Page 21 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

Ґс саха тірµі±эр...
21
үлэтигэр бэрт улахан көмөлөөх буолуо этэ олунньу үөрэхтээхтэрин, саха баайдарын илиилэригэр би-
ый заговорын дьонноругар амнистия бэриллэрэ бу- лиэн тутуллан сылдьар киһи быһыылаах” диэбит.
оллар, онон “Оһуобай манифест” тахсыах тустаах Онно мунньахха баар Р.И.Оруоһун “бандьыыт”
диэн дакылаатын түмүктээбит. Оччолорго Сибиир аатыран санаата олус түһэн олорбут, онон бэйэ-
ревкомун бэрэссэдээтэлэ Смирнов Москва±а эбит. тин уонна Ойуунускайы көмүскэһэн тыл этээри
Сиббюро секретара Яковлева эмиэ кэлэ илигэ. Онон гыммытын чугаһаппатахтар. Барахов уонна Агеев
тутуу былдьаһан баар дьону Плиһы, Чуцкаевы бэй- көмүскэһэн көрбүттэр да туһалаабатах, Былатыан
элэригэр тардыбыттар. үрдүгэр саба түспүттэр. Киһилэрэ түмүк тылыгар
Сибнац мунньа±а буолуон иннинэ күн сүбэ ол иһин харысхала суох бэйэлэрин саралаабыт.
мунньах буолбут. Онно дьонноро утарбаттарын ис- Боппуруоһу куоластааһыІІа туруорбуттар.
тэн санаалара бі±іхсµйбµт. Онтон Чуцкаев Дьоку- Икки киһи, автономия кэлэрэ “сөп”, икки киһи,
ускайтан телеграмма кэлэ сытарын эппит. Ылан “сөбө суох” диэбиттэр. Онон боппуруос аһа±ас
көрбүттэрэ: автономия туһунан Сибнац боппуруоһу Москва±а барбыт.
туруорарын Большевик Партия Саха сиринээ±и Ити кэмІэ М.К.Аммосов дьолго Москва±а
тэрилтэтэ сөбүлээбэт, күн-түүн заговордар тахса сылдьар эбит. Онно докумуоннара тигинээн тиий-
тураллар, партия күүһэ мөлтөх, Советскай былаас битигэр: “Автономия барарын сөбүлүүбүн, онон
дириІник олохсуйа илик диэн буолан тахсыбыт. Якутскайга тэрээһинин са±алааІ” диэн, үөһэттэн
Онно кыһыйан биһиги дьоммут, автономия кэлэр быһааттарыы ылаат тэлэгирээммэ ыыппыт. Со-
боппуруоһа итинтэн тутулларын курдук сыана- тору И.В.Сталин бэрэссэдээтэллээх Наркомнац
лыыр сыыһа, диэбиттэр. Аны саамай өлөрүүлээ±э мунньа±ар бу боппуруоһу көрбүттэр уонна ман-
тэлэгрээммэ±э: Ойуунускай уонна Бараахап курдук нык дьаһал ыыппыттар: Поручить Якутскому от-
хомуньуустар Оруоһун курдук контрреволюционеры делу подготовить проект о Якутской автономии.
кытта дьиІнээх фаактары токурутар тэлэгрээммэ±э Послать представителя наркомнаца в Сибревком
то±о илии баттаабыттарый, диэн этии буолбут. Ман- для обследования работ Сиботдела и выяснения
тан Платон Алексеевич өлөрдүү өһүргэммит. причин замедления с разрешением вопросов,
Ол мунньахха манифест быйыл тахсарын касающихся автономий якутов и бурят. Наме-
сөбүлүүбүт дэспиттэр эрээри, Платон Алексеевич эт тить для этой цели кандидатуру т.Аржакова, по-
илиитинэн бэйэтэ суруйбут манифеһын автономия ручив ему получить соответствующие указания
кэлбитин эрэ кэннэ таһаарбыттар. Онон ити сыл- от т. Сталина”. Ити соруда±ы ылаат С.Аржаков
ларга заговордарга кыттыбыт аатыран хааллыбыт до±отторун Ойуунускайы, Аммосовы, Барахо-
дьон бары амнистияланан босхоломмуттар. вы кытта сибээстэспит. Дьоно боппуруоһу тиэ-
Ити кэмІэ Платон Алексеевич хайы сах Ав- тэтэллэрин истээт, Наркомнац заседаниятыгар
тономия бырайыагын балаһыанньатын барылын ыам ыйын 16 күнүгэр “Об автономии Якутской
оІорбут. Ол: “Декларация прав и обязанностей области” диэн дакылаат оІорбут. Оччолорго Саха
трудящихся Якутской АССР” уонна “Положение об сиринээ±и салалта то±о эрэ “республика” буолар-
автономии Якутской республики” диэн сүрүн до- тан саллыбыт уонна “уобалас” буолар ордугун ый-
кумуоннар. Бэл дойду границатын кытта чопчула- быттар. Ол иһин С.Аржаков итинник дакылаатта-
абыт. Ол гынан баран кэлин ити границатын өссө абыт. Сталин истэн баран: «Үлэһит съеһин оІоруІ
кэІэтэн биэрбит. Бу докумуоннар билигин эттэххэ уонна онно өссө төгүл быһаарыІ,» - диэбит. Съез-
судургу курдуктар, онтон оччолорго 28 эрэ саастаах кэ “автономия кэлэрин туһугар” бөлөх аатыттан
киһи оІорбутун көрөр олус сі±µмэр. М.К.Аммосов дакылааттаабыт, онтон “утараач-
Саха автономиятын туһунан быһаарыылаах Сиб- чылар” өттүлэриттэн С.В.Васильев эппит. “Ре-
бюро мунньа±а муус устар 26 күнүгэр Омскайга бу- спублика автономиятын” ылынабыт диэн а±ыйах
олбут. Саха сиригэр бу күн дьон-норуот бүтүннүү куолаһынан кыайбыттар. Онно П.А.Ойуунускай
болуоссакка тахсан араадьыйанан тапталлаах Была- агитация ыыппыт Өлүөхүмэтин улууһун деле-
тыаннарын уоттаах-төлөннөөх дакылаатын астына гаттара биир киһи курдук куоластаан хотон тах-
истибиттэр, тэІІэ долгуйбуттар. Ойуунускай бэй- сыбыттар. Ол эрээри Москвалар аны “Саха сирэ
этэ суруйарынан: “Аны санаатахха олус толоостук арахсан бараары гынна” диэн сыыһа өйдөөн, бу
туруорбут эбиппин дакылааппын... “Сибирь ревко- боппуруоһу уһата сылдьыбыттар. Сотору, “дьэ
мун председателэ табаарыс Смирнов хайа да кыра бэлэмнэниІ, биэрэр буоллубут” диэн буолбут.
