Page 18 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

18
чехтэн хаалсыбат этилэр. Мин олорор дэриэбинэм скайы истэ со±урууттан-хотуттан хас эмэ күннээх-
таһыгар үс дэриэбинэни уоттаабыттара». Манна түүн сатыы, атынан айаннаан тыһыынчанан киһи
Суров диэн штабс-капитан этэрээтэ Казанкаттан то±уоруспут. Онтон алаас киэІ, онон дьон бары
18 киһини, чугас дэриэбинэлэртэн эмиэ хомуйан көрөллөрүн курдук итиччэ үрдүк гына туппуттар.
суута-сокуона суох саа уоһугар туруорбут. ДьиІэр Оччолорго саІаны улаатыннарар техника суо±а,
кинилэр саһа сылдьан баран дьоммутун тыыты- онон араатар эт куолаһынан этэр. Дьэ, мин билигин
ахтара диэн тахсан биэрбиттэр эбит. Ону Была- сатаан санаабаппын, бу үлүгэр улуу сыһыыны то-
тыан: “То±о кэллигит, бара охсуІ, аһыныахтара лору мустубут дьоІІо иһитиннэрэр гына саІарар,
суо±а” диэн сэрэппит да дьоно ылыммакка кини хайдахтаах куолас буолла±ай диэн уонна ол аата
хара±ын ортотугар дьүүллэммиттэр. Ол Суров Платон Алексеевич Тыл этии уустук искусстватын
Саха сиригэр кэлэн эмиэ дьону кэйгэллии сыл- толору баһылаабыт киһи буолла±а диир түмүккэ
дьан, Амма±а тутуллан Томскайга ыытыллыбыт кэлэбин. Дэлэ±э улуу бөлүһүөк, араатар Платон аа-
уонна онно ытыллыбыт. тын сүкпэтэх буолла±а. Ойуунускай тылын истибит
Биллэн турар, Казанка учууталын, сыылы- дьон, үйэ тухары номоххо киирэллэрэ, “кини Ойуу-
най Слепцову тумнубатахтар. Бэйэтэ этэринэн нускай тылын истибит үһү ээ...” диэн, уонна ол киһи
ити кэмІэ кини иһийэн олорбут. Ыам ыйыгар кэпсээнин истээри аны ол дьоллоо±у бултаһаллара.
1919 сыллаахха µрµІ эписиэрдэр ыар ыалдьыт Биһиги кини ити искусстватын сыаналыырбытыгар
буолан олорбут дьиэтигэр кэлбиттэр. “...ытыл- арай, үөрэнээччитин Суорун Омоллоон тыл этэрин
лыбыт киһи ийэтэ эмээхсин аймана-айамана холобурдуу көрүөхпүтүн сөп эбитэ буолуо. Хомойу-
киирэн “Алексеевич, эйиигин ыІыраллар”, ди- ох иһин, Ойуунускай ити биир ураты са±алааһына
эбитигэр түннүгүнэн көрбүтэ саалаах граната- умнууга хаалла±а.
лаах дьон дьиэни уоттаары тураллар эбит. Ону 1919 сыл бүтүүтэ Колчак армията Омскайга
утары ойон тахсан уулусса ніІµі Суровка бэй- үлтүрүтүллэн бэйэтэ Иркутскайга ытыллыбыт. Кэ-
этигэр тиийэн: “То±о ыІыттардыІ?” диэбитин лин кини армиятын генерала Пепеляев 1923-24 сыл-
анараата “ал±ас буолуо”, диэбит. Онуоха төттөрү ларга Саха сиригэр Советскай былааһы сууллараары
баран истэ±инэ офицердар сүүрэн кэлэн кырба- ыытылла сылдьыбыт. Ол эрээри түргэнник сууллу-
абытынан барбыттар. “Эн большевик Слепцов- бут. 1920 сыллаахха Сибирь ревкомун ыйаа±ынан
кун буолбат дуо?!” диэн төттөрү Суровка а±алан Максим Аммосов Дьокуускайга председатель буолан
эппиттэрин киһилэрэ: “Ээ, кырдьык да±аны... кэлбит. Ол ананан баран иһэн Сибииргэ сыылка±а
Слепцов большевигы сурунан сылдьабын. Штаб- олорор до±отторун барыларын ыІыртаан илдьэ ба-
ка илдьиІ!” диэн, аны онно тµІ-таІ анньан ип- рар. Бу кэмІэ Платон Алексеевич Казанка±а учу-
питтэр. Тута туох да суута-сокуона суох ытарга уталлыы олорон таһаарыылаахтык айар үлэнэн
ууран, онно тэлиэгэлээх акка икки киһини кыт- дьарыктаммыт. Манна “Кыһыл Ойуун” олоІхо-
та тиэйэн ыта илпиттэр. “МуІ саатар, ытыахта- номо±ун суруйар. “Бассабыык” пьесатын са±алыыр.
