Page 84 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา

๗๐

ุ
๒) สอปาทิเสสนิพพาน หมายถึง นิพพานที่เป็นไปกับขันธ์ ๕ คือ วิบากและกัมมชรูปที่
เหลือจากกิเลสทั้งหลาย หมายถึง นิพพานของพระอรหันต์ที่ร่างกายยังมีชีวตอยู่

๓) อนุปาทิเสสนิพพาน หมายถึง นิพพานที่ไม่มีขันธ์ ๕ วิบากและกัมมชรูปเหลืออยู่
หมายถึง นิพพานของพระอรหันต์ที่ปรินิพพานแล้ว

๔) สุญญตนิพพาน หมาย ถึง ความเป็นอยู่ของพระนิพพานนั้นสูญสิ้นจากกิเลสและขันธ์
๕ ไม่มีอะไรเหลืออยู่แล้ว

๕) อนิมิตตนิพพาน หมายถึง ความเป็นอยู่ของนิพพานนั้น ไม่มีนิมิตเครื่องหมายรูปร่าง
ั
สัณฐานสีสันวรรณะอย่างใดเลย หมายความว่า ธรรมดารูปขันธ์นั้นย่อมมีรูปกลาปเกิดรวมกนอยู่ดังนั้น
รูปร่างสัณฐานสีสันวรรณะจึงปรากฏได้ ส่วนนามขันธ์ ๔ แม้ว่ารูปร่างสัณฐานสีสันวรรณะปรากฏไม่ได้
เหมือนรูปขันธ์ก็ตามแต่ความเกิดต่อเนื่องกันของนามขันธ์ทั้ง ๔ นี้พระพทธเจ้า และปรจิตตวิชานอ
ุ
ภิญญาลาภีบุคคลย่อมเห็นได้ด้วยปัญญาประหนึ่งว่า นามขันธ์ทั้ง ๔ นั้นมีรูปร่าง

ั
๖) อปปณิหตนิพพาน หมายถึง ความเป็นอยู่ของนิพพานนั้นไม่มีอารมณ์ที่น่าปรารถนา
ี
ด้วยโลภะและไม่มตัณหาที่เป็นตัวต้องการอยู่ในนิพพานนั้น หมายความ สังขตธรรมทั้งหลายที่เป็นรูป
ก็ตาม นามก็ตาม ต้องมีสภาพปณิหิต คือมีอารมณ์ที่น่าปรารถนาด้วยโลภะหรือมีตัณหาทั้ง ๒ อย่างนี้
อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือทั้ง ๒ อย่าง แม้ว่าโลกุตตรจิตเจตสิกจะไม่มีอารมณ์ที่น่าปรารถนาด้วยโลภะ

และไม่มีตัวตัณหาก็ตาม แต่จะไม่พนจากความเป็นปณิตธรรมเพระต้องเกิดอยู่กับตัวบุคคล ส่วน
้
๙๖
นิพพานไม่ได้ขึ้นอยู่ภายในตัวบุคคลเป็นธรรมภายนอกเท่านั้น

จากการศึกษาวิเคราะห์เกี่ยวกับนิพพาน สรุปความได้ว่า นิพพานเป็นสภาวะที่หลีกออก
จากตัณหาเป็นบรมสุขไม่มีปัจจัยปรุงแต่งจากตัณหาที่เป็นสภาพสืบต่อภพน้อยใหญ่ และนิพพานมี

ความหมายใน ๕ ฐานะ ดังนี้ ๑) ปท สภาวธรรมชนิดหนึ่งที่เข้าถึงได้มีอยู่โดยเฉพาะไม่เกี่ยวด้วยสังขต

ธรรม ๒) อจฺจุต ธรรมที่ไม่ตาย ไม่มีเกิด ไม่มีตาย ๓) อจฺจนฺต ธรรมที่ก้าวล่วงขันธ์ ๕ ที่เป็นอดีต
อนาคต และการก้าวล่วงขันธ์ ๕ ที่เป็นปัจจุบันได้ ๔) อสงฺขต ธรรมที่ไม่ได้ปรุงแต่งด้วยปัจจัย ๔ คือ

กรรม จิต อุตุ อาหาร และ๕) อนุตฺตร นิพพานเป็นธรรมที่ประเสริฐ ในหัวข้อนี้ผู้วิจัยจะท าการศึกษาถง
ึ
ประเภทของนิพพานว่า มีการแบ่งประเภทไว้อย่างไร และนิพพานมี ๖ ประเภท ดังนี้ ๑) สันติ
ุ
ลักษณะ นิพพานที่สงบจากกิเลส และขันธ์ ๕ ๒) สอปาทิเสสนิพพาน นิพพานที่เป็นไปกับขันธ์ ๕ คือ
วิบากและกัมมชรูปที่เหลือจากกิเลสทั้งหลายจัดเป็นนิพพานของพระอรหันต์ที่ร่างกายยังมีชีวตอยู่๓)
อนุปาทิเสสนิพพาน นิพพานที่ไม่มีขันธ์ ๕ วิบากและกัมมชรูปเหลืออยู่เป็นนิพพานของพระอรหันต์ที่

๙๖ พระสัทธัมมโชติกะ, ปรมัตถโชติกะ ปริจเฉทที่ ๑-๒-๖, หน้า ๑๔๖.