Page 82 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 82
๖๘
้
้
จากกิเลสที่ข่มไว้ได้ ประกอบด้วย ๑) ตทังควิมุตติ การหลุดพนจากธรรมคู่ปรับหรือการหลุดพน
ชั่วคราว ๒) วิกฺขมฺภนวิมุตติ การหลุดพนด้วยการข่มหรือสะกดไว้ นิพพานที่ได้ชื่อว่า วิมุตติ เพราะ
้
หลุดพ้นจากกิเลสโดยสิ้นเชิง ได้แก่ ๑) สมุจเฉทวิมุตติ การหลุดพ้นด้วยการตัดขาด ๒) ปฏิปัสสัทธิ คือ
พ้นด้วยความสงบ ๓) นิสสรณวิมุตติ คือพ้นด้วยออกไป
๙๒
พระพทธทัตตเถระได้กล่าวถึงนิพพานไว้ในคัมภีร์อภิธัมมาวตาร สรุปความได้ว่า
ุ
พระพทธเจ้าตรัสเรียกว่า นิพพาน เพราะหลีกออกจากตัณหาเป็นบรมสุขไม่มีปัจจัยปรุงแต่งจากตัณหา
ุ
เพราะตัณหาได้ชื่อว่า วานะ หมายถึงสภาพสืบต่อภพทั้งภพน้อยภพใหญ่ ดังพทธพจน์ที่ว่า สภาพสงบ
ุ
ุ
แห่งสังขารทั้งปวงสภาพสละอปธิทั้งปวงสภาพสิ้นไปแห่งตัณหาสภาพที่ไม่ก าหนัดยินดีสภาพดับ
๙๓
ตัณหาสภาพหลีกจากตัณหา
มาติกาโชติกะธัมมสังคณสรูปตถนิสสยะในวิชชาทุกะ ได้ให้กล่าวถึงพระนิพพาน ไว้ในปฐม
ี
บทและทุติยบท พร้อมทั้งองค์ สรุปได้ดังนี้
๑) ปฐมปทวิชฺชา จ อตฺถิ สภาวะธรรม คือปัญญาที่ท าลายโมหะให้หมดสิ้นไปและกระท า
ความจริงให้ปรากฏมีอยู่
๒) องค์ธรรมของปฐมบท ได้แก่ปัญญาเจตสิกที่เป็นปุพเพนิวาสานุสสติญาณ,จุตุปปาต
ญาณอาสาวักขยญาณ,ปัญญาเจตสิกนี้จ าแนกเป็นสังขารขันธ์ ธัมมายตนะ ธัมมธาตุสัจจะ ๒ คือ
ปัญญาที่เป็นปุพเพนิวาสานุสสติญาณ จุตูปปาตญาณ เป็นทุกขสัจจ์ ปัญญาเจตสิกที่เป็นอาสวักขย
ญาณ เป็นมัคคสัจจ์
้
ั
๓) ทุติยปท วิมุตฺติ จ อตฺถิ สภาวธรรม คือสมาบัติ ๘ ที่พนจากนิวรณ์ธรรมอนเป็น
ปฏิปักขธรรมแห่งตนหรือพระนิพพานอันพ้นโดยเด็ดขาดจากกิเลสทั้งปวงมีอยู่
๔) องค์ธรรมของทุติยบท มหัคคตกุศลจิต ๙ มหัคคตกริยาจิต ๙ เจตสิก ๓๕ นิพพาน,
ธรรมเหล่านี้เมื่อจ าแนกโดยขันธ์ อายตนะ ธาตุสัจจะ แล้วได้นามขันธ์ ๔ นิพพานเป็นขันธวิมุติ
มนายตนะ ธัมมายตนะ มโนวิญญาณธาตุ ธัมมธาตุ ทุกขสัจจ์ นิโรธสัจจกามจิต ๕๔ มหัคคตวิปากจิต
๙๔
๙ โลกุตตระ ๘ เจตสิก ๕๒
๙๒ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ.ปยุตฺโต),พจนานุกรมพุทธศาสน์ฉบับประมวลศัพท์, หน้า ๓๗๙.
๙๓ พระพุทธทัตตเถระ, อภิธัมมาวตาร, แปลโดยพระคันธสาราภิวงศ์, หน้า ๒๗๗
ี
ู
๙๔ พระสัทธัมมโชติกะ, มาตกาโชตกะ มาตกาโชตกะธัมมสังคณสรปตถนิสสยะ, (กรงเทพมหานคร:
ิ
ิ
ิ
ิ
หจก.ทิพยวิสุทธ, ๒๕๕๕), หน้า ๒๐๕.
ิ์
