Page 14 - ماهنامه شماره 23 برای فردا
P. 14
13
سـالجـاریدر مجلـۀسـازندگی)ومفهو مسـازیتوسـعه محمدعلیمرادیدربارۀ کاربردیبودنفلسفهم یگوید پدر رشت هایم یخواند کهسا لهاقبلاز اووجودداشته
در فلسفه،تصور م یکنمبرخینقدهایتندمحمدعلی درجهـانتوسـع هیافته،فلسـفهبـرایزندگیاسـت.برای اسـت.مـرادیتأ کیـدم یکـرد کهتشـریحوتوصیف کـهدر
مـرادیبـهرضـاداوریازجملـهای نکـهرضـاداوریانقالب بهترشدنزندگی،مابایدآنرابهقولمحمدعلیمرادی پایا ننام ههـای ایـران وجـه غالـب را دارنـد ،تنهـا دو وجـه
ایـرانرانفلسـفیدهاسـتوتقلیـلآثـار گسـتردۀاوبهچند بچفـلراسبفهیجـما.میراهدفتیـفموکنوگراففتـیله بسـوودفممثرتا ًبلۀدهوفمت) مم(نینمامییـداندمو نوشـتاریوشـاید ک مارز شتریـنآ نهـاباشـند.اوازادورنو
زندگـ یاش تـا حـدی بـه او شـبیه بـود .بوردیـو م یگویـد وهورکهایمرمثالم یآورد که«دیالکتیکروشنگری»1را
مقالهتاحدیب یانصافیباشد. همانهنگامی کهبالاخرهبهفوکوشغلثابتدانشگاهی در فرمپار هنویسی)Fragment( 2نوشت هاندواینانتخاب
بـه نظـر مـن ،میـراث فکـری محمدعلـی مـرادی ایـن بـود در آمریـکا پیشـنهاد کردنـد ،او مهمانـدار یـک فیلسـوف دلیلـیبـرمقاومـتآ نهـادر برابـرنوشـتنبـهفـرمتشـریح
کـه سـعی کـرد دانشـجویان هـم فلسـفه بداننـد و هـم آمریکایـی بـود کـه تصـور م یکـرد فوکـو ،دریـدا و بـارت در است؛زیراتشریحدر بسترفکرسیستماتیکمعنیپیدا
جامع هشناسـیوروا نشناسـیوفیزیـک.امـامه متریـن بـرجعاجـیزندگیم یکنند کـهدولتبرایآ نهاسـاخته م یکنـدونسـبتسـوژهوسیسـتماز جنبـۀنظـریواجـد
آمـوزۀاوایـنبـود کـهانسـا نهادرپرتوفلسـفهبهترزندگی است3.فوکوهمفرصتآنرانیافت(ب هدلیلدچارشدن پیچیدگـی خاصـی اسـت کـه ادورنـو و هورکهایمـر بـه آن
کننـد.تعبیـری کـهدر مـوردخـوددوسـتداشـت،یعنـی بهبیماریایدز) کهموقعیتعالیاجتماعیوشغلثابت نقـدواردم یکننـد.مرادیازاسـتادانخوددیترهنریش،
«فیلسـوف کـفخیابـان»،تـاحـدیبـهتعبیر«فیلسـوف دانشگاهی(ب هجزدرایناواخردر کولژدوفرانس کهدرس میشائیلتوبنیسنوهرماناشمیتزیادم یکردوافسوس
آ گورا»(میدانبحثدریونانقدیم)شبیهبود کهسقراط م یخـورد کـهچـرادرایـرانچنیـناسـتادانینداریم.
