Page 68 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 68
๕๔
อาศัย ตา รูป แสงสว่าง และ มนสิการ จักษุวิญญาณเกิดขึ้น อาศัย หู เสียง ช่องหู และมนสิการ โสต
๖๖
วิญญาณ เกิดขึ้น อาศัยภวังคจิต ธรรมารมณ์และมนสิการ มโนวิญญาณเกิดขึ้น
ในคัมภีร์อัฏฐสาลินี เทศนากัณฑ์ ที่ว่าด้วยจิตตุปปาทกัณฑ์ ได้จ าแนกจิตไว้ ๒ ส่วน ดังนี้
๑) อภิธัมฺมทุกมาติกา หมวดที่ว่าด้วย มหันฺตตรทุกะ และในมหนฺตรทุกนี้ มีทุกะ ๑๔
๖๗
ประกอบด้วย ๑) สารมฺมณทุก๒) จิตฺตทุก๓) เจตสิกทุก๔) จิตฺตสมฺปยุตฺตทุก ๕) จิตฺตส สฏฺฐทุก๖)
จิตฺตสมุฏฺฐานทุก๗) จิตฺตสหภูทุก๘) จิตฺตานุปริวตฺติทุก๙) จิตฺตส สฏฺฐสมุฏฺฐานทุก๑๐) จิตฺตส สฏฺฐสมุฏฺ
ุ
ุ
ฐานสหภูทุก๑๑) จิตฺตส สฏฺฐสมุฏฺฐานานุปริวตฺติทุก๑๒) อชฺฌตฺติกทุก๑๓) อปาทาทุก และ๑๔) อปา
ทินฺนทุก ซึ่งมีทุกะที่เกี่ยวข้องกับค าว่า จิต โดยตรงเพียง ๗ ทุกะ ดังนี้
(๑) จิตฺตทุก หมายถึง สภาวธรรมทั้งหลาย ที่ชื่อว่าจิต มีอยู่ และสภาวธรรมทั้งหลาย
ที่ไม่ชื่อว่าจิต มีอยู่องค์ธรรมของปฐมบท ได้แก่ จิต ๘๙
(๒) จิตฺตส สฏฺฐทุก หมายถึง สภาวธรรมทั้งหลายที่เจือด้วยจิตมีอยู่ และสภาวธรรม
ทั้งหลาย ที่ไม่เจือด้วยจิต มีอยู่องค์ธรรมของปฐมบท ได้แก่ เจตสิก ๕๒
(๓) จิตฺตสมุฏ านทุก หมายถึง สภาวธรรมทั้งหลาย ที่ที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน หรือที่เกิด
จากจิต มีอยู่ และสภาวธรรมทั้งหลาย ที่ไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน หรือที่ไม่ใช่เกิดจากจิต มีอยู่
(๔) จิตฺตสหภูทุก หมายถึง สภาวธรรมทั้งหลาย ที่เกิดพร้อมด้วยจิต มีอยู่ และ
สภาวธรรมทั้งหลาย ที่ไม่เกิดพร้อมด้วยจิต มีอยู่
(๕) จิตฺตานุปริวตฺติทุก หมายถึง สภาวธรรมทั้งหลาย ที่เป็นไปตามกระแสจิต มีอยู่
และสภาวธรรมทั้งหลาย ที่ไม่ไปตามกระแสจิตมีอยู่องค์ธรรมของปฐมบท ได้แก่ เจตสิก ๕๒ วิญญัตติ
รูป ๒
(๖) จิตฺตส สฏ สมุฏฐานทุก หมายถึง สภาวธรรมทั้งหลาย ที่เจือด้วยจิต และที่มีจิต
เป็นสมุฏฐานได้ทั้งสอง มีอยู่ และสภาวธรรมทั้งหลาย ที่ไม่เจือด้วยจิต และไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน หรือ
ได้ไม่ครบทั้งสอง มีอยู่องค์ธรรมของปฐมบท ได้แก่ เจตสิก ๕๒
๖๖ มหามกุฏราชวิทยาลัย, วิสุทธิมรรคฉบับบาลี ภาค ๓, หน้า ๗๐-๗๑.
๖๗ พระพุทธโฆสาจารย,อัฏฐสาลินีคัมภีร์อรรถกถาของธรรมสงคณีปกรณ, ์แปลโดยพระคันธสาราภิวงศ์
, (กรุงเทพมหานคร: หางหุนสวนจ ากัด ประยูรสาสนไทย การพิมพ์, ๒๕๕๔), หนา ๒๓๓-๒๓๕.