омукка автономия кэлэрин сөбүлээбэтин истэ ис- Сахалар бастакытынан Губбюро РКП(б)
тэбин, саха±а автономия кэлэрин туһунан дакыла- иһинэн “якутская секция” диэн арыйбыттар. Бу
ат оІорон эрэбин” - диэтим. “Большевик партия быстах тэриллибит секция соруга: “...особых ус-
ыйыытынан Советскай былаас Октябрь револю- ловий партийной работы и необходимости прове-
циятын маІнайгы күннэригэр аан дойду кыра-ха- дения ударной работы по подготовке автономии”
ра омуктарыгар эппитэ – Советскай былаас омук диэн. Саха сирин Конституциятын оІорорго
омугу баттаабат политикатын ылынна, онон хайа хамыыһыйа тэриллэр. Бэрэсэдээтэлинэн, Ом-
да омук кіІµлµн тутара, автономия ылара төрүт скайтан бары бырааба оннугар түһэриллэн кэлбит
эбээһинэс буолуохтаах” - диэн.” Салгыы, ол онну- - П.А.Слепцов-Ойуунускай анаммыт. Киһилэрэ
гар хата оройуон эрэ статуһун биэрэн олоро±ут, ол бастаан до±отторугар хомойон аккаастана сыл-
иһин саагыбардар тохтооботтор диэн, киирии тыл- дьан баран, са±алаабыт дьыалатын тиһэ±эр ти-
лаабыт. Онтон сүрүн дакылаатын оІорбут уонна эрдээри сөбүлэспит. Чилиэннэринэн: С.Донской,
бүтүүтүгэр били телеграмма±а хоруйдаан эппитин С.Аржаков, А.Тверской, Г.Ефимов талыллыбыт-
И.С.Клиорина “История без флера” кинигэтит- тар. Дьэ манна Платон Алексеевич туох баар
тэн киллэрэбин: “На это неуважительное заявле- өйүн-санаатын ууран өссө Омскайга са±алаабыт
ние своих товарищей, П.А.Ойунский на заседании бырайыактарын, сокуон оІкулларын, дойду грани-
Сиббюро ЦК выступил с теми же обвинениями, что цатын ситэрбит-хоторбут. Кини киһи үлэлээбитэ,
были сформулированы в телеграмме Сибнаца, ибо далааһына сүрдээх киэІ буолбут. “Декларация
Сиббюро обсуждало вопрос о предоставлении Яку- прав и обязанностей трудящихся Якутской социа-
тии прав автономной республики. Он, ссылался на листической советской республики” бырайыага 10
решение Х партсъезда по национальному вопросу, ыстатыйаттан турар 5 главаланан тахсар. Декла-
настаивал на автономии и охарактеризовал Якут- рация алтынньы 28 күнүгэр 1921 сыллаахха гу-
ский ревком, как «безумный аппарат, который рас- бревкомунан бигэргэтиллибит уонна Наркомнац
стреливает якутов-автономистов». көрүүтүгэр барбыт. Манна буолуохтаах республи-
Дьэ туран айдаан бі±і өрө көбөн тахсыбат дуо? ка границатын ыйыы олус интэриэһинэй уонна
Хотимскай диэн киһи: “...сахалар - япон курдук хорсун да±аны диэххэ сөп: “Образовать ЯАССР,
улахан империалистическай норуот, онон автоно- как часть РСФСР; в состав ее включить (в преж-
мия ыллахтарына, онно тирэ±ирэн Советскай была- них административных границах): а) Якутскую
аска сэрии тэрийиэхтэрэ, Япония±а холбоһуохтара, губернию, б) Охотский уезд бывшей Приморской
Америка±а хайдыахтара. Автономия барара сөбө области, в) Камчатскую область и г) Олекминско-
суох” - диэбит. Смирнов туран эппит: “Саха диэм- Сунтарскую волость Киренского уезда Иркутской
мин убаастаан эрэ дакылаатын бүтэттэрдим. Итин- губернии со включением патомских якутов с за-
ник тыл-өс сатаммат, Якутскайга баар коммуни- нимаемой им территорией”. Өссө то±о бу оройуон-
стар автономия кэлэрин сөбүлээбэт эбиттэр. Мин нар уонна саІа оройуоннар үөскээн киириэхтээх-
да санаабар, саха±а автономия кэлэрэ эрдэ буолуо. тэрин ыйбыт. Холобур, Камчатканы, Чукотскай
Уонна бу Слепцов-Ойуунускай, быһыыта, саха арыыны Саха сиригэр киллэрэри Охотскай муо-