آن را دربـارۀ خـود بـه کار م یبـرد .او فلسـفه را «ارزشـمند گفتارهای آن هم چاپ شـده اسـت) داشـته باشـد. در آغاز مقالهبهموضوعاختلافنظرمرادیوقانع یرادو
کردنزندگی»تعریفم یکرد.حیاتارزیاب ینشده،ارزش مـرادی پـس از بریـدن از مارکسیسـم ،کمتـر بـه مبـارزات نگرانیقانع یرادازتأثیرمرادیدردعوتجامع هشناسان
زیسـتن نـدارد .او مـروج بـزرگ فلسـفه بـود کـه رابطـ های طبقاتیم یاندیشـیدوبهمسـائلمحی طزیستبیشاز بهآثارفلاسفۀمهماشاره کردم.قانع یرادمدعیاستقلال
تعاملیبادانشجویانخودبرقرار کردهبود.دانشجویانش هرچیزاهمیتم یداد.بااینحالاودرآثار کانت،هگل دو اقنـوم اندیشـۀ جامع هشناسـی از گفتمـان فلسـفی و
درهرسـاعتیازروزبهاودسترسـیداشـتندو گاهیحتی وفیشـتههمچنـانفیلسـوفیسـوژ هگرابود،هرچنـداین همی نطـور گفتمـانفلسـفیاز گفتمانعلمـیاسـت؛در
آ نهارادرخانهخودم یپذیرفت.خشونتمریدانبرخی اواخرهستیوزمانهایدگررا کهدر آنسوژهحذفشده حالی کهازنظرمحمدعلیمرادیدانشجامع هشناسی
ازفیلسوفانسببشد کهتعبیرفیلسوف کفخیابانرا اسـتنیزتحسـینم یکرد.بنابراینطبیعیاسـت کهبه ابییـجـنادگفمت یمکـناـند.فالگـسرـافیـینودگوفمتّدمـعـااقنابعل لبمـحـی فثبضـااشـی تدـ،اتز هاصویر
به«فیلسـوفدور هگرد»تبدیلوبهاوب یاحترامی کنند. فوکو(بهدنبال کانگیموباشلار) کهفرداصلیدرمخالفت نم یکنـمایـننکتـۀقانعـ یرادقاب لپذیـرشباشـد کـها گـر
ایـندیـدگاهمریدپـروران کـههمهبایـدمثلمافکر کنند، بافلسفۀسوژهاست،چنداناهمیتیدادهنشود.اشارۀ قرار استپارسونز(نظری هپرداز آمریکایی)نقدشودبایدبا
آدمیرابهیاداستبداددرخدایقدیمییونانپروکراست همـواره او بـه کانـت و جامعـۀ آلمانـی در عیـن حـال بـه توجـهبـهنظریهورو ششناسـیاوایننقدصـورت گیردو
م یانـدازد.مهـدیغنیازتوهمیخوشسـخنم یگوید موقعیـتبرتـرفلسـفهدر آنجوامـعهـممربـوطبـود،امـا حتینم یتوانبانظریۀهابرماس(فیلسوفونظری هپرداز
کـه پـس از پیـروزی انقالب 57آشـکار شـد؛ همـه شـعار ایـنموقعیـتبرتـرب هدلیـلتالش کانـت(ب هخصـوصدر اجتماعیمعاصرآلمان)بهنقدنظریۀپارسونزپرداخت.و
دادنـد «دیـو بیـرون رفـت» و مـا خـوش بودیـم کـه دیـو اثرمشهور اوبهنامتعارضدانشکد هها)همبود.در واقع بالاخرهباجمل های کهشنیدنآناززبانمارکسیس تها
اسـتبدادبهزنجیر کشـیدهشـدهاسـت؛امااسـتبداددیو کانتتوانسـتاز اینطریقمقامفلسـفهرادر جایگاهی بیشـتر محتمـل اسـت ،قانعـ یراد م یگویـد ایـن حـرف
نبـود،خونـیبـود کـهدرر گهایهمۀماجریانداشـتو بفرلترسازفعهلبورامفیوبقاخنشی(یپاززشفلکاسیفوۀحمقهومق)جقارامرعدههماد.همموقتعقیریب ًات اشـرا فگرایانۀ افلاطـون را کـه «کسـانی کـه اندیشـه دارنـد
یکیاز تجل یهایآنایناسـت کهبگوییم(وبنویسـیم) همیـن گونـ های اسـت کـه بوردیـو ترسـیم کـرده اسـت. بایـدحکومـت کننـد»نم یتـوانپذیرفـت(بـرایمـناین
محمدعلیمرادیدکترایفلسفهنداشت(ب هدروغ)واو آرامـش دوسـتدار ،سـید جـواد طباطبائـی و محمدعلـی سـؤال وجـود دارد کـه چـرا حـرف افلاطـون اشـرا فگرایانه
