Page 100 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา

๗๙

นิกาย มัชฌิม-สังยุตต-อังคุตตร-ขุททกนิกายแล้ว ส่วนภาณกาจารย์ผู้ท าหน้าที่ในการรวบรวมนั้น ก็คง
จะรวมอยู่ในจ านวนผู้ที่พระนาคเสน กล่าวว่าเป็นผู้ที่อยู่ในธรรมนครของพระพุทธเจ้า

๕.ไอ.บี ฮอนเนอร์ (I. B. Horner)กล่าวว่า มิลินทปัญหาอาจจะไม่ได้แต่งขึ้นในสมัยของ
พระเจ้ามิลินท์ นาย เอส. ดุตต์(S.Dutt) ประมาณว่า อาจจะร้อยกรองขึ้นในยุคต่อ ๆมาอกช้านาน
ี
และนาย เอ. แอล. บาชัม (A. L. Basham) ก็ว่า บางทีก็อาจจะรจนาขึ้นในคริสตศตวรรษที่ ๑ หรือ
ุ
มิฉะนั้นก็ราวแรกตั้งคริสตศักราช แต่อย่างน้อยก็ต้องก่อนพระพทธโฆษาจารย์ไปลังกา แม้จะไม่
็
ทั้งหมดกต้องบางส่วน หรือไม่ก็ภายหลังที่พระไตรปิฎกได้จัดเป็นชาดก เป็นทีฆนิกาย มัชฌิม-สังยุตต-
อังคุตตร-ขุททกนิกายแล้ว ส่วนภาณกาจารย์ผู้ท าหน้าที่ในการรวบรวมนั้น ก็คงจะรวมอยู่ในจ านวนผู้ที่
ุ
พระนาคเสน กล่าวว่าเป็นผู้ที่อยู่ในธรรมนครของพระพทธเจ้า (๒) นาย เอ. ดี. แอดิการัม (A.D.
๒๐
Adikaram) ได้ให้ข้อสังเกตไว้ว่า มิลินทปัญหาน่าจะเกิดขึ้นในอินเดียเหนือ มิใช่เกิดขึ้นที่ลังกา
ิ
๖. ท่านภรัต ซิงห์ นักปราชญ์ชาวอนเดีย กล่าวอย่างมั่นใจว่า คัมภีร์มิลินทปัญหานี้ได้
เขียนขึ้นในสมัยพระเจ้าเมนันเดอร์หรือไม่ก็แต่งขึ้นในสมัยที่พระองค์สิ้นพระชนม์แล้ว และต้องแต่งขึ้น
ก่อนสมัยพระพทธโฆษาจารย์ เพราะพระพทธโฆษาจารยมักอางถึงบทสนทนาในคัมภีร์มิลินทปัญหา
ุ
้
ุ
ของพระนาคเสนอยู่เสมอ คัมภีร์มิลินทปัญหาน่าจะเขียนขึ้นในคริสตราช ๑๕๐ ถึง ๔๐๐ และมีข้อ
สันนิษฐานว่า การแต่งนิทานคาถา และนิคมคาถาเพมเข้ามานั้นไม่ใช่พระติปิฏกจุฬาภยเถระแต่เพม
ิ่
ิ่
ุ
ุ
แน่นอน เพราะมิลินทปัญหาเกิดขึ้นประมาณพทธศักราช ๕๕๐ ปี พระพทธโฆษาจารย์ต้องเป็นผู้แต่ง
นิทานคาถาและนิคมคาถาประกอบเข้าให้โดยสมบูรณ์ในลักษณะเป็นปกรณ์วิเสสในระหว่าง
ุ
พทธศักราช ๙๕๖ ถึง ๑,๐๐๐ ปี คัมภีร์มิลินทปัญหา ยังมีข้อถกเถียงกันว่า เขียนขึ้นในสมัยของพระ
เจ้ามิลินท์หรือหลังจากที่พระองค์สิ้นพระชนม์แล้วคัมภีร์มิลินทปัญหา ยังมีข้อสันนิษฐานว่า น่าจะ

รจนาขึ้นภายหลังคัมภีร์กถาวัตถุ ซึ่งเป็นคัมภีร์ในอภิธรรมปิฎก พระโมคคัญลีบุตรติสสะเถระเป็นผู้แต่ง
ในการท าสังคายนาครั้งที่ ๓ หลังพทธปรินิพพาน ๒๓๕ ปี เพราะเมื่อเปรียบเทียบคัมภีร์ทั้งสองแล้วจะ
ุ
เห็นว่า ข้อความในคัมภีร์มิลินทปัญหาหลายตอนมาจากคัมภีร์กถาวัตถุ เช่น ปัญหาเรื่องทิพย์จักขุ

เป็นได้จริงหรือไม่ เรื่องคฤหัสถ์ที่บรรลุพระอรหันต์แล้วจะบวชด้วยวิธีอย่างไร เป็นต้น ซึ่งมีเนื้อหาตรง
กับคัมภีร์กถาวัตถุทุกอย่าง แลเนื้อความในคัมภีร์กถาวัตถุยังมีความละเอียดพิสดารมากกว่า
๒๑

๒๐ F. Max Muller, Sacred Book of the East, Vol.xxxv, p. xliv.
่
๒๑ นิยดา เหล่าสุนทร, ไตรภูมิพระรวง: การศึกษาที่มา, (กรุงเทพมหานคร: แม่ค าผาง, ๒๕๒๘), หน้า
๑๓๙