـنمدنیوجودنـدارد کهمـراجریمه
از کشورهایخارجییک مسـئولی تپذیریاجتماعیچگونهاسـت؟ کنـد یـا بـه مـن پـاداش دهـد ،مـن خـودم را موظـف
برنامهتلویزیونیمخصوص در مباحث مربوط به انواع سـواد ،همواره دو نوع سـواد م یدانم،مثلآنچهدر سم نهایاجتماعیم یبینیم؛
بچ ههایحاشیۀشهرتهیه مطرح م یشـود :یکی سـواد شـخصیتی و دیگری سـواد آ نهـا بـرای خودشـان ارز شگـذاری اخلاقـی م یکننـد.
شدهبهنام«خیابانسوسمی» مدنـییـاشـهروندی کـهای نهاهـردوبایـدآمـوزشداده اینجاسـت کـه تمریـن مهـارت مسـئولیت اجتماعـی
که مطالعات آن در دانشگاه شـود .در سـواد شـخصیتی فـرد م یآمـوزد بـه خـودش بـه سـمت ارزش اخلاقـی متمایـل م یشـود .برعکـس
هارواردهفتسالبهطول احترامبگذاردوبهسلامتجسمیوعاطف یاشتوجه ایـنقضیـههـموجـوددارد؛یعنـیهمـانچیـزی کـهمـا
انجامیدهاست.اینبرنامه کنـد و در سـواد مدنـی یـاد م یگیـرد حقـوق دیگـران را در کشـورمان تجربـ ه کرد هایـم .از سـنین پاییـن سـعی
120جایزۀعلمیمعتبر گرفتهو رعایت کند .کودکان تا ش شسالگی خودمحورند یعنی م یکننـدارز شهـایاخلاقـیراآمـوزشدهنـد؛ولیانگار
دوازدهسالاستب هطورمرتب خودشـانرادوسـتدارنـد.در اینمرحلـهبایدبهآ نها اثـر اجتماعـی چنـدان زیادی نداشـته اسـت .سـؤال این
تولیدم یشودودرنزدیکبه آمـوزشداد کـهبـهخودشـاناحتـرامبگذارنـدوبهشـان اسـت کـه چـرا بـا ایـن همـه شـعار و آموز ههایـی کـه در
پنجاه کشورازآنالگوبرداری گفـت تـو خوبـی؛ ولـی در گا مهـای بعـدی بایـد بـه آ نهـا کتا بهـا آورد هایـم ،آثـار مسـئولی تپذیری اجتماعـی در
شدهاست.آیامابرایتولید آمـوزش داد تـا بـه دیگـران هـم احترام بگذارنـد و دیگران جامعـهدیـدهنم یشـود.توجهبهایـندونکتهاهمیت
چنینبرنام هایهفتسال هـمخو بانـد.آموز شهـایخانواد ههـابسـیاریاوقات دارد کـه بایـد از فـرد بـه سـمت جامعـه حرکـت کـرد و از
زمانصر ِفمطالعهم یکنیم؟ما بـه کـودکالقام یکند کهخوباسـت؛امـااز آ نطرفبه مهارتاجتماعیبهسمتارزشاخلاقی گامبرداشت.
برای کودکاندرمرکزهمبرنامه کـودکیـادم یدهنـددیگـرانبدندو کـودکفکرم یکند منظورتـان از مهار تهـای اجتماعـی همـان
نداریمچهبرسدبه کودکی که فقط خودش مهم است و فقط باید به خودش احترام
بگـذارد و ا گـر در همیـن مرحلـه بمانـد ،دیگـر بـه مرحلـۀ بایدهـا و نبایدهاسـت؟
در حاشیۀ شهر است. مسـئولی تپذیری اجتماعی نم یرسـد .البته ا گر همان ایـن بایدهـا و نبایدهـا همـان قانـون اسـت کـه ضـرورت
مرحلۀاولراهمبه کودکیاددهیم کار بزرگی کرد هایم؛ جامعـۀ مدنـی اسـت و افـراد جامعـه آن را آمـوزش
هچوم انحکتراسمین کمه یبگهذارخدو.دمعشماوحل ًاتراکمسنـمی کیگهذادرردببزره دگیسگـارلانی م یبیننـد .در جامعـۀ مدنـی مـن موظفـم دیگـران را در
مرتکـب بـزه م یشـود در کودکـی یـاد نگرفتـه خـودش را نمظسرئبوگلییرمتپ .مذیمرکنبان اشسم ،یتعمننیدمرثبلرًاابرسیسلگاارمبکت فشرمد ،ویل خیودرد
دوستداشتهباشدوبهخودشاحترامبگذارد .گاهی مـکان عمومـی ،بایـد رعایـت حـال دیگـران را بکنـم و در
اتـاقمخصـوصسـیگار،ایـن کار رابکنـم.حتـیممکـن
اسـت رشـدیافت هتر باشـم و دیگر سـیگار نکشـم .مصرف
