Page 138 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 138
๑๑๗
วิชชา นี้วิมุตติ ดังนี้ แต่นั้นพระโยคาวจร ย่อมเสพธรรมที่ควร ย่อมไม่เสพธรรมที่ควรเสพ ย่อมคบ
ธรรมที่ควรคบ ย่อมไม่คบธรรมที่ไม่ควรคบ สตินี้มีลักษณะให้นึกได้อย่างนี้”
พระยามิลินท์ได้ถามลักษณะประการที่สองของสติว่า
“สติมีลักษณะถือไว้เป็นอย่างไร?”
พระนาเสนขยายความของสติให้ฟังว่า
“สติเมื่อเกิดขึ้นย่อมค้นหาที่ไปแห่งธรรมทั้งหลาย ที่เป็นประโยชน์และไม่เป็นประโยชน์
ุ
ธรรมเหล่านี้ ให้รู้ว่า ธรรมเหล่านี้เป็นประโยชน์ ธรรมเหล่านี้ไม่มีประโยชน์ ธรรมเหล่านี้มีอปการะ
ธรรมเหล่านี้ ไม่เป็นอปการะ แต่นั้น พระโยคาวจรย่อมเกียดกันธรรมที่ไม่เป็นประโยชน์เสีย ถือไว้แต่
ุ
ธรรมที่เป็นประโยชน์ ย่อมเกียดกันธรรมที่ไม่มอุปการะเสีย ถือไว้แต่ธรรมที่เป็นอุปการะ สติมีลักษณะ
ี
ถือไว้อย่างนี้”
จากบทสนทนาถามตอบปัญหาว่าด้วยลักษณะของสติระหว่างพระยามิลินท์และพระนาค
เสน ก็จะพบว่าสติมีลักษณะ ๒ ประการ คือ สติมีลักษณะให้นึกได้ และมีลักษณะถือไว้ เป็นการ
ุ
อธิบายสาระส าคัญของสติ ซึ่งครั้งหนึ่งพระสัมมาสัมพทธเจ้าเคยตรัสไว้ว่า ‘สติเป็นธรรมที่ควร
ปรารถนาในที่ทั้งปวง’ นั่นก็หมายความสติเป็นธรรมที่เป็นอุปการะเป็นบาทให้แก่ธรรมชั้นสูงได้เกิดขึ้น
ุ
เช่นพระพทธเจ้าตรัสถึงธรรมที่เป็นอปการะแก่กันและกันที่เรียกว่า ธรรมมีอปการะมาก คือสติ และ
ุ
ุ
สัมปชัญญะ โดยที่เมื่อสติเกิดขึ้นแล้วปัญญาก็จะไต่ระดับเกิดขึ้นจากระดับต้น ระดับกลาง จนถึงระดับ
ิ
ปลาย เป็นโลกุตตรปัญญาในที่สุด หรืออย่างในเรื่องอนทรีย์ ๕ พระองค์ก็ตรัสว่า สติเป็นที่ปรารถนา
ในที่ทั้งปวง เมื่อพจารณาดูการปรับอนทรีย์ให้สมดุลของพระโยคาวจรขณะท าความเพยร ระหว่าง
ี
ิ
ิ
ี
สัทธากับปัญญา วิริยะกับสมาธิ โดยมีสติเป็นตัวคอยควบคุมให้การบ าเพญเพยรขอพระโยคาวจร
็
ุ
เป็นไปอย่างสมดุล นอกจากนี้สติก็ยังปรากฏอยู่ในหลักธรรมที่ส าคัญของพระพทธเจ้าไม่ว่าจะเป็น สติ
ปัฏฐาน ๔ มรรคมีองค์ ๘ เป็นต้น เมื่อเรามาวิเคราะห์ตามนัยแห่งปรมัตถธรรมในพระอภิธรรมก็จะ
พบว่าสติ เป็นเจตสิกฝ่ายกุศลที่เรียกว่าโสภณเจตสิก ซึ่งประกอบกับจิตหรือเกิดขึ้นกับจิตที่เป็นกุศล
ทั้งหมดทั้งจิตที่เป็นกามาวจรกุศลจิต รูปาวจรกุศลจิต อรูปาวจรกุศลจิต และ โลกุตตรจิต
๔.๔ มิลินทปัญหาที่เกี่ยวกับนิพพาน
จากการวิเคราะห์มิลินทปัญหาในเบื้องต้นพบว่ามีหลายปัญหาในมิลินทปัญหาที่กล่าวถึง
ี
นิพพาน ส าหรับการวิจัยในครั้งจะเลือกน ามามาวิเคราะห์ เพยง ๔ ปัญหา เพอจะได้เห็นภาพกว้าง ๆ
ื่
ของมิลินทปัญหาที่เกี่ยวกับนิพพาน
