Page 78 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 78
๖๔
ฺ
ุ
และอตุ) มาแสดงไว้ด้วยบทพระบาลีว่า สพพญฺจ รูปํ (รูปทั้งหมด) และทรงแสดงพระนิพพานด้วยบท
๘๕
พระบาลีว่า อสงฺขาต จ ธาตุ
ประโยคว่า อท วุจจติ สพพรูปํ หมายความว่า รูปนี้อนมีประเภท ๒๗ คือ มหาภูตรูป ๔ อุ
ั
ฺ
ิ
ปาทายรูป ๒๓ (รวมอุปจยะ และสันตติเป็นอย่างเดียว คือชาติรูป)
ั
ค าว่า รูปํ (รูป) แสดงสามัญลักษณ์อนกล่าวถึงภาวะที่รูปนั้นแปรปรวนรูปไปด้วยวิโรธปัจจัย (ปัจจัยที่
เป็นข้าศึกกัน)มีความเย็นเป็นต้น ดังนั้นจึงมีความหมาย ๒ อย่างดังนี้
๑) สภาวะแปรปรวน (รุปฺปตีติ รูปํ) หมายถึง ความแปรปรวนของกระแสรูปที่เกิดต่อมาซึ่ง
ต่างกับกระแสรูปที่เกิดก่อน
๒) สภาวะท าให้แปรปรวน (รูปยตีติ รูปํ) หมายถึง ความเป็นเหตุแห่งการเกิดขึ้นของ
กระแสรูปที่เกิดต่อมาซึ่งต่างจากกระแสรูปที่เกิดก่อนเพราะปัจจัยที่ตรงกันข้ามมีความเย็นและความ
๘๖
ร้อนเป็นต้น
๓.๒ ประเภทของรูป
ในคัมภีร์อัฏฐสาลินี ได้แสดงประเภทของรูปหรือการสังเคราะห์รูปไว้ ๕ ประการ ดังนี้
๑) รูปสมุทเทสนัย หมายถึง การแสดงถึงรูปโดยย่อว่ารูปนั้นมี จ านวน ๒๘ รูป แบ่งเป็น ๒
ประเภท ดังนี้
(๑)มหาภูตรูป หมายถึง รูปที่เป็นใหญ่และปรากฏชัดเจนโดยลักษณะของตน และ
รูปร่างของตน เป็นรูปปรมัตถ์ที่เกิดจากจิต (จิตตสมุฏฐาน)เป็นคุณสมบัติปฐมภูมิหรือคุณสมบัติเบื้องต้น
ในสิ่งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต มหาภูตรูป มี ๔ อย่าง ประกอบด้วย ปถวี ดิน, อาโป น้ า,เตโช ไฟ, และ
วาโย ลม
(๒) อปาทายรูป หมายถึง รูปที่อาศัยมหาภูตรูปเกิด หรือเป็นรูปที่เกิดสืบเนื่องจาก
ุ
มหาภูตรูป เป็นอาการของมหาภูตรูป เป็นคุณลักษณะของมหาภูตรูป นับเป็นคุณสมบัติทุติยภูม มี ๒๔
ประกอบด้วย จักขุ, โสตะ, ฆานะ, กายะ, รูปะ,สัททะ,คันธะ, รสะ, อิตถีภาวะ,ปุริสภาวะ,หทยะ,ชีวิตะ
,อาหาระ,ปริทเฉทะ,กายวิญญัติ,วจีวิญญัติ,ลหุตา,มุทุตา,กัมมัญญตา,อุปจยะ,สันตติ,ชรตา,ลินิจจตา
๘๗
๘๕ พระพุทธโฆสาจารย์, อัฏฐสาลินีคัมภีร์อรรถกถาของธรรมสังคณีปกรณ, หน้า๗๙๘.
์
๘๖ พระพุทธทัตตเถระ, อภิธัมมาวตาร, (กรุงเทพมหานคร: ห้างหุ้นส่วนจ ากัด ประยูรสาสน์ไทย การ
พิมพ, ๒๕๕๕), หน้า ๒๒๓.
์
๘๗ พระพุทธโฆสาจารย,อัฏฐสาลินีคัมภีร์อรรถกถาของธรรมสังคณีปกรณ, หนา ๓๒๒.
์
