Page 139 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 139
๑๑๘
๔.๔.๑ ปรินิพพานปัญหา
ปัญหาข้อนี้ปรากฏอยู่ในมิลินทปัญหาวรรคที่ ๒ ปัญหาข้อที่ ๔ โดยที่พระยามิลินท์ได้ตรัส
ถามพระนาคเสนว่า“พระผู้เป็นเจ้า ผู้ใดไม่ปฏิสนธิ เขาจะเสวยเวทนาที่เป็นทุกข์หรือไม่?”
พระนาคเสนได้ตอบว่า
“เสวยบ้าง ไม่เสวยบ้าง”
พระยามิลินท์ได้ตรัสถามต่อไปว่า
“เสวยเวทนาชนิดไหน ไม่เสวยเวทนาชนิดไหน”
พระนาคเสนตอบว่า
“เสวยเวทนาที่มีกายเป็นสมุฏฐาน ไม่เสวยเวทนาที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน”
พระยามิลินท์ไล่เลียงท่านต่อไปว่า
“ไฉนจึงเสวยเวทนาที่มีกายเป็นสมุฏฐาน ไฉนจึงไม่เสวยเวทนาที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน”
พระนาคเสนได้เฉลยต่อไปว่า
“สิ่งใดเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิดทุกขเวทนา ที่มีกายเป็นสมุฏฐาน เพราะยังไม่สิ้นแห่งเหตุ
และปัจจัยนั้น จึงเสวยทุกขเวทนาที่มีกายเป็นสมุฏฐาน สิ่งใดเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิดทุกขเวทนาที่มี
จิตเป็นสมุฏฐาน เพราะความสิ้นแห่งเหตุและปัจจัยนั้น จึงไม่เสวยทุกขเวทนาที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน แม้
ค านี้ พระผู้มีพระภาคเจ้า ก็ได้ตรัสไว้ว่า ‘พระอรหันต์ท่านเสวยแต่เวทนาที่มีกายเป็นสมุฏฐานอย่าง
เดียว ไม่ได้เสวยเวทนาที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน”
จากการสนทนาถามตอบระหว่างพระยามิลินท์และพระนาคเสนเกี่ยวกับปัญหาข้อนี้ ก็จะ
พบว่า พระพทธศาสนาได้แบ่งพระนิพพานออกเป็น ๒ ประเภท คือ สอปทิเสสนิพพาน นิพพานของ
ุ
ุ
ุ
พระอรหันต์ที่ยังมีอปาทิ คือ ขันธ์ ๕ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และ วิญญาณ เหลืออยู่ และอนุ
ุ
ปาทิเสนิพาน คือนิพพานของผู้ที่ปรินิพพานไปแล้วโดยไม่มีอปาทิ คือ ขันธ์ทั้ง ๕ เหลืออยู่ การที่พระ
ยามิลินท์ถามพระนาคเสนว่าผู้ไม่ปฏิสนธิเขาจะเสวยทุกขเวทนาหรือไม่ ซึ่งพระนาคเสนก็ตอบว่า เสวย
ุ
บ้างไม่เสวยบ้าง ปัญหาท่อนนี้หมายถึงนิพพานประเภทที่ ๑ คือ สอปทิเสสนิพพาน คือนิพพานของ
พระอรหันต์ที่ยังมีขันธ์ ๕ เหลืออยู่ หมายความว่า หมายความบุคคลที่ได้บรรลุสู่ความเป็นโลกุตต
รภาพขึ้นสูงสุด คือ อรหัตตผลจิตแล้ว แต่ยังมีขันธ์เหลืออยู่จะเสวยทุกขเวทนาได้ ซึ่งค าตอบท่อนต่อมา
ก็ได้ขยายความให้ชัดเจนขึ้นว่า พระอรหันต์ที่ยังมีขันธ์ ๕ เหลืออยู่นั้น ยังเสวยทุกขเวทนาได้ แต่เป็น
เวทนาที่มีกายเป็นสมุฏฐาน หรือทุกเวทนาทางกาย มิได้เสวยทุกขเวทนาที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน นั่นก็
ี
หมายความว่า ถ้าเราพจารณาถึงเวทนาอย่างละเอยด ๕ ประการ คือ สุขเวทนา ทุกขเวทนา โสมนัส
ิ
เวทนา โทมนัสเวทนา และอเบกขาเวทนา ก็จะเห็นภาพอย่างชัดว่า ทุกขเวทนาหมายถึงทุกข์ทางกาย
ุ
