Page 74 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา

๖๐

๒) โทสมูลจิต ๒ ดวง หมายถึง จิตที่ประกอบด้วยโทสเจตสิกเป็นมูล ท าให้เกิดความโกรธ
ความประทุษร้าย ความคัดเ คือง ความเสียใจ ความเกลียด ความกลัว ความอาย ต่ออารมณ์ที่ได้

ประสบ ประกอบด้วย

๒.๑) จิตที่เกิดขึ้นโดยไม่มีการชักชวนพร้อมด้วยความเสียใจประกอบด้วยความโกรธ

๒.๒) จิตที่เกิดขึ้นโดยมีการชักชวนพร้อมด้วยความเสียใจประกอบด้วยความเสียใจ

๓) โมหมูลจิต ๒ ดวง หมายถึง จิตที่ประกอบด้วยโมหเจตสิกเป็นมูล ท าให้เกิดความโง่

ความหลง ความไม่รู้สภาวธรรมโดยทั่วตามความเป็นจริงในอารมณ์ที่ประสบประกอบด้วย

๓.๑)จิตที่เกิดขึ้นพร้อมด้วยความเฉย ๆ ประกอบด้วยความสงสัย

๓.๒) จิตที่เกิดขึ้นพร้อมด้วยความเฉย ๆ ประกอบด้วยความฟุ้งซ่าน
๘๐
๔) อเหตุกจิต หมายถึง จิตที่ไม่ประกอบด้วย โดยธรรมชาติจิตที่ปรากฏขึ้นนั้นจะต้อง

ประกอบด้วยเหตุ ๒ อย่าง คือ เหตุบุญหรือกุศลเหตุ และเหตุบาปหรืออกุศลเหตุ กุศลเหตุหรือเหตุ
บุญ ได้แก่ อโลภเหตุ,อโทสเหตุ,และอโมหเหตุ และ อกุศลเหตุหรือเหตุบาป ได้แก่ โลภเหตุ,โทส

เหตุ,และโมหเหตุ รวมเหตุบุญและเหตุบาป มี ๖ เหตุ เท่านั้น แต่ว่าจิตที่เกิดขึ้นโดยมีเหตุประกอบด้วย

นั้นเรียกว่า สเหตุกเหตุ และยังมีจิตที่ไม่ประกอบด้วยเหตุใด ๆใน ๖ เหตุนั้นเลย เรียกว่าอเหตุกเหตุ
เป็นจิตที่ไม่มีทั้งเหตุบุญและเหตุบาปเป็นเครื่องประกอบ มีจ านวน ๑๘ ดวง ประกอบด้วย อกุศลวิบาก

จิต ๗ อเหตุกกศลวิบากจิต ๘ อเหตุกกิริยาจิต ๓โดยมีรายละเอียด ดังนี้
ุ
๔.๑) อกุศลวิบากจิต ๗ หมายถึง จิตที่เป็นผลของกุศลจิต ๑๒ ดวง แต่เป็นจิตที่ไม่

ประกอบด้วยเหตุอย่างใดอย่างหนึ่งเพราะอกุศลจิต ๑๒ ดวงเป็นจิตที่มีก าลังแห่งความแนบแน่นใน
อารมณ์น้อย เนื่องจากอานาจอทธัจจเจตสิกที่ประกอบด้วยทุกดวงนั้นเข้าไปบั่นทอนก าลังท าให้ก าลัง

ุ
ของเอกัคคตาเจตสิกที่ประกอบร่วมด้วยนั้นลดน้อยลงไปและท าให้ก าลังของเหตุถูกท าลายไปด้วยด้วย

เหตุนี้ อกุศลจิต ๑๒ ดวงนั้น เมื่อส่งผลเป็นวิบากจึงไม่ประกอบด้วยเหตุอย่างใดอย่างหนึ่งเลย

๔.๒) อเหตุกกุศลวิบากจิต ๘ หมายถึง จิตที่เป็นผลของมหากุศลจิต ๘ ดวง แต่ไม่มี

เหตุประกอบเพราะในขณะที่กุศลนั้นบกพร่องด้วยเจตนา ๓ อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือทั้ง ๓ อย่าง คือ
ปุพพเจตนา (ก่อนท า) มุญจนเจตนา (ขณะท า) และอปรเจตนา (หลังท าเสร็จแล้ว) เมื่อเจตนาออน
่
ก าลังลงก าลังของเหตุจึงถูกท าลายไปด้วย ด้วยเหตุนี้ เมื่อเกิดเป็นวิบากจึงไม่ประกอบด้วยเหตุอย่างใด

อย่างหนึ่งเลย อกนัยหนึ่ง อเหตุกกุศลวิบากจิต ๘ นั้นเป็นจิตที่เป็นผลพลอยได้จากมหากุศลจิตส่วน
ี

๘๐ พระพุทธโฆสาจารย์, อัฏฐสาลินี คัมภีร์อรรถกถาของธรรมสังคณีปกรณ, หน้า ๗๐๑.
์