Page 76 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 76
๖๒
พระพทธโฆสาจารย์ได้กล่าวถึงเจตสิกไว้ในคัมภีร์อฏฐสาลนี สรุปได้ว่า เจตสิก หมายถึง
ุ
ั
ธรรมที่เกิดขึ้นโดยความเป็นจิตและองค์ของจิต เปรียบเหมือนชนผู้รู้ศิลปะการยกธรรมนั้น ๆขึ้น
จ าแนกตามหน้าที่เปรียบเหมือนพระราชาผู้เป็นบัณฑิตทรงกระท าการเพมค่าจ้างให้สมควรแก่ชนผู้รู้
ิ่
ศิลปะหลายชนิดจึงท าให้เสียทรัพย์ในพระคลังหลวงน้อยลง หมายถึง การก าหนดความหมายและ
สภาวะ คือคุณสมบัติที่แท้จริงของเจตสิกด้วยวิธีการจ าแนกตามประเภทขันธ์ ๕ เช่น เวทนาเจตสิก
เป็นเวทนาขันธ์, สัญญาเจตสิก เป็นสัญญาขันธ์ และสภาวะ ๕๐ เป็นสังขารขันธ์ ส่วนการเรียกชื่อ
ั
ุ
เจตสิกแต่ละอย่างมีชื่อต่างกนตามสภาวะเช่น เจตสิก ๔ ดวง คือ อหิริกะ อโนตัปปะ โมหะ และอทธัจ
จะ ชื่อว่า สัพพากุศลสาธารณเจตสิก หมายถึงเจตสิกที่เกิดในอกุศลจิตทั้งหมด
ั
เจตสิก ในคัมภีร์อฏฐสาลินี จึงหมายถึง ธรรมที่ประกอบในจิตโดยไม่พรากจากกัน ได้แก่
ั
องค์ธรรมของเจตสิก ๕๒ ดวง เป็นธรรมชาติที่จะต้องเกิดพร้อมกัน ดับพร้อมกัน รับอารมณ์อนเดียว
ึ
ั
และอาศัยวัตถุที่เกิดอนเดียวกัน จะแยกจากกันไม่ได้ พงทราบธรรมชาติของเจตสิกซึ่งมีจ านวน ๕๒
ดวงโดยมีรายละเอียด ดังนี้
ั
ื่
๑) อญญสมนาเจตสิก๑๓ ดวง ได้แก่ เจตสิกที่มีสภาวะที่เสมอกันกับจิตพวกอนที่
ประกอบเข้าได้กับจิตทุกฝ่ายทั้งกุศลและอกุศลไม่ได้เข้าได้เพยงฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง มี ๑๓ ดวง
ี
ประกอบด้วย
ี่
ั
(๑)ส พพจิตตสาธารณเจตสิกหมายถึงอวินิพโภคเจตส ิก๘หรือเจตส ิกทเก ิดทั่วไปก ับจิต
๘๙หรือ๑๒๑มี๗ ประกอบด้วย ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา เอกัคคตา ชีวิตินทรีย์ มนสิการ
(๒) ปกิณณกเจตสิกหมายถ ึงเจตสิกที่เรี่ยราย คือเกิดกับจิตได้ทั้งฝ่ายกุศลและอกุศลไม่
แน่นอนเสมอไปทุกดวงมี ๖ ดวง ประกอบด้วย วิตก วิจารณ์ อธิโมกข์ วิริยะ ปิติ ฉันทะ
๒) อกุศลเจตสิก ๑๔ ดวง คือเจตสิกที่เป็นอกุศล ได้แก่ ความชั่วที่เกิดขึ้นภายในจิตแต่ง
จิตให้เป็นบาป ดังนี้
(๑) สัพพากุศลสาธารณเจตสิก หมายถึง เจตสิกที่เกิดทั่วไปกับอกุศลจิตทุกดวง
สามารถจัดเป็นกลุ่มเรียกว่า โมจตุกเจตสิก มี ๔ อย่าง ประกอบด้วย โมหะ อหิริกะ อโนตตัปปะ
อุทธัจจะ
(๒) ปกิณณกอกุศลเจตสิก หมายถึง อกุศลเจตสิกที่เกิดกับอกุศลจิตกระจัดกระจาย
ประกอบด้วย เจตสิก ๑๐ ดวง ประกอบด้วย โลติกเจตสิก (โลภะ,ทิฏฐิ,มานะ) โทจตุกเจตสิก (โทสะ,
อิสสา, มัจฉริยะ,กุกกุจจะ) ถีทุกเจตสิก (ถีนะ,มิทธะ) และวิจิกิฉาเจตสิก
๓) โสภณเจตสิก ๒๕ ดวง หมายถึง เจตสิกฝ่ายดี ประกอบด้วย
