Page 20 - ЖУРНАЛ Ойунский с обложкой

20
сахалары эрэ ылар былааннаахтара. Дьэ ити сы- цов, и Н.Е.Желобцов, киирбиттэр. Үс кэнникилэ-
рыттахтарына тутаннар ЦК Сиббюротугар уон- рин эрдэ Чижиктаах ытан кэбиспиттэр эбит, онтон
на СибревкомІа телеграмма ыыта охсоллор: «Об атыттарын бэрт уһун кэмҥэ хаайыыга угарга уур-
раскрытии подпольной организации во главе с буттар, ону көтүрэр кыаллыбатах.
бывшим советским работником – вр.и.д. Земот- Оруоһуннаах Омскайга тиийэллэрин кытта
дела ревкома Р.И.Оросиным. Целью организации дьыалаларын Сиббюро ЦК РКП(б) көрөн баран,
была национальная независимость, вплоть до об- Оруоһунтан уратылары барыларын кыттыгаһа су-
разования самостоятельного государства под ло- охтарынан босхолоон кэбиспиттэр. Оруоһуну туспа
зунгом «Якутия для якутов»». Участники заговора көрөн баран, алтынньы 25 күнүгэр 1920 сыллаахха
– якутская национальная интеллигенция. Что «... эмиэ оло±о суо±унан аа±ан босхолообуттар. “«Саха
Организация чисто японской ориентации. Через аймах» уопсастуба аатын «Саха омук» диэн улары-
порт Аян направлен агент в Японию. С нескрыва- тан баран хаалларарга диэн буолбут. Онтон бу дьону
емой радостью ждут появление японцев со сторо- антах син-биир сүгүн үлэлэппэттэрин билэр буо-
ны Охотска или Бодойбо через Читу... раскрытие лан, Платон Алексеевич бэйэтигэр Сибнацка үлэ±э
заговора выявило явную вражду интеллигенции, ылларар. Р.И.Оруоһуну, Г.В.Ксенофонтовы – бэйэ-
в основном членов общества «Саха аймах», что тин отделыгар саха салаатыгар, В.В.Никифоровы
«...настроение масс явно не в нашу пользу». По- – эмиэ онно норуот үөрэхтээһинин салаатыгар,
просили, «...дать указания. Как поступить с аре- В.И.Новгородовы уонна Прядезниковы – үөрэхтэрин
стованными заговорщиками». Ити кэмІэ Платон салгыылларыгар диэн буолар. Дьоно үөрэ-көтө
Алексеевич Амматтан кэлэн туох да дуона суо±у сүрдээх таһаарыылаахтык үлэлээн барбыттар. Ити
күүркэппиттэрин тута өйдөөбүт уонна тутуллу- 1921 сылга манна саха±а саамай тутаах боппуруостар
бут 177 киһиттэн 62 киһини тута босхолоппут. быһаарыллыбыттар уонна үгүстэрэ олоххо киирбит-
Уоннаа±ылары өлөттөрбөт эрэ ба±аттан сыылка±а тэр. 1. Национальнай полиграфия базата тэриллэн,
утаарбыттар. Ол түмүгэр аны чекалара бэйэтин Саха сиригэр сахалыы типография аһыллан бэчээт
буруйдаан суукка сурук киллэрбиттэр: “Слеп- тэнийэр. 2. Чита. Москва, Санкт-Петрбург куорат-
цов-Ойуунускай былааһынан наһаалаабыт, итии тарга саха шрибэ кутуллар. 3 РСФСР Государствен-
таІаһы ким да кіІµлэ суох хомуттарбыт, дьону най издательствотыгар (оччолорго уруккута саха
сокуон таһыгар эппит эІин”, диэн. Бэрт өргө ди- сиригэр сыылка±а олорбут Н.Л.Мещереков салай-
эри мөккүөр буолбут, ол тухары бу киһи туга да ан олорбут) бастакы сахалыы үөрэх кинигэлэрин,
быһаарыллыбакка “µрµІнэргэ атыыламмыт” аа- хрестоматияларын таһааттараллар. Ол сыалтан ба-
тыран олорбут. Онтон чека дакылаатынан Сибирь стакы саха филологын, лингвист С.А.Новгородовы
ревкомуттан бирикээс кэлбит: Слепцов-Ойууну- бэйэтигэр тардан, эмиэ продотделыгар киллэттэрэр.