рын иннинэ µі±эн баран өлүөм диэн, ол үөхсэр Кыһыы-аба түмүллүбүтүттэн до±оругар Максим
тылбын була сатаа. Максим баара буоллар, эмиэ Аммосовка анаабыт бастыІ хоһооно “Син биир
өлүөх этэ, саатар кини хаалан үлэлээ ини”, диэн буолбаат!” суруллар. Айар үлэтин үгэнигэр умайа
саныы испит. Ново-Кусковскай дэриэбинэ атты- олордо±уна, туттарар кэриэтэ Иркутскайга илдьэ
гар хатыІ ойуур са±атыгар ытардыы туруорбут- барбыттар. Онно тиийэн бэрт элбэх мунньахтары,
тар. Онно егерскэй этэрээт уолаттара ким ытарын тэрээһиннэри оІорбуттар уонна дьэ айаннаабыттар.
былдьаһа турдахтарына биир офицер кэлэн: “Ка- Бэс ыйын 4 күнүгэр Платон Алексеевич Партия
занка учуутала Слепцов баар дуо, бэрт түргэнник ЦК Сиббюротун уонна Сибревкомун білі±µн кытта
штабка илдьиІ!” - диэбит. Анараалара өһүргэнэ- дьэ ахтыл±аннаах дойдутугар Саха сиригэр кэлэр.
өһүргэнэ илпиттэр. Суров ыІыран ылан: “Дьэ Кинилэр кэлбиттэрэ, Дьокуускайга былаас Иркут-
кэпсээ, тугу Анжерскайга-Судженскайга дакы- скайдары урутаан хайы сах ылыллан олорор эбит.
лааттаабыккын”, диэбит. Киһитэ: “Ээ, кэпсээми- 14 µрµІ былаас чөмчөкөлөрүн, кини бэркэ билэр
нэ, кэпсиэм. Маннык күннэргэ урут этиллибит дьонун эсер Соловьеву, Юшманабы, Сыроватскайы
тыллары өйдөммөт буолуллуо дуо?! Мин үөрэтэр уонна да атыттары өрүһүспүт курдук Ньукуола
этим историяны, онно икки революция буолбу- таІаратын дьиэтин кэннигэр ытыталаан кэбиспит-
тун туһунан, икки былаас мөккүөрүн. История тэр. Бука, Платон Алексеевич баттаһа кэлбитэ бу-
көрүүтүнэн – историяны үөрэтэр киһи хайдах оллар ити дьыала атыннык салаллыа хаалла±а.
маннык улахан революциялары – олунньу да сэ- Кэлин итинтэн сылтаан саагабар бі±іті тахсыбыт.
тинньи да революцияларын таһынан көрбөтөх Ол иһин кини ахтыыларыгар норуот хамсааһына
курдук ааһыа дии санаабаппын... Уонна кырдьык, тахсар биричиинэтэ биир үксүн ити сыыһалартан
байыаннай парад оІоһуллубута”, - диэбит. Ана- тахсыбыта диэн суруйар. Ордук анархист Геллерт
раата: “Слепцову булуІ, маІнайгы испииһэккэ” диэн киһи Дьокуускайга командующай буолан оло-
– диэбит. Хата кини дьолугар үтүө санаалаах ко- рон бүтүн уобалас суутун миэхэ байыаннай штаб-
мендант түбэспит, көрөн баран “суох, булбаты- кын диэн бэйэтэ билэринэн дьүүл таһаартаан хаан
быт” диэбит. Иккис “хара” испииһэккэ эмиэ бул- бі±ітµн то±он улахан айдааны таһаарбыт.
