Page 67 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 67
๕๓
ขันธ์ ๕ นี้ในอภิธรรมลดลงเหลือ ๓ กลุ่ม คือ จิต เจตสิก รูป ซึ่งเทียบ กันได้ดังนี้ วิญญาณ
ขันธ์ได้แก่ จิต เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์และสังขารขันธ์ได้แก่ เจตสิก และรูปขันธ์ได้แก่ รูป บางครั้ง
ท่านย่อขันธ์ ๕ ลงเหลือ ๒ ส่วน คือ นามและรูป โดยรวมเรียกเวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณว่า
๖๑
นาม และ เรียกรูปขันธ์ว่า รูป
ในงานวิจัยนี้ผู้วิจัยมุ่งจะวิจัยถึงปรมัตถสัจจะที่เกี่ยวข้องกับ จิต เจตสิก รูป นิพพาน เพอ
ื่
น าข้อมูลที่ได้นี้ไปเป็นเครื่องมือในการวิเคราะห์ในการถามตอบระหว่างพระเจ้ามิลินท์ และพระนาค
เสน ในคัมภีร์มิลินทปัญหาที่มีเนื้อหาในการถามตอบเกี่ยวข้องกับจิต เจตสิก รูป นิพพาน ผู้วิจัยจึงขอ
น าเสนอสารัตถะแห่งปรมัตถธรรมทั้ง ๔ นั้นเพอเป็นแนวในการวิเคราะห์ในบทที่ ๓ ว่ามีเนื้อหา
ื่
สอดคล้องตรงกันหรือไม่และเนื้อหาสารัตถะแห่งปรมัตถธรรม มีดังต่อไปนี้
๑. จิต
จิตเป็นสภาวะรับรู้อารมณ์ที่มีความหมายครอบคลุมถึงจิตทุกดวงทั้งที่เป็น กุศลจิต อกุศล
จิต และอัพยากตจิต ซึ่งผู้วิจัยได้จ าแนกประเด็นเพื่อการวิจัยไว้ดังนี้
๑.๑ ความหมายของจิต
ค าว่า จิต มโน วิญญาณ ที่ปรากฏในพระไตรปิฎก พระพทธเจ้าทรงใช้ในความหมาย
ุ
เดียวกัน ดังพทธพจน์ว่า ภิกษุทั้งหลาย ธรรมชาติใดที่เรียกว่า จิตบ้าง มโน บ้าง วิญญาณบ้าง การที่
ุ
้
ปุถุชนผู้มิได้เรียนรู้จะพึ่งเบื่อหน่าย คลายความยินดีหรือ หลุดพนในธรรมชาตินั้น (ย่อมเป็นไปไม่ได้) ๖๒
๖๓
ในความหมายของจิตสรุปได้ว่า จิต หมายถึง ธรรมชาติที่คิดอารมณ์ (อารมฺมณ จินเตตีติ จิตต )
ิ
อารมณ์ได้แก่ สิ่งที่จิตคิดถึงเป็นที่ยึดหน่วงของจิต (อาลมฺพตพพ) มี ๖ ประเภท คือ รูป เสียง กลิ่น
๖๔
ฺ
์
รส สัมผัส และธรรมารมณ์ อารมณเป็นปัจจัยส าคัญของการเกิดขึ้นของจิตแต่ละขณะ ถ้าไม่มีอารมณ์
ส าหรับคิด จิตก็เกิดไม่ได้ บางครั้งจิตอาจคิดถึงความว่าง คือนิพพาน ความว่างหรือนิพพานก็เป็น
อารมณ์ของจิต อย่างไรก็ตาม อารมณ์ไม่ใช่ปัจจัยเดียวที่ท าให้จิตเกิด จิตหรือวิญญาณอาศัยปัจจัย
๖๕
หลายประการเกิดขึ้น พระพทธเจ้าตรัสว่า วิญญาณ อาศัยปัจจัยประชุมกันเกิดขึ้น มีค าอธิบายว่า
ุ
๖๑ มหามกุฏราชวิทยาลัย, วิสุทธิมรรคฉบับบาลี ภาค ๓, หน้า ๒๑๐.
๖๒ ส .นิ. (ไทย) ๑๖/๖๑/๑๑๓.
๖๓ Mererk. Prayoon.op.cit. p. 129.
๖๔ Ibid, p. 131.
๖๕ ม.ม.(ไทย) ๑๒/๓๐๘/๔๑๙.