скайы ревкомтан, партия комитетын бюротут- 4.Автономия боппуруоһа ата±ар турар.
тан, бары эбээһинэһиттэн уһуларга диэн. Дьыа- Онон эрэ Платон Алексеевич уоскуйбатах, биир
латын кытта бэйэтин дьүүлгэ ыыта охсуІ диэн санаалаах до±отторун – Г.Ефимовы, И.Н.Бараховы,
дьаһайбыттар. Онон бары бырааба быһыллан Бы- Р.И.Оруоһуну уонна бүтүн Сибнац сэбиэдиссэйин
латыан Омскайга сууттана барбыт. А.Плиһы кыттыһыннаран, Дьокуускайга Якутбю-
Ити кэмІэ Сиббюро бэрэссэдээтэлинэн ро РКП(б) уонна Дьокуускай ревкомугар Автоно-
Е.Ярославскай олорбут уонна Ойуунускай ти- мия ылылларын харгыстаһа олоро±ут диэн дириІ
ийэригэр Москваттан саІа кэлэн дьыаланы дьэ саралыыр ис хоһоонноох телеграмманы 1921 сыл
билсибит. Туох буолбутун истэн баран партия олунньу ыйыгар ыыппыттар. Чахчы автономия
Сибиирдээ±и кэмитиэтин бүрүөтүгэр көрдөрбүт. боппуруоһунан дьарыктанары өссө ахсынньы ыйга
Бараховынан дакалаат оІотторбут уонна Ой- 1920 сыллаахха ити салалталарга уонна Москва±а
уунускай дьыалатыгар маннык уураа±ы уур- тохсунньу 27 күнүгэр 1921с. С.М.Аржаков Нарком-
дарбыт: Слепцов-Ойуунускайтан чека обвине- нацка суруйбут суругунан аһыллыбыт “Якутский
ниятын устарга, уонна ууруулаах куолаһынан отдел Наркомнаца” дьарыктаныахтаах эбит. Дьон-
партия Сибиирдээ±и үһүс конференциятыгар де- норо тохсунньу 26 күнүгэр ”автономия кэлэрэ эрдэ”
легатынан киллэрэргэ уонна Бүтүн Россия онус диэн утары харда ыыппыттар. Ол иһин губернскай
мунньа±ар сүбэ куолаһынан Москва±а ыытарга партсовещания: «административно политическая
диэн. Өссө Омскайга саІа тэриллибит Сибнац автономия должна быть осуществлена только тог-
диэн олохтоох омуктар дьыалаларынан дьарык- да, когда окрепнет советская власть и будет доста-
танар салаа±а бэрэссэдээтэлинэн аныыр. Онтон точное количество ответственных партработников»
кэлбит телеграммаларга хоруйдаан, Саха сирин диэн түмүк таһаарбыт. Дьэ, анараалара өһүргэнэн
балаһыанньатын барытын сыаналаан көрөн ба- тохсунньу 28 күнүгэр аны бэйэлэрин буруйдаан
ран, “Саха аймах” “национализм” биһигэ онон телеграмма ыыппыттар. Онно буруйдааһыІІытын
ону сабыа±ыІ диэн этиилэрин утаран, төттөрү ылыммаппыт, биһиги Якбюробут сиппэтэх-хоп-
чөлүгэр түһэрэллэригэр дьаһайбыт. Онтон “са- потох буолбатах, Сэбиэскэй былаас национальнай
халар дьыалаларынан” ылсан дьарыктанан, Ир- боппуруоһун бэйэ±ит кэһэ±ит эІин диэн, сир аайы
кутскай оройуонуттан уһултаран, төттөрү КіІµл биллэрэ охсубуттар. Өссө Саха сирин сэбиэскэй уор-
Саха губернията оІотторору ситиспит. Губчека±а ганнара былаас урукку өстөөхтөрүгэр олус тулуур-
И.Б.Альперович диэн киһи бэрэссэдээтэлинэн даахтык сыһыаннаһарын, саа эрэ туппут дьону ута-
анаммыт. ры охсуһарын бэлиэтээн суруйбуттар.
