Page 66 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 66
๕๒
(๑) รูป (Corporeality) เป็นองค์ประกอบฝ่ายวัตถุหรือสสารและพลังงาน ร่างกาย
ุ
ของมนุษย์มาจากรูปนี้ รูปมี ๒๔ ประการ คือ มหาภูตรูป ๔ และอปาทายรูป ๒๔ ในที่นี้ มหาภูตรูป
หมายถึงสิ่งที่มีคุณภาพปฐมภูมิ (Primary Qualities) ๔ ชนิด คือ (๑) ธาตุดินเป็นสภาวะที่แผ่ไปหรือ
ิ
กินที่ (๒) ธาตุน้ าเป็นสภาวะที่เอบ อาบซึมซาบ (๓) ธาตุไฟเป็นสภาวะให้ความร้อนหรืออณหภูมิ และ
ุ
(๔) ธาตุลม เป็นสภาวะที่เคลื่อนไหว อปาทายรูปหมายถึง รูปที่สืบเนื่องมาจากมหาภูตรูปมีคุณ ภาพ
ุ
ทุติยภูมิ (Secondary Qualities) อปาทายรูปมี ๒๔ เช่น ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ รูป เสียง กลิ่น รส
ุ
สัมผัส เป็นต้น
มีข้อสังเกตว่า รูปเป็นขณิกะ คือเกิดดับทุกขณะ ไม่มีรูปใดด ารงอยู่คงที่ ถาวร
นอกจากนั้น แม้ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ า ลม ไฟ มีลักษณะต่างกันก็จริง แต่ก็เกิดร่วมกันเป็นกลุ่มก้อน (กลา
ปะ)ตลอดเวลา ไม่มีธาตุใดเกิดขึ้นอย่างเป็นอิสระ จากธาตุอื่น อัตราส่วนผสมของธาตุเหล่านั้น ก าหนด
ลักษณะของผลผลิต เช่น กลุ่ม ที่มีธาตุดินมากจะเป็นของแข็ง กลุ่มที่มีธาตุน้ ามากจะเป็นของเหลว
กลุ่ม รูปเล็ก ที่สุด ซึ่งแบ่งแยกต่อไปอกไม่ได้ที่เรียกว่าอวินิพโภครูป ซึ่งหมายถึงปรมาณูอะตอม
ี
(Atom) ในพทธปรัชญา (ค าว่า Aton) เป็นภาษากรีกแปลว่า Uncutableแบ่ง แยกไม่ได้) อวินิพโภค
ุ
รูปนี้เป็นกลุ่มธาตุเดิมแท้ (สุทธัฏฐกลาป) มีองค์ประกอบ ๘อย่าง คือ ดิน น้ า ลม ไฟ สี กลิ่น รส โอชา
องค์ประกอบเหล่านี้เป็นสหุปปันธรรม คือเกิดร่วมกันตลอดเวลาตามกฏปฏิจจสมุปบาท วิสุทธิมรรค
กล่าวสรุปเรื่องนี้ไว้ว่า ธาตุทั้งหลายนั้นเกิดร่วมกันเสมอ แยกออกจากกันเป็นสัดส่วนมิได้ แม้ในกลุ่ม
เล็กที่สุดเช่น สุทธัฏฐกลาป
๖๐
(๒) เวทนา (Feeling) ได้แก่ คุณลักษณะประการหนึ่งของจิตหรือ วิญญาณคัมภีร์
ฝ่ายอภิธรรมจัดเวทนาเป็นเจตสิก คือ สิ่งที่ประกอบกับจิต เวทนา คือ ความรู้สึกสุขทุกข์ หรือเฉย ๆ
(๓) สัญญา (Perception) เป็นเจตสิกเช่นกัน ท าหน้าที่ก าหนดรู้ และ จดจ าอาการ
และลักษณะต่าง ๆ ของอารมณ์ (สิ่งที่จิตรับรู้) เช่น สี สัมผัส สัณฐาน ชื่อ เป็นต้น
่
(๔) สังขาร (Mental Formations) ได้แก ลักษณะที่ประกอบจิตและ ปรุงแต่งจิตให้
ดี และเลว หรือเป็นกลาง ๆ ถ้าเปรียบจิตเหมือนน้ าสะอาดบริสุทธิ์ สังขารก็ คือสีต่าง ๆ ที่เจือผสมน้ า
คัมภีร์ฝ่ายอภิธรรมจัดสังขารเป็นเจตสิกจ านวน ๕๐ ชนิด เมื่อร่วมกับเวทนา และสัญญา จึงมีเจตสิก
ทั้งสิ้น ๕๒ ชนิด
(๕) วิญญาณ (Consciousness) ได้แก่ ธรรมชาติที่รู้แจ้งอารมณ์ ทาง ตา หูจมูก ลิ้น
กายและใจ คัมภีร์ฝ่ายอภิธรรมนิยมเรียกวิญญาณว่า จิต
๖๐ มหามกุฏราชวิทยาลัย, วิสุทธิมรรคฉบับบาลี ภาค ๒, หน้า ๑๙๓.