فیلسـوفیدور هگـرداسـت .کدا میـکازایـنهمـهدکتـرای مرادیهی چکدامموقعیتثابتدانشـگاهینداشـتندیا اسـت و چـرا کسـانی کـه اندیشـه دارنـد نبایـد حکومـت
فلسـفه،دانـشاوراداشـتند،بـهفلسـفهخدمـت کردنـد آنرااز دسـتدادنـد.هـردولتـیبـرایاعتالیخـودبایـد کننـد).فرویـدمدعـیشـدهبـود کسـانی کـهم یخواهنـد
و فلسـفه را آمـوزش دادنـد .خـون اسـتبداد را از ر گهـای ماننـد دوگل بیندیشـد و بـرای فلاسـفه موقعیتـی بـرای روانـکاوشـوند،نخسـتبایـدروانـکاویشـوند.ایـنآئیـن
خـودبیـرونبرانیـموبزرگانخودراارجنهیم.محمدعلی انمدینباشـبۀخآزاشدفیارازهپـیم کشنبیدن .یهایمرادیهممخالفم؛مثل ًا پا گشـایی ب هگونـ های در سـخن قانعـ یراد دیـده م یشـود
مرادیومرادفرهادپور ازجملهمه متریناساتیدفلسفۀ تصورم یکنمهرچندتفسیریازشریعتی(کهبهدورۀابوذر کسـیقصدنقدنظری هایجامع هشناسـانهرادارد، کحهتا گمـ ًرا
ایـرانهسـتند کـهبـاذهنـیخالقودردوجهـتمخالف مشهوراست)زوالیافته،امابازاندیش یهایشریعتی(از بایـددر دروننظریـهورو ششناسـیآننقـد کنـد
(اولی،درجهتمدرنیسمودومیپسامدرنیسموفلسفۀ قبیل کارهایهاشمآقاجری)اورابهصحنۀتفکرایرانباز و مـرادی ب هدرسـتی پاسـخ داد کـه منطـق را نم یتـوان از
انتقـادی) فلسـف ههای جدیـد را آمـوزش دادنـد و ترویـج خواهد گرداند.منبافلسفیدنمسائلمربوطبهانقلاب رو ششناسـیجـدا کـرد.اوبـهقانعـ یرادیـادآوریم یکنـد
کردنـدوشـا گردانبسـیارینیـزپـرورشدادند.ایـرانباید در آثـار رضـا داوری (ازجملـه مقالـۀ او در سـالگرد مشـروطۀ کـهدرنخسـتینجملـۀ کتـاب«اخالقپروتسـتانیوروح
بـرایداشـتنچنینفرزندانـیبهخودببالد.محمدعلی سـرمای هداری»،وبـرازعبـورازجنـسقریـبوفصـلقریـب
مرادیدر همۀزمین ههایی کهدر آ نها کوشـشم یکرد، ببهسرییارشۀیاکزاپرایهاا ننیامشلهگهالایشفالرهسنفکریبدا،یامدابامایننبافردیمندگگااهراو کشامشل ًوادم.اولابفتقهما.وهی چگاه سخنم یگویدوم یپرسدبرایاینعبور،نبایدنخست
3 .3درواقعاینتصوراززماندوگلواهمیتی کهبهسارترم یداددرذهنآن بدانیـم آ نهـا چیسـتند؟ قانعـ یراد مدعـی م یشـود نیـاز
کامـروا بـود و هرگـز نـا کام از جهـان نرفت. نیستبرایفهمجامع هشناسی،پدیدارشناسیهوسرل
رابخوانیم،بلکهبایدشوتس(جامع هشناسپدیدارگرا)را
فیلسوفآمریکاییایجادشدهبود.هنگامی کهژنرا لهایدوگلازاوخواستند هوسرل ،شوتس را درک مگرم یتوانبدون بعخمیوانقـ ًیامد؛رامکا
سارترراب هدلیلهمنواییبامبارزانالجزایری(ازمعدودمواضعدرستسارتر) کرد.
محمدامینقانع یراد،جوادمیریوهادیخانیکیهرسه
دستگیر کند،دوگل گفتهبودمنهرگزولترفرانسهرازنداننم یکنم. ازدوستانمرادیبودندونفراولوسومرؤسایپژوهشگاه
علومانسانیبودندواوراعضوافتخاری کردهبودند؛امامن
بادیدگاهقانع یرادمخالفمواینراقبلازمرگنابهنگامش
بهاو گفتهبودم.دانشجویانی کهدرسوگمرادیعاشقانه
نوشـتند و بسـیاری از آ نهـا دانشـجویان جامع هشـناس
بودندنیزمرادیرادرفراخوانبهفلسفهتأییدم یکردند.
1 .1مرادفرهادپوروامیدمهرگاناین کتابرابهفارسیبرگرداند هاند.
2 .2فرمپار هنویسیدرفلسفۀآلمانیوتحتتأثیرشلگلمعرفیشد.
محمدعلیمرادی کهدرآلمانازاینشکلنوشتاریآ گاهشدهبودتصورم یکرد