Платон Алексеевич этиллибитин курдук Ом- Ити кэмІэ Платон Алексеевич Исидор Барахов-
скайга тутуллан олордо±уна, Максим Киро- тыын Москва±а РКП(б) X съеһигэр кытта айаннаа-
вич Москва±а ВЦИК уочараттаах сессиятыгар быттар. ВагоІІа олорон суолу быһа автономияны
айаннаабытын кэннэ Дьокуускайга, урукку- хайдах ылалларын ырытыһа испиттэр. 1921 сыл ку-
та мотуруос Богдан Чижик баһылыктаах суһал лун тутар 20 күнүгэр Кремль дыбарыаһыгар Сверд-
революционнай трибунал тэриллэр. Трибунал лов саалатыгар съезд аһыллыбыт. Бу иннинэ Платон
тута “Оруоһун саагабарыгар” тутуллубут дьон- Алексеевич А.С.Пушкин бааматынньыгар сылдьан
тон 13 киһини ытан кэбиһэр. Ону истээт, Пла- самныбыт санаата түмүллүбүт айар киһи кута-сүрэ
тон Алексеевич дьонун быыһыырга түһүнэр. Ол уһуктан үөрүөх-көтүөх, салгыы олоруох, охсуһуох
түмүгэр саагабар баһылыктарын дьыалаларын санаата үүйэ туппут. Онон Ленин тыл этиитин олус
Иркутскай губчекатын уполномоченнайа бэйэ- долгуйа, өрө күүрэ истибит. Онтон: Партия икки
тэ көрөн кимІэ биэрэрин ситиһэр. Онон дьыа- Советскай былаас икки омук омугу баттаабат, урут
ла следственнай хамыыһыйа бэрэссэдээтэлигэр баттаммыт омуктар партия ыйбыт социализм ыллы-
С.Чудновской диэн А.В.Колчак дьыалатынан дьа- гынан өрө кіті±µллэн сайдалларын туһунан истээт,
рыктаммыт киһиэхэ түбэһэр. Атырдьах ыйын 21 автономия ылар санааны до±ордуу Платон уонна
күнүгэр Иркутскай губчекатын уполномоченнайа Исидор аны охтуохтарыгар диэри туруулаһарга са-
Дьокуускай түрүмэтин комиссаарыгар маннык наммыттар.
дьаһал ыытар: «Во исполнение приказа товарища Омскайга кэлэн Плиһы, Агеевы кытта
Чудновского предлагаю заключенных Оросина, сүбэлэспиттэр. Дьонноро сөбүлэһэн Платон Алек-
Прядезникова, Новгородова В.И., Никифорова, сеевич сүрүн дакылааты оІорорго бэлэмнэммит.
Казаченко, Глубокого, Суханова, Андреева, Кли- Муус устар 13 күнүгэр дакылаатын бүтэрэн Сиб-
мовского выдать Захаренко, для сопровождения нацка биэрбит. Онно Саха автономиятын иһигэр
в Иркгубчека”. Бу 145 нүөмэрдээх дьыалаҕа өссө: Охотскай муора биһиги диэки биэрэгэ киириэхтээх
Яковлев, Давыдов, Гаврилов, Васильев, Слеп- диэн бэлиэтээн суруйбут. Өссө Советскай былаас