Page 94 - การวิเคราะห์อภิปรัชญาที่ปรากฎในสารัตถะแห่งคัมภีร์มิลินทปัญหา

๗๓

ในเวลากลางคืนและกลางวันส่วนในอรรถกถาอัสสุตวตาสูตรว่าก็จิตดวงเดียวเท่านั้นชื่อว่าสามารถเพอ
ื่
ตั้งอยู่สิ้นคืนหนึ่งหรือวันหนึ่งย่อมไม่มีฯจริงอยู่ในขณะดีดนิ้วครั้งเดียวจิตเกิดขึ้นหลายโกฏิแสนดวงดัง

้
ข้อความกล่าวอางคัมภีร์มิลินทปัญหาว่า “สมจริงดังค าที่ท่านกล่าวไว้ในคัมภีร์มิลินทปัญหาว่า
มหาบพตรข้าวเปลือก๑๐๐เล่มเกวียน๑บั้น๗สัดกับ๒ทะนานไม่ถึงการนับ คือไม่ถงเสี้ยวไม่ถึงส่วนของ
ิ
ึ
๑๓
เสี้ยวแห่งจิตที่เป็นไปในขณะดีดนิ้วครั้งเดียว”
ั
ในปณิหิตอจฉวรรคที่๕ว่าด้วยผลแห่งจิตที่ตั้งไว้ผิดเป็นต้นการวินิจฉัยเรื่องจิตในอรรถกถา
้
้
สูตรที่๘ได้กล่าวอางเรื่องจิตสังขารดังข้อความกล่าวอางคัมภีร์มิลินทปัญหาว่าจิตดวงใดดวงหนึ่งโดย
ที่สุดแม้จักขุวิญญาณแต่ท่านปฏิเสธคานั้นแล้วกล่าวว่าจิตดวงใดดวงหนึ่งโดยที่สุดแม้จักขุวิญญาณก็
ประสงค์เอาว่าจิตในที่นี้ฯแต่ในที่นี้พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามพระนาคเสนเถระผู้เป็นพระธรรมกถึกว่าท่าน

พระนาคเสนจิตตสังขารที่เป็นไปชั่วขณะลัดนิ้วมือเดียวถ้าเป็นรูปร่างจะเป็นกองใหญ่เท่าไร ? พระนาค
ั
เสนตอบว่ามหาบพตรข้าวเปลือกร้อยวาหะหย่อนครึ่งวาหะ๗อมพนะและ๒ตุมพะย่อมไม่ถึงแม้การนับ
ิ
ย่อมไม่ถึงแม้การค านวนย่อมไม่ถึงแม้ส่วนของการค านวณแห่งจิตที่เป็นไปชั่วขณะลัดนิ้วมือเดียวฯถาม

ว่าเมื่อเป็นเช่นนั้นเพราะเหตุไรพระสัมมาสัมพทธเจ้าจึงตรัสว่าแม้ข้ออปมาก็ท าได้มิใช่ง่ายฯแก้ว่าก็แม้
ุ
ุ
ุ
ุ
ท่านปฏิเสธอปมาด้วยข้าวเปลือกก็ได้กระท าอปมาความยาวของกัปโดยเปรียบเทียบกับภูเขาโยชน์
หนึ่งกับพระนครเต็มไปด้วยเมล็ดพนธ์ผักกาดยาวโยชน์หนึ่งเปรียบทุกข์ของสัตว์นรกโดยเปรียบด้วย
ั
การถกแทงด้วยหอก๑๐๐เล่มเปรียบความสุขในสวรรค์โดยเปรียบเทียบกับสมบัติพระเจ้าจักรพรรดิฉัน
ู
ึ
ุ
ุ

ใดแม้ในที่นี้ก็พงกระทาอปมาฉันนั้นฯในคัมภีร์มิลินทปัญหานั้นท่านกระทาอปมาด้วยอานาจคาถามอ
ย่างนี้ว่าท่านเจ้าข้าท าอปมาได้ไหม ? ในสูตรนี้ท่านไม่กระท าอปมาไว้เพราะไม่มีการถามฯจริงอยู่พระ
ุ
ุ
สูตรนี้ท่านกล่าวไว้ในตอนจบพระธรรมเทศนาฯในพระสูตรนี้ท่านเรียกชื่อว่าจิตตราสี (กองจิต) ด้วย
๑๔
ประการฉะนี้ฯ
ุ
ในอฏฐานบาลีวรรคที่๑ว่าด้วยฐานะและอฐานะเรื่องข้อที่พระอรหันตสัมมาสัมพทธเจ้า
ั
สองพระองค์จะพงเสด็จอบัติขึ้นพร้อมกันในโลกธาตุเดียวกันนั้นมิใช่โอกาสที่จะมีได้ส่วนอรรถกถาอฏ
ั
ุ
ึ
ึ
ุ
ฐานบาลีอรรถกถาวรรคที่๑ได้กล่าวถึงข้อที่พระอรหันตสัมมาสัมพทธเจ้าจะพงอบัติไม่ก่อนไม่หลังดัง
ุ
ข้อความกล่าวอ้างคัมภีร์มิลินทปัญหาว่า
เหตุข้อนี้พระนาคเสนถูกพระเจ้ามิลินท์ถามก็ได้กล่าวไว้พสดารแล้วฯจริงอยู่ในมิลินท
ิ
ปัญหานั้นท่านกล่าวไว้ว่าพระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่าท่านพระนาคเสนเจ้าข้าพระผู้มีพระภาคเจ้าได้

๑๓ มหามกุฎราชวิทยาลัย, พระสูตรและอรรถกถาแปลสังยุตตนิกายนิทานวรรคเล่ม๒, พิมพ์ครั้งที่๔,
(กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๔๓), หน้า๒๙๘.
๑๔ มหามกุฎราชวิทยาลัย, พระสูตรและอรรถกถาแปลอังคุตรนิกายเอกนิบาตเล่ม๑ภาค๑, หน้า๑๐๓.