Page 194 - การจัดการเรียนรู้บูรณาการ ด้วยวิธีทางวิทยาศาสตร์ ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น

โรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ปทุมวัน

5. การผลิตสีครามจากใบคราม
ผู้ทำสีครามในประเทศไทย เกาหลี อินโดนีเซีย อิหร่าน และอินเดีย ใช้ใบครามสดเป็นวัตถุดิบ

การเก็บใบครามสดต้องระมัดระวังให้ได้ใบครามสดที่สุดเท่าที่จะทำได้ อาจเก็บตอนเช้ามืดก่อนพระอาทิตย์ขึ้น
ขณะที่ยังมีน้ำค้างอยู่ หรือชาวเกาหลีเก็บใบครามไว้ใกล้น้ำแข็ง แม้การแช่ใบครามก็แช่ในน้ำแข็งเมื่อได้น้ำคราม
สีเขียวสดก็ย้อมฝ้ายได้ทันที การผลิตสีครามของชาวชนบทในอินโดนีเซียก็ใช้ใบครามสดเช่นกัน ต่างจาก
ชาวเกาหลีบ้างเล็กน้อย โดยการแช่ใบครามสดในน้ำราว 1 สัปดาห์ให้ใบครามเปื่อยเละ จึงแยกกากครามออก

เติมกากน้ำตาลหรือปูนดิบในเนื้อครามเละๆนั้น เพื่อรีดิวซ์สีครามให้อยู่ในรูปที่ละลายน้ำได้ จุ่มผ้า
ในหม้อครามประมาณ 15 นาที จึงน้ำผ้าออกผึ่งในที่ร่ม 15 นาที และจุ่มย้อมซ้ำจนได้สีน้ำเงินเข้มตามต้องการ
ซึ่งอาจต้องย้อมซ้ำ 20-30 ครั้ง จึงล้างด้วยน้ำสะอาดเพื่อกำจัดสิ่งสกปรกอื่นๆ เช่น เศษปูนดิบและฟอง
ถ้าต้องการสีเข้มขึ้นอีกให้ย้อมอย่างเดิมอีก 3 วัน แหล่งผ้าบาติกย้อมครามที่มีชื่อของอินโดนีเซียอยู่ที่

เมือง Kerek ซึ่งมีภูมิประเทศเป็นภูเขาหินปูน ชาวบ้านใช้โคลนที่นี่ผสมในหม้อน้ำคราม ทำให้การเกาะติดสี
ของผ้าแน่นขึ้นและได้สีเข้มเป็นพิเศษ จึงทำให้ผ้าบาติกจากเมือง Kerek เป็นผลิตภัณฑ์ที่มีชื่อที่ดึงดูด
นักท่องเที่ยวเขามาในท้องถิ่น

ชาวอิหร่านจะใช้แอมโมเนีย (NH 3 ) หรือโซเดียมไฮดรอกไซด์แทนปูนดิบ ทำให้น้ำคราม

เปลี่ยนเป็นเนื้อครามจมลงแยกตัวจากน้ำ จึงรินน้ำทิ้ง และเตรียมน้ำย้อมโดยใช้โซเดียมไฮดรอกไซด์ 7 กรัม
กับเนื้อครามผง 60 กรัม เติมน้ำ กวนให้เข้ากันและปรับปริมาตรให้ได้ 3 ลิตร พักน้ำย้อมผสมไว้ครึ่งชั่วโมง
จะได้น้ำย้อมสีเหลืองอ่อน ถ้าหยดน้ำย้อมลงบนแผ่นกระจกจะเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงิน ย้อมผ้าในน้ำย้อมสีเหลืองนั้น

ชาวอินเดียใช้เนื้อครามผงผสมน้ำ 1 คืน จึงเติมโซเดียมไฮดรอกไซด์คนให้เข้ากันดี
-
เติมไฮโดรเจนซัลเฟต (HSO ) คนให้เข้ากันดี กรองเอาน้ำย้อมไปใช้ย้อมผ้าซ้ำๆ หลายครั้งจึงล้างด้วยน้ำ
4
และตากให้แห้ง

สำหรับวิธีการผลิตสีครามแบบภูมิปัญญาท้องถิ่นอีสาน การผลิตจะที่ 2 ขั้นตอน คือ การเตรียม

เนื้อครามและการเตรียมน้ำย้อม

5.1. การเตรียมเนื้อคราม
โดยแช่ต้นครามสดในน้ำให้ได้น้ำครามซึ่งมีวิธีแตกต่างกันตามความรู้ที่ได้สืบทอดต่อๆ กันมา
โดยวิธีหนึ่งคือตัดต้นครามสดมาม้วนเป็นฟ่อนพอดีกำมือ และใช้กิ่งครามมัด จากนั้นเรียงมัดครามให้เป็นระเบียบ

ลงในโอ่งดินโดยไม่ต้องกดให้แน่น ถ้าเป็นครามงอจะจุครามจนเต็มโอ่งเติมน้ำ ¾ ของโอ่งแล้วแช่ ประมาณ
1 วัน แล้วจึงกลับครามส่วนบนลงแช่น้ำเอาครามส่วนล่างขึ้นทับไว้อีกประมาณ 1 วัน บีบมัดคราม
ในน้ำครามอยู่ในโอ่งดิน ส่วนกากครามทิ้งไป แล้วทำการกวนน้ำคราม ถ้าเป็นครามฝักตรงใบบาง
ให้ผลผลิตต่ำกว่า จะบรรจุไม่เต็มโอ่ง เติมน้ำระดับเดียวกันกับมัดคราม ใช้วัตถุหนักทับมัดครามให้จม

แช่ 2-3 วัน จนใบครามเปื่อย ร่วงหลุดจากกิ่งครามจึงแยกกิ่งครามออก แล้วใช้ครามสดชุดใหม่แช่ลงไป
อีกชุดละ 1 วัน หลายชุดจนกว่าจะได้น้ำครามที่เข้มข้น เมื่อได้น้ำครามที่มีสีเขียวปนเหลือง จึงนำปูนดิบ
ผสมลงไปพร้อมกับกวนน้ำย้อมและสังเกตสีของน้ำคราม เมื่อน้ำครามเปลี่ยนเป็นสีเหลืองและฟอง
สีน้ำเงิน จึงหยุดเติมปูนและทำการกวนคราม ให้น้ำครามสัมผัสกับอากาศมากที่สุด อาจใช้มือกวน หรืออาจใช้