Page 83 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา
P. 83
๖๙
พระสัทธัมมโชติกะ ได้กล่าวไว้ในปรมัตถโชติกะไว้ว่า พระอนุรุทธาจารย์ได้พรรณนาคุณ
ของพระนิพพานและแสดงให้รู้ว่าพระนิพพาน คืออะไรซึ่งในพระคาถานี้มี ๕ บท ประกอบด้วย ปทมจฺ
ฺ
จุตมจฺจนฺต อสงฺขตมนุตฺตร นิพพานมิติ ภาสนฺติ วานมตตา มเหสโย มีรายละเอียดดังนี้
๑) ปท แปลว่า สภาวธรรมชนิดหนึ่งที่เข้าถึงได้มีอยู่โดยเฉพาะไม่เกี่ยวด้วยสังขตธรรม
ได้แก่ พระนิพพาน
๒) อจฺจุต แปลว่า ธรรมที่ไม่ตาย หมายถึง ไม่มเกิด ไม่มีตาย เพระความตายจะมีได้ก็ต้อง
ี
มีความเกิด เมื่อไม่มีความเกิดความตายก็มีไม่ได้ได้แก่ พระนิพพาน
๓) อจฺจนฺต แปลว่า ธรรมที่ก้าวล่วงขันธ์ ๕ ที่เป็นอดีตและอนาคต ได้แก่ นิพพาน เพราะ
นิพพานนั้นก้าวล่วงขันธ์ ๕ ที่ดับไปแล้วและก้าวล่วงขันธ์ ๕ ที่จะเกิดขึ้นในอนาคต และการก้าวล่วง
ขันธ์ ๕ ที่เป็นปัจจุบันได้
๔) อสงฺขต แปลว่า ธรรมที่ไม่ได้ปรุงแต่งด้วยปัจจัย ๔ อย่างใดอย่างหนึ่ง ชื่อว่า นิพพาน
เพราะเป็นธรรมที่ไม่ใช่จิต เจตสิก รูป เนื่องจาก จิต เจตสิก รูป นั้นเกิดขึ้นได้ด้วยปัจจัย ๔ คือ กรรม
จิต อุตุ และอาหาร อย่างใดอย่างหนึ่งปรุงแต่งจึงเรียกว่า อสังขตธรรม
๕) อนุตฺตร แปลว่า เป็นธรรมที่ประเสริฐ ได้แก่ พระนิพพาน หมายความว่า ธรรมอน ๆ
ื่
ที่จะประเสริฐกว่าพระนิพพานนั่นไม่มีเลย อนุตตรธรรม ได้แก่ โลกุตตรจิต และเจตสิก ๓๖ แต่
๙๕
อนุตตรธรรม ในความหมายนี้ผู้วิจัยหมายถึง พระนิพพาน เท่านั้น
๔.๒ ประเภทของนิพพาน
พระคันธสาราภิวงศ์ ได้กล่าวถึงนิพพานไว้ในอัฏฐสาลินี คัมภีร์อรรถกถาธรรมสังคณีปกรณ์
ั
ฺ
ุ
สรุปได้ว่า พระพทธเจ้าทรงเริ่มด้วยค าว่า กตเม ธมฺมา อพยากตา แปลว่าอพยากตธรรมเป็นไฉน เป็น
ต้น ซึ่งอัพยากตธรรม มี ๔ อย่าง ประกอบด้วย วิบาก กริยา รูป และนิพพาน หมายถึง นิพพานเป็นโล
ิ
กุตตรธรรม แม้ถูกวิบากนั้นสั่งสมไว้ก็ย่อมคลายความสั่งสม แม้ตนเองไม่ได้สั่งสมไว้โดยเนื่องจากจุติจิต
และปฏิสนธิ ดังน้นพระพทธเจ้าจึงไม่ตรัสไว้ในเรื่องโลกุตตรวิปากจิตนี้ว่า กตตฺตา อปจิตฺตตา แปลว่า
ุ
ุ
เพราะกระท าแล้วเพราะสั่งสมแล้ว แต่ทรงตรัสว่า กตตฺตา ภาวิตตฺตา แปลว่า เพราะกระท าแล้ว
เพราะเจริญไว้แล้ว และนิพพานสามารถแยกออกเป็น ๖ ประเภทดังนี้
๑) สันติลักษณะ หมายถึง นิพพานที่สงบจากกิเลส และขันธ์ ๕
๙๕ พระสัทธัมมโชติกะ, ปรมัตถโชติกะ ปริจเฉทท๑-๒-๖, หน้า๑๔๔.
ี่
