Page 72 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 72
๕๘
(๒) มหาวิบากจิต หมายถึง จิตที่เป็นผลของมหากุศลจิตโดยตรง เพราะเมื่อว่าโดย
เวทนาสัมโยคะและสังขารแล้วเหมือนกันทุกประการ กล่าว คือ มหากุศลจิตที่บริบูรณ์ด้วยเจตนาทั้ง ๓
๗๖
กาล ประกอบด้วย ปุพพเจตนา มุญจนเจตนา และอปรเจตนา
(๓) มหากิริยาจิต หมายถึง จิตที่เป็นมหากุศล ที่เกิดขึ้นในบุคคลที่เป็นอรหันต์
กล่าว คือ มหากิริยาจิตนี้ ได้แก่ มหากุศลจิตนั้นเองเพราะเมื่อว่าโดยชื่อและสภาพแล้วเหมือน
มหากุศลจิตทุกประการการกระท า การพูด การคิด ของพระอรหันต์จึงไม่เป็นเหตุที่จะส่งผลเป็น
๗๗
ื่
วิบากให้เกิดในภพใหม่ต่อไปแต่เป็นไปเพอกระท ากิจนั้น ๆ ให้ส าเร็จลงได้เท่านั้น
๒) รูปาวจรจิต ๑๕ ดวงหมายถึง จิตที่มีความเกี่ยวข้องกับอารมณ์ที่เป็นรูปวัตถุ ได้แก่
ี่
ั
ึ
์
อารมณ์ทเกี่ยวเนื่องกบรูปฌานและความเป็นรูปภพหรือรูปพรหม รวมถงบัญญัติอารมณที่เป็นอารมณ์
ของรูปาวจรจิตนั้น หมายถึงรูปาวจรจิตที่เกิดขึ้นโดยการเจริญสมถกรรมฐานที่มีรูปบัญญัติเป็นอารมณ์
มีกสิณ เป็นต้นจนสภาพจิตมีความสงบระงับประณตขึ้นตามล าดับและเข้าถงความแนบแน่นในอารมณ์
ึ
ี
เดียวเป็นอัปปนาสมาธิ
๗๘
๓) อรูปาวจรจิต ๑๒ ดวงเป็นสภาพจิตที่เกี่ยวข้องกับการรับอรูปวัตถุ คืออารมณ์ที่
เกี่ยวข้องกับสภาพที่ไม่มีรูปหรืออรูปฌาน และอรูปภพ คือความเป็นอรูปพรหมหรือเป็นสภาพจิตที่
ี
ุ
เกิดขึ้นโดยการเจริญสมถกรรมฐานที่มีรูปกรรมฐานเป็นอารมณ์ องค์ฌานมีเพยง ๒ อย่าง คืออเบกขา
และเอกัคคตา ได้แก่ กสิณุคฆาฏิมากาสบัญญัติ อากาสานัญจายนนิมิต นัตถิภาวบัญญัติ และอา
ั
กิญจัญญายตนนิมิต ตามล าดับของอรูปฌาน ๔ จนเข้าถึงความแนบแน่นในอารมณ์อย่างยิ่งเป็นอปป
นาสมาธิ จัดป็นอปปนาจิตหรือฌานจิต ที่มีสภาพหนักแน่นมั่นคงกว่ารูปาวจรจิต เรียกว่า อาเนญชจิต
ั
่
แปลว่า จิตที่ก าลังหนักแน่นไม่หวั่นไหว มี ๑๒ ดวง ได้แก อรูปาวจรกุศลจิต ๔ อรูปาวจรวิบากจิต ๔
๗๙
อรูปาวจรกิริยาจิต ๔
๗๖ เรื่องเดียวกัน, หน้า ๒๐๑.
๗๗ อ้างแล้ว.
๗๘ อภิ.สง. (บาลี) ๓๔/๑๔๑๘/๓๑๓, อภิ.สง. (ไทย) ๓๔/๑๔๑๘/๓๕๐.
ฺ
ฺ
๗๙ อ้างแล้ว.
