Page 71 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 71
๕๗
ดังข้อความในปิฏฐิทุกะที่กล่าวข้างต้นนั้นได้มีการจ าแนกจิตโดยเภทนัยที่ประกอบด้วย
จิตเหล่านี้ คือ กามาวจรโสภณจิต ๒๔ ดวง,รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง, อรูปาวจรจิต ๑๒ ดวง, โลกุตตรจิต
๗๒
๘ หรือ ๔๐ รวมเป็นโสภณจิต ๕๙ หรือ ๙๑ ดวง ส่วนจิตที่เหลืออก ๓๐ ดวงประกอบด้วย อกุศล
ี
จิต ๑๒ ดวง และอเหตุกจิต ๑๘ ดวง รวมเป็น อโสภณจิต ๓๐ ดวง ซึ่งสามารถอธิบายความหมายของ
จิต ๘๙ ดวง ซึ่งเป็นการอธิบายความหมายของจิตตามปกติ หรือแยกอธิบายจิต ๑๒๑ ดวง ด้วยการ
อธิบายอย่างพิสดาร ด้วยวิธีการจ าแนกจิตโดยโสภณเภทนัย ดังนี้
โสภณจิต ๙๑ ดวง หมายถึง กามาวจรโสภณจิต ๒๔ ดวง ในกามภูมิ (มหากุศลจิต ๘,
มหาวิปากจิต ๘ มหากิริยาจิต ๘ และองค์ธรรม ได้แก่ กามาวจรโสภณจิต ๒๔ เจตสิก ๓๘) รูปาวจร
จิต ๑๕ ดวง ในรูปภูมิ (รูปาวจรจิต ๕, รูปาวจรจิต ๕ รูปาวจรกิริยาจิต และองค์ธรรม ได้แก่ รูปาวจร
จิต ๑๕ เจตสิก ๓๕) อรูปาวจรจิต ๑๒ ดวง ในอรูปภูมิ (อรูปาวจรจิต ๔, อรูปาวจรวิปากจิต ๔, อรู
ปาวจกิริยาจิต ๔ และองค์ธรรม ได้แก่ อรูปาวจรจิต ๑๒ เจตสิก ๓๐) และโลกุตตรจิต ๔๐ ดวง
๗๓
๑) กามาวจรโสภณจิต ๒๔ ดวง หมายถึง จิตที่ท่องเที่ยวเกิดอยู่ในชั้นกามาวจรภูมิ คือ
ั
ภูมิอนเป็นแดนเกิดแห่งกิเลสกามและวัตถุกามโดยมากแต่เป็นจิตที่ดีงามเพราะประกอบด้วยโสภณ
ื่
เจตสิกซึ่งเป็นสภาพธรรมที่ปรุงแต่งจิตให้เกิดความงดงามและประพฤติเป็นไปเพอให้เกิดประโยชน์
ิ
เกื้อกูลและความสุข โดยปราศจากโทษทุกข์ภัยพบัติทั้งปวง กามาวจรโสภณจิตนี้จ าแนกเป็น ๓
ประเภท ดังนี้
๗๔
(๑) มหากุศลจิต หมายถึง สภาพจิตที่ประกอบด้วยเจตนาที่ดีงามทไม่มีโทษ ให้ผลเป็น
ี่
ความสุขให้ผลเกิดขึ้นได้มากกว่าสภาพเดิมของตน และเป็นกุศลที่เป็นเบื้องตนแห่งมรรค ผล ฌาน
อภิญญา ซึ่งมีการอธิบายความว่า มหากุศลจิตนี้เป็นพนฐานของความดีทุกอย่าง ที่แยกเป็นความดี
ื้
ระดับต้น คือ ทาน ศีล ภาวนา ระดับกลางได้แก่ ฌาน อภิญญา และความดีระดับสูง ได้แก่ มรรค
๗๕
ผล นิพพาน
๗๒ พระอนุรุทธเถระ และพระญาณธชะ, อภิธัมมัตถสังคหะและปรมัตถทีปนี, แปลโดยพระคันธสาราภิ
วงศ, พิมพครั้งท๔, (กรุงเทพมหานคร: หางหุนสวนจ ากัด ประยูรสาสนไทย การพิมพ์, ๒๕๕๕), หนา ๒๒๕.
ี่
๗๓ พระอนุรุทธเถระและพระสุมงคลสามเถระ, อภิธมมัตถสังคหบาลและอภิธมมัตถวิภาวนฎีกา, แปล
โดย คณะกรรมการแผนกต ารามหามกุฏราชวิทยาลัยในพระบรมราชูปถัมภ์, หนา ๒-๓.
ฺ
ฺ
๗๔ อภิ.สง. (บาลี) ๓๔/๑๒๘๗/๒๙๔, อภิ.สง. (ไทย) ๓๔/๑๒๘๗/๓๒๕.
๗๕ พระพุทธโฆสาจารย์, อัฏฐสาลินี คัมภีรอรรถกถาของธรรมสังคณีปกรณ, หนา ๑๙๙.
์