батах. Онон хаайарга уурбуттар. Киһитэ таһааран Аны ити айдааннартан сылтаан Якутскай уо-
иһэн: “Ничего, куттаныма!” - диэн уоскуппут. балас быраабын аччатан, Иркутскайга холбоон
Сотору ол комендана ыІыран таһааран босхоло- оройуон оІорбуттар. Ити биир биричиинэтинэн
он кэбиспит. Ити курдук Ойуунускай тылынан мин көрүүбүнэн, Бодойбо±о көмүс хостооһуна тэ-
өстөөхтөрүн да өстөрүн өһүлэр дьикти күүстээ±э тимнээх үлэ±э киириитэ. Онно аһынан-үөлүнэн,
үһү. Ол да иһин буолуо, билигин да±аны сир аайы таІаһынан-сабынан хааччыйыыны Саха оройуона
“Ойуунускай тыл эппит тырыбыыната” диэн но- оІоруохтаа±а. Онон Иркутскай быһа дьаһалынан
руот “Илбистээх Тыл” бааматынньыга оІостон үлэлиир табыгастаах буолар. Итини таһынан
харыстаан хаалларбыт тырыбыыналара турдах- «үлэһиттэри Саха сириттэн булуІ» - диэн улахан
тара. Ол сирдэргэ тиийдэххинэ, саха дьоно ба- дьаһал үөһээттэн тигинээн кэлбит. Биллэн турар, ту-
рахсаттар киэн тутта: “биһиэхэ Ойуунускай ты- спа уобалаһы ыгардаа±ар-түүрэрдээ±эр бэйэ бас би-
рыбыыната баар ээ..” диэн кэпсии тоһуйуохтара. лэр оройуонун сахсыйар быдан табыгастаа±а. Көмүс
Ойуунускай кэлэрин норуот туохтаа±ар да күүтэрэ бириискэлэригэр үлэлиир дьон хомуура улахан ай-
уонна эрдэттэн тэринэн, тылын-өһүн дуоһуйа даанынан ааспыт. Кэлин Ойуунускай Бодойбо±о
истээри анаан тырыбыыналары туталлара. Пла- үлэһиттэри хомуйууну улахан ал±аһынан аахпыта.
тон Алексеевич намыһах уІуохтаах, хатыІыр, Билигин Бодойбо историятын көрдөххө ити сыл-
омос көрдөххө ыарыһах да со±ус курдук куба±ай ларга көмүскэ дьон маассабай өлүүтэ са±аланан өрө
хааннаах киһи эбитэ үһү. Ол эрээри тыл этэн туруу бі±іті буолар. Бириискэлэр үлэлэрэ забастов-
барда±ына сүдү бухатыыр курдук буолан хаалара. калартан сылтаан тохтууллар. Ол иһин анараалары
Оннук имэІнээх-хомуһуннаах тыллаа±а, сатархай уурата-уурата саІаттан саІа дьону көлөһүннүүллэр.
куоластаа±а. Мин билэрбинэн, биир оннук тыры- Онтон үлэһит илии муІура суох үүнэ турбат, ол
быына төрөөбүт түөлбэтигэр Тохтобул алааһыгар иһин баһын билинэ илик Саха Сирин дьонун бу-
турбута. Бу алаас дэхси, киэІ нэлэмэн ньуурда- лар быдан барыстаа±а. Хайа уонна дойду көмүскэ
ах. Ойуунускай ыһыахха тыл этэ иһэрин истэн, наадыйара улаатан испит, атын оІороро, атыылы-
икки миэтирэ холобурдаах үрдүк түөрт атахха ыра суох. Уонна 1912 сыллаа±ы Россияны аймаабыт,
турар, эркиннэрэ сиэдэрэй күрүөлээх бі±і-та±а революция кыыма Бодойботтон са±аламмыта эбээт,
тырыбыына туппуттар. То±о диэтэххэ Ойууну- онон эмиэ дьаахханаллара. Онон хайа да өттүнэн