Page 75 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 75
๖๑
หนึ่งเพราะมหากุศลจิตนั้นนอกจากส่งผลเป็นมหาวิปากโดยตรงแล้วยังส่งผลเป็นอเหตุกกุศลวิบากจิต
อีก ๘ ดวงด้วย ดังนั้นเมื่อเป็นผลโดยอ้อมจึงไม่มีเหตุประกอบ
๔.๓) อเหตุกกิริยาจิต ๓ หมายถึง จิตที่เกิดขึ้น สักแต่ว่าท าหน้าที่ของตน ๆ โดยไม่ต้อง
อาศัยเหตุอย่างใดอย่างหนึ่งเนื่องจากหน้าที่นั้นเป็นหน้าที่ที่เกิดขึ้นเฉพาะหน้า ไม่ต้องอาศัยความ
ี
พยายามมากหรือเป็นหน้าที่ที่ใกล้จะส าเร็จแล้ว เพยงแต่ท าการลงไปก็ส าเร็จกิจแล้ว ฉะนั้นจึงไม่
ประกอบด้วยเหตุอย่างใดอย่างหนึ่งเช่นกัน
๘๑
๒. เจตสิก
เจตสิก หมายถึง สภาวะที่ประกอบกับจิต,สภาวะที่เกิดในเจตสิกในฐานะเป็นผัสสะอย่าง
หนึ่งและในฐานะของเยวาปนเจตสิก คือธรรมอย่างใดอย่างหนึ่งหรือเจตสิกที่เกดร่วมกับกามาวจรกุศล
ิ
จิต เจตสิก มีลักษณะอาการที่ประกอบกับจิตเรียกว่า เจโตยุตตลักขณะ มี ๔ ประการ ดังนี้
๑) เอกุปปาทะ เกิดพร้อมกับจิตเมื่อจิตเกิดเจตสิกก็จะเกิดพร้อมกับจิต จะว่าเจตสิกเกิด
ก่อน จิตเกิดทีหลัง หรือจิตเกิดก่อน เจตสิกกิดทีหลังนั้นไม่ม ี
่
๒) เอกนิโรธ ดับพร้อมกับจิต เมื่อจิตดับเจตสิกก็ดับพร้อมกันไมมีสิ่งใดดับก่อนหรือหลัง
๓) เอกาลมุพนะ รับอารมณ์อย่างเดียวกับจิต เมื่อเจตสิกรับรู้อารมณ์อยู่นั้นจิตก็จะเข้าไป
รับรู้อารมณ์นั้นเช่นกัน
๔) เอกวาถูกะ อาศัยวัตถุอย่างเดียวกับจิต วัตถุที่อาศัยของเจตสิกก็เป็นชนิดเดียวกับที่
อาศัยของจิตเช่น จิตอาศัยหูได้ยินเสียง เจตสิกก็อาศัยหูได้ยินเสียงนั้นด้วย
ในบรรดาเจโตยุตตลักขณะ ทั้ง ๔ ประการ ๓ ประการแรก คือ ๑) เอกุปปาทะ สิ่งที่เกิด
พร้อมกับ๒) เอกนิโรธ สิ่งที่ดับพร้อมกับจิต และ๓) เอกาลมุพนะ สิ่งที่รับอารมณ์อย่างเดียวกับจิต ทั้ง
๓ อย่างนี้มีอยู่ในจิตอย่างแน่นอน ส่วนลักษณะที่ ๔ คือ เอกวาถูกะ สิ่งที่อาศัยวัตถุอย่างเดียวกับจิต
ไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่อย่างแน่นอนเพราะว่าเจตสิกเหล่านี้เมื่อเกิดในปัญจโวกามภูมิ (กามภูมิ ๑๑,รูปภูมิ ๑๕)
จึงต้องอาศัยวัตถุเกิดแต่ถ้าเกิดในจตุโวการภูมิ (อรูปภูมิ) ก็ไม่จ าเป็นต้องอาศัยวัตถุเกิด
๘๒
๒.๑ ประเภทของเจตสิก
๘๑ พระอนรุทธเถระ และพระสุมังคลสามีเถระ, “อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวนีฎีกา”,
ุ
แปลโดย คณะกรรมการแผนกต ารามหามกุฏราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์, พิมพครั้งที่ ๘, (นครปฐม: โรงพิมพ
มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๕๒), หนา ๓.
๘๒ มหามกุฏราชวิทยาลัย, อภิธัมมัตถสังคหบาลีและฎีกา, ๒๕๓๐, หน้า ๗
